روایت 2500 مدخل از شاه خراسان

گفت‌وگو با سرپرست دانشنامه امام رضا (ع)

شاید به همین دلیل است که دانشنامه های تخصصی کلان مانند دانشنامه جهان اسلام و دائره¨المعارف بزرگ اسلامی با گذشت حدود سه دهه از آغاز تدوین هنوز در نیمه راه هستند.

این طولانی شدن زمان تألیف، گرچه جامعیت و مستند بودن را همراه دارد؛ اما با دو آفت بزرگ همراه است: یکی کهنگی و دیگری مطول بودن مطالب.

به عنوان نمونه، دو مدخل آیت الله خویی و آخوندخراسانی در دانشنامه جهان اسلام حجمی حدود 16 هزار کلمه را شامل می شودکه مخالف گزیده نویسی و اختصار است؛ نکته ای که در دانشنامه های تخصصی محدود بیشتر رعایت می شود.

به عنوان نمونه دانشنامه های امام علی و امام حسین(ع) به ترتیب در 13 و 14 مجلد و در مدت زمان نسبتا کمی به سرانجام رسیده اند و این یکی از مهم ترین نقاط قوت دانشنامه های تخصصی با موضوعات محدود است.

دانشنامه امام رضا (ع) نیز یکی از این دانشنامه هاست که به همت بنیاد فرهنگی ـ هنری امام رضا(ع) و تحت نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، قرار است طی سه سال به ثمر برسد و در 10 جلد (در مجموع 7500 صفحه رحلی) منتشر شود.این دانشنامه فعالیت های زیربنایی را از دو سال پیش زیرنظر حجت الاسلام دکتر یعقوبعلی برجی آغاز کرده و در آستانه انتشار جلد نخست خود قرار دارد.

یکی از نخستین و مهم ترین برنامه ریزی ها برای تدوین یک دانشنامه تدوین مدخل هاست، دانشنامه امام رضا(ع) چند مدخل را شامل می شود؟

دانشنامه امام رضا(ع) در مجموع 2500 مدخل دارد که در سه بخش «اعلام و شخصیت ها»، «آثار و کتاب ها» و «مفاهیم» (شامل چهار گروه کلام، اخلاق و معنویات، فقه و حقوق و طبیعیات) منظم شده است. تاکنون که دو سال از فعالیت های علمی دانشنامه می گذرد، علاوه بر طراحی دانشنامه، مدخل یابی، مدخل گزینی و پی ریزی زیرساخت ها موفق به تألیف 320 مدخل شده ایم که هر مقاله به طور متوسط 1800 کلمه است. به یاری خدا تا آغاز دهه کرامت و قبل از میلاد امام علی بن موسی الرضا(ع) شاهد انتشار نخستین جلد از دانشنامه خواهیم بود که مدخل هایی از هر سه بخش را شامل می شود.

به نظرتان روند کار کمی کند نیست؟ اگر قرار باشد هر جلد دانشنامه دو سال زمان ببرد، احتمالا 2500 مدخل آن نیاز به ده تا12 سال فعالیت دارد.

دانشنامه نویسی نیاز به فراهم آوردن زیرساخت های فنی و پژوهشی دارد. ما در این دو سال در حال فراهم آوردن زیرساخت ها، طراحی و تدوین شیوه نامه، تهیه بانک منابع و نسخ بودیم. برای اطلاع شما اکنون بیش از 20 هزار جلد نسخه خطی در بانک اطلاعات منابع جمع آوری کرده ایم، همچنین کتابخانه ای تخصصی درباره امام رضا(ع) با 2000 عنوان کتاب داریم و حدود 6000 سند همراه منابع روی سایت دانشنامه قرار داده ایم تا مورد استفاده مقاله نویسان قرار گیرد. ضمن این که بانک اطلاعاتی از یکهزار نویسنده جمع آوری کردیم که این بانک در حال تکمیل است.

باید به این نکته توجه کنید که مرحله مدخل یابی، فیش برداری و مدخل گزینی که مهم ترین مرحله است، انجام شده و به قول معروف کار روی غلتک افتاده است.

پس با این حساب فکر می کنید چه زمانی شاهد پایان نگارش دانشنامه باشیم؟

بناست هر 250 مدخل در 750 صفحه دو ستونه با قطع رحلی چاپ شود، یعنی در مجموع دانشنامه امام رضا(ع) در ده جلد چاپ می شود. پیش بینی ما این است که در کمتر از سه سال شاهد انتشار هر ده مجلد دانشنامه باشیم، همچنین امیدواریم تا پایان امسال دو مجلد از این دانشنامه را بیرون بدهیم.

