نشانه های تدریس خوب

تدریس جنبه های متفاوتی دارد. هر کدام از جنبه های مهارتی، هنری و اخلاقی تدریس، در موفقیت برنامه های آموزشی و تربیتی نقش سازنده دارند. تدریس مستقیماً در پرورش و اصلاح رفتار دانش آموزان تأثیر می گذارد. با توجه به اهمیت تدریس در تحقق اهداف برنامه های آموزشی و تربیتی، در این مقاله ماهیت تدریس را توضیح می دهیم و برخی نشانه های تدریس خوب را یادآوری می کنیم.

تدریس فعالیتی است سهل و ممتنع. سهل است اگر آن را صرفاً ارائه ی اطلاعات بدانیم و سخت است اگر بخواهیم دانش آموزان در مدت و شرایط معینی، به اهداف تربیتی مشخص و از پیش تعیین شده ای نایل آیند و از موفقیت خود خوش حال باشند.

علمای تعلیم و تربیت، ماهیت تدریس را با سه دیدگاه متفاوت مشخص کرده اند. این سه دیدگاه عبارت اند از:

1. تدریس حرفه ای است دارای فنون و مهارت های ظریف. هر معلمی که بخواهد در کار خود موفق شود، باید این مهارت ها را به خوبی یاد بگیرد. کاربرد این مهارت ها در تدریس، حاکی از آن است که معلم، از اهداف آموزشی آگاهی و درک کاملی دارد. ساختار و نظام علمی را که آموزش می دهد، می شناسد و بر دانش مدیریت آموزشی و کاربرد مهارت ها و روش های تدریس ،به هنگام تنظیم و اجرای فرایند یاددهی و یادگیری، مسلط است.

2. تدریس هنری است وابسته به علوم تربیتی. از این رو، به تبع پیشرفت علوم تربیتی، در شیوه های تدریس نیز تغییر و تحول ایجاد می شود. علوم تربیتی رشته ای است پویا و در حال رشد که به طور دائم از نتایج تحقیقات علوم انسانی در زمینه هایی مانند جامعه شناسی، زیست شناسی، روان شناسی، فلسفه و تاریخ بهره می گیرد و روز به روز گنجینه ی دانش و تجربیات علمی و عملی خود را غنی تر می سازد. تدریس هنری است که می توان کیفیت آن را با بهره گیری از نتایج تحقیقات جدید علوم تربیتی، تجربه های آزمایشگاهی و کلاس درس، بهبود بخشید. هم چنین تدریس هنر است، زیرا ارتقای کیفیت آن، مستلزم برنامه ریزی و به کارگیری فعالیت های مبتکرانه، هوشمندانه و آگاهانه ی معلم است. از طریق تدریس هنرمندانه است که معلم می تواند رفتارهای دانش آموزان را اصلاح کند و در آن ها تغییرات مطلوب به وجود آورد.

در حقیقت می توان گفت تدریس، ابزار تعلیم و تربیت است، برای کنترل آگاهانه ی تأثیرات برنامه ها و اقداماتی که به منظور اصلاح رفتار، هدایت و رشد دانش آموزان طراحی و اجرا می شود. بنابراین اجرای موفقیت آمیز برنامه های تعلیم و تربیت در جهت شکوفایی استعدادهای جوانان، پیشرفت کشور در زمینه های گوناگون علمی، صنعتی و اقتصادی، و مهم تر از همه ایجاد جامعه ای سالم و نسل صالح، به سبب همّت و تلاش معلمان توانمند و متعهد فراهم می شود و چنین تلاشی فراتر از تسهیل یادگیری و ارائه ی اطلاعات علمی است.

