انسان و اندیشه درباره قیامت

قسمت دوم : گزارشی از حال انسانها در قیامت

مساله قیامت و معاد، مورد قبول پیروان همه ادیان است; حتى آنان‏كه بر اساس فطرت، ماوراء الطبیعه را پذیرفته‏اند بدان معتقدند.

آنچه گذشت: قسمت اول - تصویری از قیامت!

احوال زیان دیدگان و كافران در قیامت

جمعیت زیان دیده در قیامت از سر زبونى و ناتوانى، از گذشته اظهار ندامت مى‏كنند، ولى براى آنان سودى ندارد، زیرا در فرصتى كه‏مى‏توانستند توشه‏اى برگیرند، به غفلت‏سپرى كردند. پیام خدا و رسولان‏را ناشنیده انگاشتند اینك به یاد تباهى‏هاى خود، ناله‏كنان راه چاره‏مى‏جویند. قرآن كریم از زبان آنان مى‏گوید: «یا لیتنى اتخذت مع‏الرسول سبیلا; اى كاش با پیامبر خدا همراه شده و از او پیروى‏مى‏كردم‏».

اما پیش‏تر و در دار دنیا هرگاه مورد خطاب پیامبران قرارمى‏گرفتند و از مرگ و قیامت‏بیم داده به راه هدایت فراخوانده‏مى‏شدند به سخریه پاسخ مى‏دادند «و قالوا ان هى الا حیاتنا الدنیا وما نحن بمبعوثین; و گفتند: جز زندگى دنیاى ما [زندگى دیگرى] نیست‏و برانگیخته نخواهیم شد.» و از پذیرش حق گریزان بودند و منادیان‏حق را مى‏آزردند. آنان كارهاى خویش را درست و معیار عمل مى‏دانستند،هادیان راه حق را به تمسخر مى‏گرفتند، در زمین فساد و تباهى‏مى‏كردند و مى‏پنداشتند كه كارى نیكو انجام مى‏دهند.

خداوند متعال در معرفى اینان كه بى‏تردید از زیان‏كارترین افرادند،خطاب به رسول اكرم(ص) مى‏فرماید: «قل هل ننبئكم بالاخسرین اعمالاالذین ضل سعیهم فى الحیوه الدنیا و هم یحسبون انهم یحسبون صنعا;بگو: آیا شما را از زیان‏كارترین مردم آگاه گردانم [آنان] كسانى‏اندكه كوشش‏شان در زندگى دنیا به هدر رفته و خود مى‏پندارند كه كار خوب‏انجام مى‏دهند.» مخاطبان این آیه كسانى هستند كه در دنیا ازارتكاب هیچ خلافى دریغ نمى‏كردند، معروف را منكر و منكر را معروف‏مى‏شمردند، احكام خدا را تغییر مى‏دادند و بندگى خدا را بر خود،گران مى‏دیدند، اینان چون به عرصه قیامت درآیند با كوله‏بارى سنگین‏از گناه در انتظار حساب‏رسى مى‏ایستند، روزى كه به تعبیر قرآن كریم‏معادل پنجاه هزار سال است و قرآن، آن را این گونه معرفى مى‏فرماید:

«فكیف تتقون ان كفرتم یوما یجعل الولدان شیبا; پس اگر كفر بورزید، چگونه از روزى كه كودكان را پیر مى‏گرداند، پرهیز توانید كرد.» باید به حساب‏هاى آنان رسیدگى شود، حساب سركشى‏هایى كه پیشه‏ساخته بودند و گوش به هیچ بشیر و نذیرى نمى‏سپردند.

این وضعیت عرصه قیامت است و حال مردم نیك كردار و بد رفتار. چون‏انسان مومن را پاداش جاودان دهند و او را به بهشت‏برند مى‏گوید: «انى ظننت اءنى ملاق حسابیه;من یقین داشتم كه به حساب خودمى‏رسم.»