روال تدوین دانشنامه امام رضا(ع) به چه صورت است؟

تدوین دانشنامه مطابق شیوه نامه دائره المعارف هاست و ضوابطی که مقاله نویس ها باید رعایت کنند، در آن قید شده است.18 قاعده برای تدوین در نظر گرفته ایم که «مستند بودن، استفاده از منابع دست اول، رعایت امانتداری در نقل قول ها، جامعیت علمی و پرهیز از حاشیه روی و پیچیده نویسی» از جمله آنهاست.هر مدخل باید دارای چینش و نظم منطقی در مقاله باشد و ضوابطی نظیر کوتاه نگاری، ساده نویسی و رعایت اصول علمی در آن رعایت شود تا دانشنامه، هم مورد پسند محققان باشد و هم عموم اهل دانش از آن بهره ببرند. دانشنامه نباید دارای تعابیر شاعرانه و ادبیانه باشد، به همین منظور بر روان نویسی تأکید داریم و از نقل قول های مستقیم پرهیز می کنیم.

نحوه کنترل و استانداردسازی مقالات چگونه است، آیا زیر نظر شورای علمی این کار انجام می شود؟

مقالات در 10 مرحله کنترل و اصلاح می شود. در گام نخست، مدخل به نویسنده تخصیص پیدا می کند. پس از نگارش، مقاله به مسئول بخش تحویل می شود. مسئولان هر بخش مقاله را به داوران مربوط تحویل می دهند و پس از پذیرفته شدن، مقاله به ستاد علمی دانشنامه ارسال می شود. مقاله در این مرحله کنترل می شود و اگر دارای شأنیت بود، به داوری مجدد یا شورای علمی سپرده می شود. به عنوان مثال از 320 مقاله ای که تاکنون نوشته شده است، بیش از 30 مقاله را در این بخش رد کردیم.

در مرحله بعدی، مقاله برای اصلاح مجدد به نویسنده عودت می شود، سپس کنترل و ویراستاری شده و از سوی گروه نظارت به سرپرستی دکتر احمد پاکت چی که زیر نظر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام وظیفه می کنند، کنترل می شود. پس از طی یکی، دو مرحله دیگر، مقاله به ویرایش نهایی می رسد. کنترل نهایی از سوی بنده به عنوان «مدیر علمی» انجام می گیرد که یک مرحله قبل از صفحه آرایی و یک مرحله پس از آن است.

دانشنامه ها معمولا با رویکرد تخصصی نوشته می شود، آیا قصد دارید در پایان کار گزیده ای از آن را با رویکرد عمومی استخراج کنید؟

اکنون مخاطبان دانشنامه امام رضا(ع)، فرهیختگان، پژوهشگران و متخصصان هستند، چون دانشنامه همان طور که از نامش پیداست، کتاب مرجع است؛ اما از مخاطبان عمومی هم غافل نیستیم و برنامه ریزی کرده ایم تا گزیده ای از دانشنامه را با رویکردی عمومی تر نظیر دانشجویان منتشر کنیم. البته این را هم اضافه کنم که در کنار گزیده عمومی، گزیده های تخصصی با رویکردهای کلامی، فقهی و اخلاق استخراج و به صورت مجزا منتشر خواهد شد.

نسخه رایانه ای یا آنلاین چطور، آیا دانشنامه به نرم افزار هم تبدیل می شود؟

طبیعی است که قرار گرفتن متن دانشنامه در فضای مجازی یا ارائه آن در الواح فشرده نیاز به تصویب هیات امنا دارد، در صورت موافقت آنها، مشکلی از سوی ما وجود ندارد.

آیا دانشنامه به زبان های دیگر نیز ترجمه می شود؟

به طور قطع به نحوی برنامه ریزی کرده ایم که این کار بزرگ به فارسی زبانان محدود نشود و این اثر را به زبان های عربی و انگلیسی هم ارائه کنیم و در هیات امنا هم تصویب شده است که به دو زبان عربی و انگلیسی نیز انتشار یابد، امیدواریم در این دهه شاهد رونمایی «موسوعه» و «Encyclopedia» امام رضا(ع) باشیم.

منبع: بامداد محمدی/ جام جم