سفر در اسلام

- هدفداری در مسافرت

سیر و سیاحت با انگیزه صحیح و عقلایی، در قرآن کریم مورد تأیید و تشویق قرار گرفته و از مؤمنان خواسته شده که با مسافرت به گوشه و کنار جهان، در سرنوشت ملت های گذشته بیاندیشند و عبرت بگیرند: او لم یسیروا فی الارض فینظروا کیف کان عاقبة الذین من قبلهم (روم /8) آیا در زمین سیر نمی کنند تا بنگرند که عاقبت پیشینیان چگونه بوده است؟ امام صادق (ع) فرمود: در حکمت آل داود آمده است: انسان عاقل را سزد که جز با سه هدف مسافرت نرود:

- توشه ای برای فردای قیامت برگیرد

- مخارج زندگی را تأمین و ترمیم نماید

- از راه حلال لذت ببرد

گاهی نیز هدف از مسافرت، رفع خستگی و افسردگی است. انسان های خسته از رنج کار و تلاش، با سفر به مناطق مختلف و استفاده از مناظر زیبای طبیعت، خستگی را از تن به در کرده، برای کار و کوشش بیشتر، آمادگی پیدا می کنند. پیامبر (ص) فرمود: "مسافرت کنید تا سالم شوید" گاهی هم سفر با انگیزه ستیز با دشمن و یا حضور یافتن در دیار دوست شکل می گیرد که سفر به قصد جهاد و حج، پاداش بهشت برین دارد. امیرمؤمنان علی (ع) در این زمینه فرموده است: برای مجاهدان راه خدا (که به خاطر دفاع از حیثیت و شرف خویش پا به میدان جهاد می نهند)، و برای آن کس که برای انجام حج از خانه بیرون می رود و در بین راه مرگ گریبانش را می گیرد بهشت را ضمانت می کنم.

- وصیت

مسافرت همیشه با خطر همراه بوده و هست. در گذشته راه های طولانی و ناهموار، دزدان مسلح، نبودن امکانات غذایی و بهداشتی و ناامن بودن راه ها و امثال آن، موجب می شد تا تعدادی از مسافران جان به جان آفرین بسپارند و مظلومانه در گوشه ای به خاک سپرده شوند. اما در عصر کنونی نیز که امکانات فراوانی برای مسافران فراهم شده باز خطراتی جان انسان ها را تهدید می کند. افراد بشر در زمین و آسمان امنیت لازم را ندارند. گاهی هواپیمای مسافربری سقوط می کند و تعدادی کشته می شوند و گاهی دو اتومبیل با هم برخورد می کند و جان سرنشینان بی گناهش را می گیرد بنابراین هیچ کس نمی تواند آینده اش را پیش بینی نماید و به بازگشت خویش مطمئن شود از این رو نوشتن وصیت امری ضروری و لازم است تا وارثان دچار مشکل نشوید و تکلیفشان را بدانند. امام صادق (ع) فرمود: کسی که بر مرکبی سوار می شود لازم است وصیت کند.

- انتخاب زمان مناسب

شنبه از بهترین روزها برای آغاز سفر است. ابو ایوب خزاز و عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) معنای این فرموده خداوند بلند مرتبه را جویا شدند که: "فاذا قضیت الصلاة فانتشروا فی الارض و ابتغوا من فضل الله" (جمعه 11)، و چون نماز پایان یافت، در زمین پراکنده شوید و رزق خدا را طلب کنید" حضرت فرمود: نماز، روز جمعه، و پراکنده شدن روز شنبه سزاوار است که انسان روز جمعه را برای فراگیری مسائل دینی، و بهره گیری معنوی قرار دهد. امام باقر(ع) فرمود: پیامبر(ص) روز پنجشنبه را برای مسافرت انتخاب می فرمود. آن حضرت همچنین در جای دیگری می فرماید: روز پنجشنبه را خدا، فرشتگان و رسول خدا (ص) دوست دارند کراهت سفر در روز جمعه، برای اینست که مردم در نماز جمعه شرکت کنند و حضور خود در صحنه را به نمایش بگذارند. امام صادق (ع) فرمود: کراهت (سفر در روز جمعه) به خاطر نماز است.

- صدقه

مستحب است مسافر در آغاز حرکت، صدقه دهد و آیة الکرسی بخواند. امام صادق (ع) فرمود: صدقه بده و هر روزی که خواستی خارج شو.

