افراط و تفریط برای جدایی
خانواده ، تجدد غربی ، ارمغان اسلام(2)

در مقاله ی قبل با نام «خشونت و تجاوز ارمغانی برای زنان» دو بحث "خشونت خانگی " و "تجاوز جنسی " در غرب را مورد بررسی قرار دادیم و در ادامه دیدگاه اسلام را در رابطه با منزلت زن در قالب كلمات گهربار امام علی (علیه السلام) آوردیم . حال در ادامه ی این سلسله مباحث ، رشد روزافزون طلاق در غرب و سرنوشت خانواده های تك سرپرست را از دید آمار منتشر شده از منابع غربی مورد بررسی قرار می دهیم و همزمان ، دیدگاه متعادل و به دور از افراط و تفریط اسلام را در این باب شرح خواهیم داد :

طلاق

طلاق ، شیوه رسمى پایان دادن به زندگى خانوادگى است كه قدمت تاریخى آن با ازدواج برابرى مى‏كند. طلاق ، شرایط و مقرّرات متفاوتى در ادیان و فرهنگ‏هاى گوناگون دارد.

" بین سال های 1960 و 1970 میزان طلاق در بریتانیا به طور ثابت هر سال 9 درصد افزایش یافت و در طی آن دهه دو برابر شد .سال 1972 ،در طی قوانینی كه طلاق را آسانتر كرد ، میزان طلاق مجددا دوبرابر شد . در سالهای اخیر با اینكه این میزان تا اندازه ای تثبیت شده ، باز هم در سطح بسیار بالایی قرار دارد."(1)

میزان بالای طلاق و كاهش رو به رشد ازدواج های رسمی ، معضلی است كه اندیشمندان غربی را به فكر واداشته و هراس از آینده ای نامعلوم را به دلها افكنده .

آمارهایی كه نشان از این مسئله ی اجتماعی دارد ، آنقدر زیاد است كه از حوصله ی این مقاله خارج است . در این مجال فرصت را غنیمت می شماریم وطلاق را از دیدگاه اسلام مورد بررسی قرار می دهیم :

در رابطه با طلاق ، افراط و تفریط های فراوانی وجود دارد . مثلا" مسیحیت كاتولیك، به جز در مورد ثبوت خیانت زن ، مشروعیتى براى طلاق قایل نیست. از این‏رو، زن و شوهرى كه به هر دلیل دچار ناسازگارى‏هاى شدید زناشویى مى‏شوند، مجبورند به رابطه ی بیمارگونه ی خود ادامه دهند. همچنین در فرض نامشروع بودن طلاق، نگرانى از ناكامى و شكست در روابط زناشویى، بسیارى از افراد را از تشكیل خانواده بازمى‏دارد و این امر طبعا گسترش روابط جنسى نامشروع را در پى خواهد داشت."(2)

نگاه نامتعادل دیگر زمانی اتفاق می افتد كه قوانین مربوط به طلاق را آنقدر ساده میگیرند كه در مورد بریتانیا - همان طور كه در بالا آمد - ناگهان آمار طلاق دوبرابر می شود .

اسلام ، مشروعیت حقوقى طلاق را امضا كرده است ، البته این هرگز به معناى كنار آمدن اسلام با طلاق نیست؛ چرا كه بر حسب روایات دینى، "طلاق مبغوض‏ترین عمل حلال به شمار آمده است" .(3)

در بیان آیات و روایات متعدد در اسلام ، ازدواج و تشكیل خانواده تاكید بسیار شده است ، اما این دیدگاه متعادل ، نه تنها به ادامه ی یك رابطه ی از سر اجبار و آسیب ، رای موافق نمی دهد ، بلكه در سوره ای از كتاب روشنگر خود بدان اشاره می كند ، ولی در قالب چارچوبی اصولی و شرایط و مقررات خاص.

قربانیان آمار بالای طلاق های توافقی در غرب ، زنان و كودكانی هستند كه در ظاهر آزادند و از موهبت این آزادی غربی است كه مجبور به ماندن ، در چاردیواری نامطلوب خود نیستند ، اما عاقبت شان چه خواهد شد ؟

قرآن كریم در سوره ی طلاق می فرماید :

- " فارقوهن بمعروف " ، " (ای مردان ) به طرز شایسته ای از آنان جدا شوید !" – آیه 2

- " آنها ( زنان مطلقه ) را هرجا خودتان سكونت دارید و در توانایی شماست سكونت دهید ؛ و به آنها زیان نرسانید تا كار را بر آنان تنگ كنید ( و مجبور به ترك منزل شوند )" – آیه 6

این است نمونه ای از رفتار همراه با متانت و تدبیر .

