کاغذ سازی سنتی

روش ساخت کاغذ از الیاف گیاهی از سه قرن قبل میلاد در چین رایج شد و مورد استفاده قرار گرفت. محتملا ابداع کاغذ را به تسای لون نسبت می دهند.

ارتباط کشور ایران و چین سبب شد تا در اواخر قرن 6میلادی، کاغذ در کنار « پارشمن » در دیوانخانه دولت ساسانی مورد استفاده قرار گیرد؛ اما چینی ها در این مدت روش ساخت کاغذ را به صورت یک راز به سختی حفظ می کردند.با گسترش دین مبین اسلام در آسیای مرکزی و پیروزی مسلمانان در این مناطق از جمله در نبردی که در نزدیکی سمرقند نیام تالاس روی داد تعدادی از چینیان سازنده کاغذ اسیر شدند. همین امر سبب شد تا راز ساخت کاغذ برای مسلمانان فاش شود و شهر سمرقند به مرکز مهم تولید کاغذ برای مسلمانان تبدیل شد.

چندی نگذشته بود که شهرهای دیگر اسلامی مانند بغداد و شیراز شروع به ساخت کاغذ کردند. به طور مثال اولین کارگاه ساخت کاغذ در بغداد در سال 795 میلادی در زمان هارون الرشید ساخته شد. ورود کاغذ از آسیای مرکزی به سرزمین های اسلامی و اهمیت ان در توسعه فرهنگ اسلامی کاغذ سازان مسلمان را بر آن داشت تا بنا به نیاز و محیط تغییرات مهمی در روشهای ساخت و انتخاب مواد اولیه به وجود آورند. به گفته لوراگوران « چینیان قدیم کاغذ را از جوشاندن پوسته درخت توت سفید تولید می کردند.»

مسلمانان با استفاده از کهنه لباسهای کرباس و کتان و طناب و تورهای ماهیگیری مستعملتوانستند کاغذ هایی سفید لطیف و با کیفیت مناسب تولید کنند.

شیوه های ساخت کاغذ به مدت پنج قرن نزد مسلمانان مخفی ماند.در این مدت کاغذ از طرق مختلف به اروپا صادر می شد.

وقتی کاغذ به اروپا رسید استقبال چندانی از آن نشد. نخست به این دلیل که محصولی از طرف کشورهای متخاصم بود. دیگر اینکه در مقابل پارشمن محصولی نازک و ظریف بود و به راحتی پاره می شد.

با وجود استقبال کم عموم مردم در استفاده از کاغذ به جای پارشمن، در اروپا کاغذ کم کم راه خود را به طرف دریای مدیترانه از طریق اسپانیا و ایتالیا ادامه داد تا جاییکه شهر اندولس و سویلدر اسپانیای قرن دهم میلادی و سیسیلدر ایتالیا در قرن یازدهم میلادی از مراکز ساخت کاغذ در اروپا شدند.

فرانسه تا اواخر قرن 13میلادی وارد کننده کاغذ از کشورهای همسایه خود اسپانیا و ایتالیا بود.

از قرن چهردهم میلادی آسیابهای گندم در نقاطی که اب جاری بود، تبدیل به آسیابهای کاغذ سازی شد.

بدین ترتیب طولی نکشید که آسیابهای کاغذ سازی در تمام فرانسه قرن پانزدهم ساخته شد و فرانسه را به یکی از بزرگترین کشورهای صادرکننده کاغذ تبدیل کرد.

تهیه کاغذ

کاغذاز طریق مخلوط کردن آب و رشته هایی از مواد طبیعی ساخته می شود. سپس آب این مخلوط خارج شده و رشته ها به صورت داخلی و شکلی تصادفی درهم تنیده می شوند. بعد به طور طبیعی یا قرار دادن بین غلتک، خشک می گردند. کاغذ در روند تولید خود به صورت یکپارچه تولید شده و سپس به صورت رول در می آید. رشته های کاغذ اغلب تمایل دارند که در جهت حرکت ماشین آلات قرار گیرند. در واقع دانه بندی آنها به این صورت شکل گرفته است. تا کردن کاغذ در مقابل این دانه ها موجب شکستن رشته ها شده و حالتی ناهموار به آن می بخشد. به هنگام تولید کاغذ ویژگیهایی توسط پوشش دادن آن با خاک رس، جلادهی و یا پلاستیک می توان به آن بخشید. همچنین کاغذ را زمانی که هنوز به صورت خمیر است می توان رنگی و یا بیرنگ نمود.

درروش سنتی ساخت کاغذ مراحل مختلفی تا پایان ساخت کاغذ بکار گرفته می شود.

مواد اولیه در ساخت کاغذ عبارتند از: الیاف مختلف ( سافه های گیاهی یا پارچه ) لعاب برنج یا دوغاب بسیار رقیقی از نشاسته ( برای آهار دهی ) آب به مقدار 90% به نسبت سایر مواد

کاغذ سازی سنتی/ دکتر محمد تقی آشوری

Leroi-Gourhan: l’omme et la matiere,T-1

سایت اطلاع رسانی صنایع دستی ، میراث فرهنگی استان اصفهان