و نیز دو رکعت نماز بخواند و بگوید: خداوندا!خود، خانواده، پول، فرزندان، دنیا، آخرت، امانت و پایان کارم را به تو می سپارم آنگاه همسر و فرزندانش را در اتاق گرد آورده، بگوید: بار خدایا! همانا من (از) فردا، خود و مال و خانواده و فرزندانم - چه آنان که نزد من هستند، و چه آنان که نیستند - همه را به تو می سپارم. پروردگارا!در کنار خود قرارمان ده، و نعمت هایت را از ما مگیر و آنچه از سلامتی و فضل تو در اختیار ماست، تغییر مده. و زمانی که از در خانه بیرون می رود، در آستانه در ایستاده، سوره های حمد و معوذتین، قل هو الله احد، آیة الکرسی را در پیش رو و سمت راست و چپ بخواند و بگوید: خداوندا! مرا و آنچه با من است نگهدار. مرا و آنچه با من است سالم بدار و مرا و آنچه با من است با صورتی نیکو و زیبا به مقصد برسان. امام سجاد (ع) فرمود: هرگاه بنده ای از بندگان خداوند از خانه خارج می شود، شیطان سر راهش می آید، اگر گفت: بسم الله دو فرشته (نگهبان برای انسان) به او گویند: خود را کفایت کردی و اگر گوید: آمنت بالله، به خدای ایمان دارم گویند: هدایت شدی و راه یافتی، پس اگر گوید: توکلت علی الله، بر خدای توکل کردم گویند: محفوظ ماندی، آنگاه شیطان از او دست کشیده، آنجا را ترک می کند و می گوید: چگونه از کسی که هدایت شده، محفوظ مانده و کفایت شده برای ما سودی حاصل خواهد شد؟

در روایتی امام صادق (ع) فرمود: هنگامی که به قصد حج و عمره از خانه خود بیرون آمدی - انشاء الله - پس دعای فرج را بخوان و آن دعا این است: لااله الاالله الحلیم و الکریم، لااله الاالله العلی العظیم، سبحان الله رب السماوات السبع، و رب الأرضین السبع، و رب العرش العظیم و الحمد لله رب العالمین.

- بی خبر به مسافرت نرفتن

امام صادق (ع) به نقل از پیامبر (ص) فرموده اند: مسلمانی که قصد مسافرت دارد باید برادران دینی خود را از قصد خویش آگاه سازد و متقابلاً این حق را ایجاد می کند که موقع بازگشت برادران ایمانی به دیدار او بیایند.

- بدرقه مسافر

مستحب است مسافر را دوستان و بستگانش بدرقه کنند. همچنین مستحب است برای مسافر دعا کنند. پیامبر(ص) هرگاه مؤمنان را بدرقه می نمود، با آنان خداحافظی می کرد و می فرمود: خداوند بر تقوای شما بیفزاید و به سوی هر خیری شما را راهنمایی کند، و حاجات شما را برآورد، و دین و دنیای شما را سالم بدارد و شما را صحیح و سالم بازگرداند. امام صادق (ع) برای گروهی از اصحاب خود که پیاده عازم حج بودند، دعا کرد و فرمود: خداوندا! آنان را بر قدم هایشان استوار بدار و شریان های ایشان را آرام دار(قوت قلب به آنان عنایت کن). آنگاه که اباذر را به تبعیدگاه می بردند، علی، حسن و حسین (علیهم السلام) و عقیل پسر ابیطالب، عبدالله بن جعفر، و عمار یاسر او را بدرقه کردند و علی (ع) خطاب به آنان فرمود: با برادرتان اباذر خداحافظی کنید، زیرا مسافر ناچار باید به راه خود برود، و بدرقه کننده ناگزیر است که بازگردد.

- انتخاب همراه

لذت سفر آنگاه افزون خواهد شد که انسان، رفیق و همنشین صمیمی برای خود برگزیند تا سختی های سفر بر او هموار گردد. پیامبر(ص) به مسافران توصیه می فرمود: ابتدا رفیق راه را انتخاب کنید آنگاه مسافرت بنمایید "الرفیق ثم السفر" و در سخنی دیگر به امیرالمؤمنین علی (ع) فرمود: به تنهایی سفر مکن، که همانا شیطان با شخص تنهاست، و او از دو نفر دورتر است و فاصله دارد. ای علی، همانا مردی که تنها مسافرت کند در معرض گمراهی است، دو نفر چنین اند، اما آنگاه که به سه نفر رسیدند، گروه و کاروان به حساب می آیند.