3. در گرایش های جدید علوم تربیتی، تدریس نوعی خدمت اجتماعی تلقی می شود. معلم، خادم صادق و مورد اعتماد جامعه است. او علاوه بر شکل دهی، اصلاح و رشد رفتارهای دانش آموزان، وظیفه دارد از فرهنگ و الگوهای جامعه ی خود پاس داری کند و در توسعه ی آن ها بکوشد. به یقین چنین نقش متعالی و پر مسئولیتی را تنها معلمی می تواند به درستی ایفا کند که خود مظهر انسانیت و نمادی از یک انسان صادق، فداکار و با محبت باشد. در این نگرش، معلم فردی است خیرخواه که برای تربیت نسل جوان بیش تر از خرد و جان خود مایه می گذارد تا از «بیان و کلام». او فردی است متعهد که رفتار و اخلاق نیکویش در دانش آموزان تأثیر مثبت می گذارد و در دل آن ها امید و نشاط می آفریند.

مهرورزی و ملاطفت، خیرخواهی و ارشاد، روشن گری و علم آموزی، صبر و بردباری، فداکاری و گذشت و... از نشانه های بارز وقار معنوی این گروه از معلمان است که تأثیرات عمیق و مثبت آن ها تا عمر باقی است، در دل و جان می ماند.

با توجه به ماهیت تدریس از منظر این سه دیدگاه، نتیجه می گیریم که تدریس خوب نمی تواند (به سبب تنوع اهداف آموزشی) در چارچوب نظری یکی از این سه دیدگاه محدود و مقید بماند. بنابراین، نشانه های تدریس خوب باید شامل نکات برجسته ی هر سه دیدگاه باشد. برخی از این نشانه ها عبارتند از:

* دوری از تحکم و دستورهای آمرانه و استفاده از روش هدایت و راهنمایی برای انجام فعالیت های یادگیری

* ارتقای کیفیت، کمیت و سرعت یادگیری به وسیله ی ایجاد شرایط مناسب برای تعامل و تفاهم در کلاس درس

* تهیه و تنظیم طرح درس انعطاف پذیر و تکمیل آن در کلاس درس متناسب با عکس العمل های دانش آموزان به هنگام تدریس

* مشورت با دانش آموزان در تنظیم برنامه ها و تصمیم گیری های جدید و شرکت دادن آن ها در اجرای فعالیت های آموزشی

* ایجاد فرصت و شرایط لازم برای آزادی در فعالیت های فردی و گروهی، احترام به عقاید دانش آموزان و استقبال از پیشنهادات و ابتکاراتی که ارائه می دهند.

* ایجاد انگیزه در دانش آموزان و ارائه ی محرک های گوناگون به آن ها، به منظور تشویق و ترغیب برای مشارکت فعال در بحث و گفت و گوها، یادگیری درس ها، تکمیل مطالب درسی در خانه و پی گیری مطالب جدید از طریق مطالعه ی آزاد

* تشخیص نقاط ضعف و مشکلات آموزشی خاص دانش آموزان با توجه به تفاوت های فردی آن ها، و ارائه ی راه حل های ساده و مشگل گشا.

و بالاتر از همه، ایجاد اعتماد به نفس و خودباوری در دانش آموزان؛ تا روز به روز از وابستگی شدید آن ها به معلم و والدین در یادگیری و انجام کارها کاسته شود، به انجام وظایف و تکالیف و مطالعات آزاد عادت کنند و در انجام بسیاری از کارها، خود- رهبر و علاقه مند به مشاوره و تحقیق باشند. این گونه تمایلات باید در تمام فعالیت های یادگیری دانش آموزان به چشم بخورد. بنابراین، لازم است در فعالیت های آموزشی معلم مانند روش های تدریس، تعامل با دانش آموزان، تعیین تکلیف، نوع سنجش و ارزشیابی و... نشانه های هدایت و رهبری دانش آموزان به سوی استقلال فردی، رشد معنوی و فکری، خودباوری و شهامت، دیده شود.

مطالب مرتبط

راهکارهای یک کلاس خوب - مشکلات و راهکارها

بازاندیشی در تدریس

تدریس ساده و دلنشین

چه چیز از ما یک معلم خوب می‌سازد؟