آنچه بارها و بارها شنیده ایم این است كه در ایران "حق طلاق " با مرد است ، اما اگر دیدگاه اسلام و قوانین مدنی ایران را بار دیگر با دقتی افزون نگاه كنیم ، در می یابیم كه اسلام با برخى جرح و تعدیل‏ها در قاعده ی اولیه طلاق، كوشیده است از یك‏جانبه‏گرایى به نفع مردان، كه در بسیارى از موارد منجر به تضییع حقوق زنان مى‏گردد، جلوگیرى كند؛ ثبوت حق طلاق براى زن در فرض ناتوانى یا خوددارى شوهر از پرداخت نفقه، اعتبار قاعده «عسر و حرج» در زندگى زناشویى و نیز قاعده «اشتراط در ضمن عقد» از مهم‏ترین این جرح و تعدیل ها می باشد .

نكاتى كه بیان شد در قوانین مدنى ایران به طور كامل لحاظ گردیده‏اند:

ماده 1129 مى‏گوید: «در صورت استنكاف شوهر از دادن نفقه و عدم امكان اجراى حكم محكمه و الزام او به دادن نفقه، زن مى‏تواند براى طلاق به حاكم رجوع كند و حاكم ، شوهر او را اجبار به طلاق مى‏نماید .

قاعده «اشتراط وكالت زن در طلاق» نیز در ماده 4 قانون ازدواج مصوّب سال 1310 لحاظ گردیده است. بر حسب این قاعده، زن مى‏تواند در عقد نكاح ، وكالت خود را از طرف شوهر در اجراى صیغه طلاق شرط كند و این شرط مى‏تواند مطلق یا مقیّد به شرایطى خاص باشد؛ مثلاً، در صورتى كه شوهر با او بدرفتارى و ناسازگارى كند . (4)

خانواده های تك والدینی

آنانكه بیشترین تاثیر را از طلاق میگیرند ، كودكان بیگناهی هستند كه وارثان نسل بعدی می باشند . "برآورد شده است كه تقریبا 40 درصد كودكان متولد شده در انگلستان در سال 1970 در مرحله ی قبل از بزرگسالی عضو یك خانواده ی تك سرپرست خواهند بود . "(5)

به وجود آمدن خانه هایی كه فرزندان با پدر و یا اكثرا با مادر زندگی می كنند ، به دو طریق ایجاد می شود : یا طلاق ، یا تشكیل خانواده بدون ازدواج رسمی .

امروزه خانواده های تک والدینی ، حدود یک سوم خانواده های آمریکایی و درصد زیادی از خانواده های غربی را تشكیل می دهد .

آدام بورسوا نویسنده و محقق مسائل اجتماعی در ایالت ایلی نویز آمریكا می‌گوید: براساس تحقیقات انجام شده، خانواده‌های امروزی كه بدون ازدواج به‌وجود می‌آیند ، منبع قوی برای شكل‌دهی تربیت فرزندان ندارند و نمی‌توانند وجدان اخلاقی كودك را به خوبی شكل دهند. این خانواده‌ها رو به متلاشی شدن و اضمحلال هستند. امروز 32 درصد از بچه‌ها، نامشروع به دنیا می‌آیند ، در حالی كه در سال 1970، این تعداد 11 درصد بود. لذا وضعیت بسیار نگران‌كننده است. (6)

بهتر است ادامه ی بحث را از زبان آمارهایی كه از سوی پایگاه Paventswithout Partners تهیه شده است دنبال كنیم :

- "تقریباً یک سوم زنان قیم فرزند در آمریکا ، هرگز ازدواج ننموده اند.

- 6/5 میلیون فرزند آمریکایی ، با پدر بزرگ ها و مادر بزرگ هایشان زندگی می کنند.

- - در آمریکا تعداد مادران مجرد در سال های 1970 تا 2000 میلادی از 3 میلیون نفر به 10 میلیون نفر افزایش یافته است. همچنین در همین مدت تعداد پدارن مجرد از 393000 نفر به 2000000 نفر افزایش یافته است.

- در مکزیک، مادران نوجوان بین 13 تا 19 ساله، 27 درصد کل حاملگی های این کشور را تشکیل داده اند. (7)

اما نظر اسلام در این باره کاملا صریح و متفاوت است . اسلام اهمیت زیادی برای خانواده قائل است .جوانان را تشویق به تشکیل خانواده می کند و روایات زیادی در باره ی تربیت صحیح فرزند و ارتباط آن با بزرگ شدن در خانواده ای متعادل و فرهیخته وجود دارد.

در مقاله ی بعد به گونه ای جدید درخانواده ی غربی به نام " زندگی مشترك بدون ازدواج " می پردازیم و انحرافات زنان ، مردان و كودكانی كه قربانیان خانه های متزلزل غربی هستند را مورد بررسی قرار می دهیم .