معابد زرتشتی یا رصدخانه های باستانی ایران؟
تاریخ نجوم در ایران باستان چگونه بوده است؟ آیا ایرانیان در پیش از اسلام، از نجوم پیشرفته ای برخوردار بودند؟ یا پیش از آن، در دوران هخامنشی آیا منجمین ایرانی مشغول به کار بوده اند؟ سطح علم نجوم در پیش از حمله ی اسکندر در طول تسلط هخامنشیان بر ایران چگونه بوده است؟
اخیراً بازار معرفی رصدخانه های باستانی در ایران پیش از اسلام داغ شده است. در روزنامه ها و کتابها و حتی صدا و سیمای ایران، اشاره های بسیاری به کاربردهای نجومی بناهای باستانی ایران می گردد. این تلاشها برای کشف پیشینه ی تاریخ نجوم در ایران باستان و پاسخ به بعضی سوالات بالا همچنان ادامه دارد.
آقای رضا مرادی غیاث آبادی، چندی است بخشی از فعالیتهای تحقیقاتی خود را در زمینه ی اخترباستانشاسی بر روی بناهای باستانی ایران متمرکز نموده است. وی نتایج تحقیقاتش را در چند کتاب با عناوین زیر منتشر نموده است:
٭ رصدخانه خورشیدی نقش‌رستم
گزارش كشف كاربرد بنای كعبه زرتشت به عنوان یك تقویم آفتابی، انتشارت پژوهنده، 1378.
٭ رصدخانه نیمروز
گزارش كشف كاربرد بنای دهانه غلامان در سیستان به عنوان تقویم آفتابی و احتمالاً منسوب به زرتشت، انتشارت پژوهنده، 1378.
٭ نظام گاهشماری در چارتاقی‌های ایران
گزارش كشف كاربرد تقویمی بناهای چارتاقی و رد فرضیه آتشگاهی آنها، انتشارت نوید، 1380.
٭ نقش‌رستم و پاسارگاد، آرامگاه كورش هخامنشی
در باره آرامگاه كورش بزرگ و آثار باستانی، تقویم آفتابی، نگاركندها و كتیبه‌های نقش‌رستم، انتشارت نوید، 1380.
٭ بناهای تقویمی و نجومی ایران
گزارش كاربردی رصدخانه‌ها یا بناهای تقویمی نویافته در ایران، چاپ دوم، انتشارت نوید، 1382.
نظریه ی غیاث آبادی
غیاث آبادی همچنان این فعالیتها و تحقیقات خود را روی بعضی چهارطاقی های موجود در ایران ادامه می دهد. وی معتقد است بسیاری از این بنا ها دارای کاربرد نجومی و رصدی بوده اند. رصد موقعیت طلوع و غروب خورشید از روی سایه ها و ایجاد یک تقویم مشخص برای تعیین آغاز و پایان ماهها و سالهای شمسی. ولی آیا واقعا می توان چنین کاربردهایی برای این بناها درنظر گرفت؟
یکی از این بناهای باستانی «کعبه ی زرتشت» نام دارد. در منطقه ی نقش رستم فارس، واقع در 6 کیلومتری شمال تخت جمشید، بنای سنگی مکعب مستطیل شکلی متعلق به دوره ی هخامنشانی به چشم می خورد که به کعبه ی زرتشت معروف گردیده است. تاریخ ساخت این بنا به
اعتقاد باستانشناسان به حدود 500 قبل از میلاد (2500 سال پیش) باز می گردد، که یادآور یکی دیگر از آثار بجامانده از داریوش کبیر هخامنشی است. کاربرد اصلی این بنا تا بحال در پرده ی ابهام باقی مانده است. نظریات مختلفی در این مورد مطرح شده که یکی از آنها نظریه ی آقای مرادی غیاث آبادی است. اساس این نظریه بر مبنای تشکیل سایه های مختلف در پنجره های کور و ایجاد سایه های گوشه شمال شرقی بنا، بر پلکان در هنگام طلوع خورشید و ظهر حقیقی می باشد.
نقد و بررسی این نظریه
دکتر نعمت الله ریاضی از منجمین حرفه ای دانشگاه شیراز مقاله ای در نقد و بررسی این نظریه با عنوان «بررسی کاربرد نجومی بنای کعبه ی زرتشت (نقد نظریه ی مرادی غیاث آبادی)»، به همراه خانم مرضیه تنها در کنفرانس فیزیک ایران در سال 1384 ارائه نمود. در مقاله ی بعدی، ابتدا به معرفی نظریه ی غیاث آبادی و سپس مقاله ی دکتر ریاضی خواهیم پرداخت....
منابع:
ریاضی، نعمت الله، «بررسی کاربرد نجومی بنای کعبه ی زرتشت»، کنفرانس فیزیک ایران، 1385
تآلیف:
ا.م.گمینی