بى‏نوا آن كس كه برگ عیشى پیش نفرستاده است، قرآن كریم درتوصیف حال آنان مى‏فرماید: «خذوه فغلوه ثم الجحیم صلوه ثم فى‏سلسله ذرعها سبعون ذراعا فاسلكوه، انه كان لایومن بالله العظیم، ولا یحض على طعام المسكین; [گویند] بگیرید او را و در غل كشید، آن‏گاه میان آتشش اندازید. پس در زنجیرى كه درازى آن هفتاد گز است وى‏را در بند كشید، چرا

كه او به خداى بزرگ نمى‏گروید، و به اطعام‏مسكین تشویق نمى‏كرد.

و چون به دوزخ درآیند از ایشان بپرسند: «ما سلككم فى سقر قالوالم‏نك من المصلین و لم‏نك نطعم المسكین و كنا نخوض مع الخائضین وكنا نكذب بیوم الدین حتى اتانا الیقین; چه چیز شما را در آتش[سقر] درآورد. گویند: از نمازگزاران نبودیم. با هرزه درایان‏هرزه‏درایى مى‏كردیم و روز جزا را دروغ مى‏شمردیم، تا مرگ ما دررسید.»

و نیز از آنان مى‏پرسند: «تكاد تمیز من الغیظ كلما القى‏فیها فوج ساءلهم خزنتها اءلم یاءتكم نذیر قالوا بلى قد جاءنا نذیرفكذبنا و قلنا ما نزل الله من شى‏ء ان انتم الا فى ضلال كبیر وقالوا لو كنا نسمع او نعقل ما كنا فى اصحاب السعیر; نزدیك است كه‏از خشم شكافته شود هر بار كه گروهى در آن افكنده شوند، نگاهبانان‏آن از ایشان پرسند: مگر شما را هشدار دهنده‏اى نیامد.

گویند: چرا؟ هشدار دهنده‏اى به سوى ما آمد ولى تكذیب كردیم و گفتیم: خدا چیزى فرو نفرستاده است، شما جز در گمراهى بزرگ نیستید،و گویند: اگر شنیده و پذیرفته بودیم یا تعقل كرده بودیم در میان‏دوزخیان نبودیم.

منكران رسالت و معاد و قیامت، زبان به اعتراف گشوده، اعمال خود راباز مى‏گویند: آنان گناهان خود را برشمرده و مى‏پذیرند كه نمازنخوانده‏اند، بر یتیمان انفاق نكرده و به روز قیامت ایمان‏نیاورده‏اند.

احوال مومنان در قیامت

اما كسانى كه در دنیا از فرمان خدا پیروى كردند با این خطاب الهى‏رو به رو مى‏شوند: «ادخلوها بسلام آمنین; [به آنان گویند:] با سلامت‏و ایمنى در آن جا داخل شوید.» در تفسیر این آیه آمده است كه:

«سلام‏»، به معناى «ایمنى‏» و نیز سلام از سوى خداوند و فرشتگان‏است. رسیدن به این فوز عظیم براى همه میسر است. به شرطى كه انسان در پى رسیدن به آن باشد، چون: نابرده رنج گنج میسر نمى‏شود مزد آن گرفت جان برادر كه كار كرد. با تفصیلى كه گفته شد، عمق فرموده امام هادى(ع) را درمى‏یابیم كه‏چگونه گروهى در این بازار سود بردند و دسته‏اى زیان كردند.

دورى از منابع وحى و رهنمودهاى پیشوایان معصوم(ع) باعث تباهى ومحروم شدن از معارف اسلامى مى‏شود. حتى با اندكى توجه به گفته‏امامان علیهم السلام یقینا راه به جایى خواهیم برد و در غیراین صورت، به بى‏راهه فرو مى‏غلتیم.

امام سجاد(ع) در دعا و مناجات‏خویش مى‏فرماید: «اءبكى لخروجى من القبر عریانا; بر آن زمانى‏مى‏گریم كه برهنه گام به عرصه محشر مى‏نهم.» اندیشیدن در این دعافطرت پاك را تحت تاثیر قرار مى‏دهد. سر سپردگى به شیطان و هواى‏نفس، انسان را از پذیرش این حقایق باز مى‏دارد، شیطان و هواى نفسى‏كه انسان را به دنیاطلبى فرا مى‏خواند و این حقایق در دیدگان اوچون افسانه‏اى مى‏نمایاند. همان گونه كه انسان در داد و ستدهاى رایج‏تلاشى مى‏كند تا بهترین را برگزیند، سزاوار است كه به معاد و قیامت‏خود آن چنان حساب شده بیندیشد كه هرگز انگشت‏حسرت و پشیمانى به‏دندان نگیرد.

