رختشوی خانه زنجان

بنای تاریخی رختشوی خانه زنجان در مرکز بافت تاریخی شهر و در محل معروف به "باباجامال چوقوری" (گودال باباجمال) قرار دارد که به دست دوبرادر به نام های مشهدی اکبربنا و مشهدی اسماعیل بنا، در مدت 15 ماه ساخته شد. سنگ های آن از معدن سنگ روستای "اژدهاتو" استخراج شده و پس از حجاری به این محل حمل شده است. آب مجموعه از قنات قلعه حاجی مبربهاالدین تامین می گردیده است.

رختشوی خانه برای همه شهروندان شبانه روز دایرو استفاده از آن مجانی بود. این محل قبل از ساخته شدن رختشوی خانه، مانداب هرزآب های سطحی بوده است. به طور کلی این بنا را می توان به دو بخش تقسیم کرد: بخش نخست، سرایداری و محل مدیریت رختشوی خانه است شامل حیاطی با درختکاری و فضای سبز و اعیانی مسکونی. اعیانی آن در جبهه شمالی محوطه مشتمل بردو اتاق و یک ورودی است که سرایداری و محل شست و شوی رخت را به همدیگر متصل می کند.

طرح و نمای این واحد مسکونی، متاثر از فرهنگ بومی است و به سبک معماری سنتی ساخته شده است. بخش دوم، فضای رختشوی خانه است که از چند قسمت تشکیل یافته است: قسمت اول، خزینه یا محل جمع آوری آب است. این مخزن در منتهی الیه سمت شمالی مجموعه و مشرف به سالن شست و شو قرار دارد. سقف مخزن هماهنگ با سقف سالن، متشکل از سه واحد تاق و تویزه است که قوس های نوع خوزی آن را زینت داده اند. قسمت دوم، فضای اصلی رختشوی خانه است که مصالح به کاررفته در جرزهای آن، لاشه سنگ با ملاط ساروج می باشد.

نمای داخلی این دیوارها لاشه سنگ بندکشی شده و نمای بیرونی آن با اندودی از کاهگل پوشیده شده است. فضای داخل بنا با پرسپکتیوی بسیار زیبا طراحی و اجرا گردیده و از دو ردیف تاق و تویزه، به طور متوالی که ستون های سنگی آنها را از همدیگر جدا می سازند، ساخته شده است. این فضا توسط 11 ستون قرینه، سالن را به دو قسمت تقسیم کرده است. بلندی ستون های بنا 70/2 متر از کف بناست، اما به لحاظ ایجاد مقاومت لازم و هم وزن نمودن بنا، ستون ها با پایه های سنگی، به میزان 40 سانتی متر در داخل پی ها که با شفته آهک پرشده اند، از نوع قوس های خوزومی (رومی)اند و به طور کامل با آجر اجرا شده و عرض آنها 82 سانتی متر است. محل شست وشوی رخت، به طور قرینه از 4 حوضچه و آب رو(مجرا)هایی در فاصله حوضچه ها تشکیل یافته است.

آب مورد نیاز، ابتدا پس از گذشتن از آب رویی به طول یک متر، به حوض نخستین وارد می شود و سرریز آن به حوض دیگر می ریزد. از درجه آلودگی رخت، محل های شست و شوی رخت به چهارقسمت تقسیم شده بودند و شست و شو در چهار مرحله انجام می شد که اولین مرحله آن در پایان مسیر آب انجام می شد، پس از آن رخت به قسمت های سوم و دوم و اول برده می شد. قسمت چهارم که در انتهای جریان آب قرار داشت، حوضچه مخصوص شست و شوی لباس های بسیار آلوده و لباس های افرادی بوده که به بیماری واگیردار مبتلا بودند.

دفع فاضلاب این مجموعه از طریق آبروی فاضلابی به عرض 60 سانتی متر و به ارتفاع 110 سانتی متر صورت می گرفت و به مسیر فاضلاب شهری مرتبط می شد که این آب رو به دلیل گستردگی و ایجاد شاخه های مختلف نقش چاه جاذب را نیز ایفا می کرده است. در حال حاضر این اثر منحصر به فرد تاریخی، به موزه مردم شناسی و باستان شناسی تبدیل شده است. در این محل، لباس های محلی و سنتی مردم مناطق مختلف ایران، هنرهای دستی و سنتی استان شامل چاروق، ملیله دوزی، معرق، ساخته های چوبی، فرش و گلیم، چاقو، نمونه هایی از تولیدات کارگاه های کاشی سنتی، آجرو سفال سلطانیه، اشیای تاریخی و یافته های باستانی استان در معرض تماشای عموم گذاشته شده است.

منبع:گشت و گذار