خط ویژه از ما بهترون

استر شاد لدینه واعتصام بحبله واستزادة فی‏المعرفة لربه عزوجل و لعظمته ولكبریایه(1)

هدایت به صراط مستقیم یعنی: راهیابی به سوی دین خداوند؛ و چنگ زدن به ریسمان او؛ و طلب افزونی شناخت نسبت به پرودگار - هم او كه عزیز و شكوهمند است -، و نسبت به بزرگی و بزرگ منشی او!

همچنین علی بن ابراهیم در «تفسیر» خود، مفهوم «صراط» را با دو روایت تبیین می‏نماید.

در روایت نخست این مفهوم را «راه و شناخت نسبت به امام» می‏داند و می‏گوید: الطریق و معرفة الامام (2)، و در روایت دوم سوگند امام صادق علیه‏السلام را می‏آورد كه حضرتش می‏فرماید: والله؛ نحن «الصراط‏المستقیم»(3)، به خدا سوگند صراط مستقیم مائیم؛ سخن مفضل از امام ابوعبدالله جعفر صادق علیه‏السلام در توضیح مفهوم «صراط» باز هم مطلب را روشن‏تر می‏كند. او می‏گوید: از امام علیه‏السلام در خصوص كلمه صراط پرسش كردم. آن گرامی فرمود:

هوالطریق الی معرفة الله - عزوجل - و هما صراطان: صراط فی‏الدنیا و صراط فی‏الاخرة، فاماالصراط الذی فی‏الدنیا فهو الامام المفترض الطاعة، من عرفه فی‏الدنیا و اقتدی به مرعلی‏الصراط الذی هو جسر جهنم فی‏الاخرة و من لم یعرفه فی الدنیا زلت قدمه عن الصراط فی الاخرة فتردی فی نار جهنم.(4)

امام علیه‏السلام می‏فرماید:

صراط همان راه شناخت خداست - او كه عزیز و شكوهمند است - و آن دو جلوه دارد: جلوه‏ای در دنیا و جلوه‏ای دیگر در عقبی؛ اما تجلی صراط در دنیا آن پیشوای الهی است كه خداوند پیروی و فرمانبری از او را واجب شمرده است. هر كس او را بشناسد و پیشروش بداند، بر صراط بگذرد كه پلی است روی دوزخ در رستاخیز؛ و كسی كه امام علیه‏السلام را به امامت در دنیا نشناسد (یا نپذیرد)، گامهایش بر صراط در آخرت بلغزد و به دوزخ فرو افتد.

شگفت آنكه خداوند در آیه چهل و سوم سوره مباركه «زخرف» پیامبر عظیم‏الشان اسلام را به تمسك به ریسمان وحی امر می‏فرماید و آنگاه «استقرار رسول اكرم صلی الله علیه واله وسلم را بر صراط مستقیم تصدیق می‏دارد: فاستمسك بالذی او حی الیك انك علی صراط مستقیم(5)؛

آنگاه امام ابوجعفر باقرالعلوم علیه‏السلام در توضیح نسبت به استقرار پیامبر بر صراط مستقیم تصریح می‏كند كه رسول خدا نیز نسبت به ولایت امیرالمومنین علی بن ابیطالب علیه‏السلام خاضع و پذیرا بوده است(6). بیان امام باقر علیه‏السلام تقریر دیگری است از آنچه قرآن كریم در آیه 285 سوره بقره فرموده است:

آمن الرسول بما انزل الیه من ربه والمومنون...(7)

پیامبر خود به «ما انزل الیه» آنچه به او فرو فرستاده شده ایمان آورده و گرویده است.... اما این «ما انزل» چیست؟ آیه شریفه 67 سوره مائده كه در واقعه غدیر خم بر پیامبر اكرم صلی الله علیه واله فرود آمده به روشنی می‏گوید كه از مصادیق «ما انزل» ولایت امام امیرمومنان علی علیه‏السلام است: یا ایهاالرسول بلغ ما انزل الیك من ربك (8)

از مهمترین آیات كریمه قرآن كه حقیقت حال ره‏پویان صراط مستقیم و نیز كسانی كه راه دیگری را رفته‏اند بیان می‏كند، آیه بیست و دوم سوره ملك است. این آیه فقط یك پرسش است، آن هم پرسشی كه پاسخ آن بسی روشن و آشكار است: افمن یمشی مكبا علی وجهه اهدی ام من یمشی سویا علی صراط مستقیم؟