- هم شأنی در مسافرت، در انتخاب رفیق سفر، لازم است دقت نموده، همراهانی هم شأن و هم طراز را برگزیند تا در سفر به او خوش بگذرد.

- دعا و ذکر در حال حرکت

پیمودن راه های زمین و آسمان، همراه با فراز و نشیب و اوج و فرود است. اتومبیل به مناطق کوهستانی که می رسد، جاده های پر پیچ و خم کوهستانی را طی کرده بالا می رود و پس از رسیدن به قله، سرازیر می شود. هواپیما نیز از فرودگاه برمی خیزد، اوج می گیرد و با رسیدن به مقصد فاصله خود را با زمین کم نموده، در فرودگاه بر زمین می نشیند زائر در تمامی این مراحل سزاوار است یاد خدا را زیر لب زمزمه کند.

- مسافرت در شب

انتخاب شب برای مسافرت، توصیه رسول خدا (ص) است. امام صادق (ع) به نقل از از پیامبر (ص) فرمود: بر شما باد مسافرت در شب، زیرا زمین در شب در نوردیده می شود. قسمت پایانی شب برای آغاز سفر بهتر است، زیرا خداوند ابتدای شب را برای آسایش و راحتی انسان قرار داده، تا بدن استراحت لازم را داشته، و روح، نشاط خود را بازیابد.

- حفظ پول و اثاثیه

مسافر باید حافظ و نگاهبان پول و اثاثیه خود باشد تا در طول سفر دچار مشکل نشود. صفوان جمال به امام صادق (ع) گفت: می خواهم به حج بروم، خانواده من نیز همراه من است، پول و هزینه سفرم را در همیانی که دارم بگذارم؟ و آن را به کمر ببندم؟ امام فرمود: بله، پدرم پیوسته می فرمود: از توانمندی مسافر اینست که بتواند پول (و وسایل) خود را حفظ کند.

- همراه داشتن مواد خوراکی

مسافر باید در سفر، از پاکیزه ترین خوراکی ها و بهترین مواد، همچون بادام، شکر و سویق و آرد نرم الک نکرده، توشه بردارد.

- نیازمندی های سفر

مستحب است مسافر نیازمندی های سفر را همچون: آینه، شانه، مسواک، دارو، درفش و نخ، سرپایی، ظرف آب، لباس، و با خود بردارد. در روایت آمده است، پیامبر (ص) هرگاه به سفر می رفت چند چیز را همراه خود برمی داشت:

1- آینه

2- سرمه دان

3- شانه

4- مسواک

- حل مشکلات همسفران

در طول سفر اگر یکی از همسفران کمک بخواهد باید یاری اش کرد که این دارای ثوابی بس بزرگ است. ابان بن تغلب گوید: با امام صادق (ع) در طواف بودم مردی از اصحاب ما نزدم آمد و از من خواست تا برای انجام کاری همراهش بروم اما من دوست نمی داشتم امام صادق (ع) را رها کرده همراه او بروم. در همان حال که طواف می کردیم باز آن مرد به من اشاره کرد، امام صادق (ع) وی را دید و فرمود: کیست؟ گفتم: از یاران ماست، فرمود: با تو هم عقیده است؟ گفتم: آری، فرمود: نزد او برو، گفتم: طواف را قطع کنم؟ فرمود: آری، گفتم: گرچه طواف واجب باشد؟، فرمود: آری، ابان گوید: پس همراه او رفتم.

- جوانمردی در سفر

مستحب است مسافران در سفر، جوانمردی از خود نشان دهند. رسول خدا (ص) تلاوت قرآن، و حضور دائم در مساجد، و همراهی با برادران در حل حوائج و نیازهای آنان را نشانه فتوت و جوانمردی در وطن، و فراوانی و خوبی توشه و بخشش آن به همسفران، و کتمان اسرار همراهان، و خوش خلقی، و شوخی بدون معصیت را علائم جوانمردی در سفر دان استه اند.

منابع

سایت ایران توریسم

سایت حوزه

تهیه و تنظیم برای سایت تبیان: زهره پری نوش