باید قدر و بهاى خویشتن را بدانیم و فقط با خدا معامله كنیم كه‏معامله با شیطان زیان ابدى به همراه دارد و هرگز امكان و فرصت‏جبران آن در عرصه قیامت فراهم نمى‏شود. شیطان همیشه در كمین است وهر كسى را به شیوه‏اى مى‏فریبد، براى مومن ده‏ها راه شرعى مى‏گشاید تااو را در یكى از آن‏ها به گمراهى و گناه بكشاند.

هشدار حضرت حق درباره قیامت

اى عزیز، فرصت‏ها را مغتنم بدان كه خداوند متعال مى‏فرماید:

«یوم لاینفع مال و لابنون الا من اتى الله بقلب سلیم; روزى كه هیچ‏مال و فرزندى سود نمى‏دهد، مگر كسى كه دلى پاك به سوى خدابیاورد.»

باز مى‏فرماید: «فیومئذ لاینفع الذین ظلموا معذرتهم و لاهم یستعتبون; و در چنین روزى [دیگر] پوزش آنان كه ستم كرده‏اند سودنمى‏بخشد، و بازگشت‏به سوى حق از آنان خواسته نمى‏شود.» امروز اگراز خداوند معذرت بخواهیم یقینا مشمول الطاف او هستیم كه او ما رابراى عذاب نیافریده است.

دست از «تسویف‏» بداریم و فرصت فراهم آمده را به امید فرداى‏نیامده از دست ندهیم تا مصداق آیه «و یوم یعض الظالم على یدیه‏یقول یا لیتنى اتخذت مع الرسول سبیلا; و روزى است كه ستم‏كار،دست‏هاى خود را مى‏گزد و مى‏گوید: اى كاش با پیامبر راهى برمى‏گرفتم.» خوب بودن كار دشوارى نیست، گذشتن از باطل است و پیروى‏از حق و نگاه داشتن «حرمت‏» و «حریم‏» دیگران.

مبادا كه در قیامت دوستان خود را بخوانیم و بگوییم: «ینادونهم‏الم نكن معكم قالوا بلى ولكنكم فتنتم انفسكم و تربصتم و ارتبتم وغرتكم الامانى حتى جاء امرالله و غركم بالله الغرور; [دورویان]آنان را ندا مى‏دهند آیا ما با شما نبودیم، مى‏گویند چرا ولى شماخودتان را در بلا افكندید و امروز و فردا كردید و آرزوها شما راغره كرد تا فرمان خدا آمد و شیطان مغرور كننده، شما را درباره خدابفریفت.» آیا با شما نبودیم و با هم زندگى نمى‏كردیم چه شد كه شمارستگار شدید و ما زیان‏كار.

یكى از نام‏هاى قیامت «یوم الحسره‏» است، یعنى روز حسرت و افسوس‏خوردن. اگر مثل معروف «چرا عاقل كند كارى كه باز آرد پشیمانى‏»را آویزه گوش خود كنیم یقینا در انتخاب مسیر، تامل مى‏كنیم و گام‏به بى‏راهه نمى‏گذاریم. فرصت را از دست ندهیم كه وقت تنگ است، ازكرده‏هاى ناپسند توبه كنیم كه او توبه پذیر و مهربان است. سختى چندروزه دنیا و به نان خشكى بسنده كردن، اما به حرام نرفتن و حرام‏نخوردن و حرام نگفتن! نعمت جاودان الهى را در پى دارد. براى‏بازگشت‏به راه راست‏باید شتاب كرد كه غفلت، موجب پشیمانى است امااگر توان پاسخ به حساب‏رسان الهى را، كه از دانه خردل نیزنمى‏گذرند، دارید آن چه مى‏خواهید بكنید. باید بیندیشم و به خودآییم تا مبادا كه در محضر الهى و در دیدگان محشریان، از شرم سر به‏زیر اندازیم.