آیا آن كس كه بر چهره خویش نگونسار راه می‏رود هدایت یافته است یا كسی كه استوار بر دو پا ایستاده و بر صراط مستقیم طی طریق مینماید؟! پر واضح است كه روش نخست شیوه راهروی نیست و آن كس كه می‏خواهد به سرعت و سلامت و نیز نگریستن به راه نگرش به دوردست‏ها و دقت در موانع احتمالی مسیر راه زندگی را بسپرد، باید به شیوه دوم عمل كند. اینجاست كه امام علیه‏السلام از تمثیل قرآن در آیه فوق پرده برمی‏دارد و میفرماید:

ان الله ضرب مثل من حاد عن ولایة عن ولایة علی كمثل من یمشی علی وجهه لایهتدی لامره و جعل من تبعه سویا علی صراط مستقیم و «الصراط المستقیم» امیرالمومنین علیه‏السلام همانا خداوند به زبان تمثیل آن كس را كه نسبت به ولایت علی علیه‏السلام دشمنی ورزیده رهرو نگونسار بر رخسار خویش دانسته كه به مقصدش راه نمی‏برد و پیرو علی علیه‏السلام را پوینده استوار صراط مستقیم معرفی فرموده است و صراط مستقیم امیرالمومنین - درود خداوند بر او - میباشد. (9)

مولف كتاب شرح آیات باهره در این موضع روایت شگفتی را از امام امیرالمومنین علیه‏السلام نقل نموده و امام علیه‏السلام آن را از پیامبر اكرم نقل سخن كرده و رسول اكرم از فرشته وحی - جبرئیل - و امین وحی ناقل سخن از خداوند است و در واقع حدیث، حدیث قدسی است و آن روایت این است:

قال الله عزوجل: یا عبادی! كلكم ضال الا من هدیته فسلونی الهدی اهدكم

بندگانم! شما همه گمگشته‏اید، مگر آن كسی كه من او را راه بنمایم، پس هدایت را از من بخواهید تا خواسته شما را برآورم.

یا عبادی! ان اعظم‏الطاعات توحیدی و تصدیق بنبیی والتسلیم لمن نصبه بعده و هو علی‏بن ابیطالب والائمة الطاهرون علیهم‏السلام من نسله، و ان اعظم المعاصی عندی، الكفر بی و بنبی و منابذة وصی محمد من بعده علی بن ابیطالب و اولیائه بعده.

بندگانم! همانا بزرگترین عبادات ایمان به یگانگی من و باور نسبت به پیامبرم و تسلیم در برابر جانشین اوست و او علی بن ابیطالب و پیشوایان معصوم از نسل اوست - سلام خداوند بر ایشان باد - و همانا بزرگترین گناهان نزد من، كفر به من و پیامبرم و مخالفت و ستیز با جانشینان محمد صلی الله علیه واله - علی بن ابیطالب و اولیای پس از او - میباشد.

فان اردتم ان تكونوا عندی فی‏المنظر الاعلی والشرف الاشرف فلا یكونن احد من عبادی اثر عنده من محمد و بعده من اخیه علی و بعدهما من ابنائهما، القائمین بامور عبادی بعدهما، فان من كانت تلك عقیدته جعلته من اشراف ملوك جناتی: (10)

پس هر یك از شما بندگان بخواهید كه نزد من در آن جایگاه برتر و آن شرف والاتر باشید، نباید هیچكس را بر محمد و آنگاه بر برادر او علی و سپس بر دو فرزند آندو (حسن و حسین) برگزینید؛ پیشوایانی كه پس از محمد و علی به امور بندگان من قیام و اقدام مینمایند.

پس هر كس عقیده و باورش چنان باور و عقیده‏ای باشد، من او را در زمره برگزیدگان پادشاهان بهشت قرار خواهم داد.

پاورقیها:

1 - كنزالدقائق ج 1 ص 68 به نقل از من لایحضر ج 1 ص 204

2 - تفسیر القمی ج 1 ص 28

3 - كنزالدقائق، ج 1 ص 68

4 - نفس المصدر، ج 1 ص 28

5 - زخرف، 43

6 - اصول كافی، ج 1 ص 416

7 - سوره بقره، آیه 285

8 - سوره مائده، 67

9 - الكافی، ج 1 / 433

10 - كنزالدقائق به نقل از شرح الایات الباهرة ذیل «اهدناالصراط المستقیم»