خورشید پشت ابر

پس از شهادت امام یازدهم علیه‏السلام حضرت مهدی (عج) فرزند آن امام بر سرجنازه پدرش ظاهر شد و نماز خواند و پس از پایان نماز از نظرها غایب شد. بنا به روایت دیگری، پس از شهادت امام حسن عسگری علیه‏السلام ، برادر آن حضرت یعنی جعفر کذّاب به دروغ ادّعای ارث امام حسن عسگری را می‏کند و حدیثه مادر امام حسن عسگری علیه‏السلام به جعفر کذّاب اعتراض کرده و می‏گوید: «وصیّ امام حسن علیه‏السلام من هستم.» کار اختلاف حدیثه و جعفر کذّاب بالا می‏گیرد و هر دو نزد قاضی وقت «ابوالشوّارب» می‏روند. در این هنگام، حضرت مهدی(عج) ظاهر می‏شود و از حقّ جدّه‏اش در برابر جعفر کذّاب دفاع می‏کند و جعفر مات و مبهوت می‏شود.

مادر امام حسن عسگری علیه‏السلام وصیّت کرده بود که بعد از مرگش، جنازه‏اش را در کنار قبر همسرش امام هادی علیه‏السلام دفن کنند؛ امّا پس از مرگ حدیثه، جعفر کذّاب مانع مراسم این کار می‏شود و می‏گوید: «این محلّ، خانه من است و کسی اجازه ندارد در اینجا دفن شود.» در این هنگام حضرت ولی‏عصر (عج) ظاهر شده و به جعفر می‏گوید: «ای جعفر! اینجا خانه تو است یا خانه من؟» جعفر این بار از شدت تعجب و سرگردانی، زبانش بند آمده و قادر به حرف زدن نمی‏شود.

در غیبت

غیبت امام زمان علیه‏السلام به دو دوره تقسیم می‏شود: غیبت کوتاه و غیبت طولانی که به غیبت «صغری» و «کبری» نیز مشهورند. پس از شهادت امام حسن عسگری علیه‏السلام غیبت کوتاه امام زمان (عج) شروع شد و 69 سال طول کشید. در دوره غیبت کوتاه، رابطه امام با مردم به طور کامل قطع نشد و شیعیان می‏توانستند از طریق نماینده‏های مخصوصی که بزرگان شیعه بودند و به آنان «نوّاب خاص» می گفتند، مشکلات و مسائل خود را با امام در میان بگذارند و با آن حضرت در ارتباط باشند. البته گاهی شیعیان از نزدیک به حضور امام می‏رسیدند و ایشان را زیارت می‏کردند. در حقیقت این 69 سال، دوره آمادگی برای غیبت طولانی بود؛ زیرا اگر غیبت طولانی (کبری) یکباره رخ می داد، ممکن بود که موجب انحراف افکار و دو دستگی در بین صفوف شیعیان شود و ذهن مردم آماده پذیرش آن نباشد.

سرانجام پس از غیبت کوتاه، ‏‏غیبت کبری(طولانی) آغاز شد. در غیبت کبری، مردم تولد امام زمان‏(عج) و رهبری آن حضرت را به طور کامل پذیرفته بودند.

چهار نفر

در زمان غیبت صغری چهار تن از بزرگان شیعه، سفیر و نایب خاصّ امام زمان (عج) بودند و خدمت آن حضرت می‏رسیدند و از طرف شیعیان مسائل زیادی را با آن امام در میان می‏گذاشتند. نمایندگان دیگر امام زمان(عج) نیز، از طریق این چهار نفر به کارهای سیاسی، اجتماعی و دینی مردم می‏پرداختند. این چهار نفر به «نوّاب اربعه» شهرت داشتند و عبارت بودند از: «ابوعمر  و عثمان بن سعید عمری»، «ابوجعفر محمّد بن عثمان سعید عمری»، «ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی» و «ابوالحسن علی بن محمّد سمری». آرامگاه شریف و مقدس نوّاب اربعه، غیبت صغری به پایان رسید و غیبت طولانی آغاز شد.

حضرت مهدی (عج) درباره وظیفه مسلمانان در زمان غیبت فرمود: «اگر اتفاق یا مشکلی برای شما پیش آمد، از عالمانی که حدیث‏های ما را می‏دانند، سوال کنید. آنها حجت و نماینده من بر شما هستند و من حجت و نماینده خدا هستم.»

غیبت طولانی

از شروع دوره غیبت طولانی، همه کارهای مربوط به مسلمانان زیر نظر نواب عالم انجام گرفت. امامان معصوم در زمان حیات پر برکت خویش به اشخاصی که به عنوان ولی‏فقیه ماموریت‏های گوناگون داده بودند، حقّ قضاوت و داوری و دادن فتوی را نیز به آنها واگذار کرده بودند؛ امّا از شروع غیبت طولانی، ولیفقیه به عنوان مرجع و پیشوای فقیهان، رسمی و قطعی شد و مرجعیّت آن تا ظهور حضرت مهدی(عج) ادامه دارد.