میترا زنی با گرز
قسمت چهارم از اساطیر ایرانی :درباره میترا
شاید گسترش میترائسیم در امپراتوری روم باعث شهرت بیش از پیش«متیرا» - الهه پیمان و قراردادها شد. نام این الهه ایرانی که غالباً در حال کشتن یک گاو (1)ترسیم میشود از واژه اوستایی "میژه"، به معنای پیمان قرارداد، قول و قرار، گرفته شده است. البته به مرور زمان ویژگیهای اساطیری میترا گسترش یافت.
و در متون مذهبی زردتشی هم عملکردهای متفاوتی به او نسبت داده شد از آن جمله در یشت10 از مهر یشت او را ناظر بر انسانها و اعمال، توافقها و قراردادهای آنان معرفی میکند و کسی که انسانها را به «اشه» یا همان «راه راست» هدایت میکند و از حمله در امان میدارد. از دیگر خصوصیات «میترا» مقام نظارت و کنترل او بر نظم کیهان است او نظم شب و روز و تغییر فصول را بر عهده دارد و با آب و آتش در ارتباط است. اما از همه مهمتر نسبت میترا- خدای مهر- با خورشید است.
گاوی که به دست میترا کشته می شود به عقیده اکثر اسطوره پژوهان همان برج بره است که خورشید در ماه فروردین وارد آن میشود و بدین ترتیب فصل درخشندگی خورشید و باروری طبیعت و تجدید سلطنت خدای مهر یا میترا آغاز میشود.
از آنجا که میترا خدایی قدیمیتر از آموزههای زردتشی است و وجودش در سایه دین زردتشتی شکل کاملتری به خود گرفته، درباره او در «ریگ ودا» - کهنترین کتاب ودائی- که متعلق به هندو ایرانیان است آمده که گردآورنده مردم است و کشتکاران را با چشمهایی که بر هم نهاده نمیشود میپاید و پنج قبیله مردمان (کنایه از همه مردم) فرمانبرداری او را میکنند.
از مهر یشت بر میآید که مهر یا میترا نه تنها وظایفی در زمینه برکت بخشی بر عهده دارد بلکه ایزدی جنگاور و نیز حامی پیمانها و داور است و بدین گونه مهر وظیفه جنگاوری و موبدی هر دو را بر عهده دارد. او رابطی بین خدایان و انسانهاست و توانمندیهای او در زمینه وضع و حمایت از قانون از او موجودی میسازد که حافظ اقبال پادشاهان است. «فره ایزدی» یا همان تایید آسمانی برای شاهان ایرانی به وسیله میترا و با همکاری «اپام نپات» - خدای آب- حفاظت میشود و مادامی که آن پادشاه از راه راست منحرف نشده است این دو ایزد او را پیروز میگردانند و چنانچه مانند جمشید(2) از راه راست منحرف شوند آنگاه «فره ایزدی» هم از آنان رخت بر میبندد و شکست و ناکامی و ذلت به سوی آنان میآید.
جشن «میترا کانا» یا مهرگان جدید به منظور بزرگداشت اعتدلال پاییزی هنوز هم در میان زردتشتیان برگزار میشود و هنوز هم موبدان زردتشتی «گرز میترا» را در دست میگیرند تا در مبارزه با شر یار آنها باشد. در مهر یشت گرز میترا اینگونه توصیف شده:
- - گرزی با صدگره و صد تیغه به دست گرفته (آن را) حواله کنان مردان را بر افکند (این گرز) از فلز زرد ریخته شده و از زر سخت ساخته شده است محکمترین سلاحی است، پیروزمندترین سلاحی است، اهریمن تبه کار در مقابل او به هراس افتد؛ (دیو) خشم مکار به کنش در مقابل او به هراس افتد...»
جالب اینجاست که این گرز نمادین در دست موبدان زردتشی شباهت زیادی به گرزی که بعضی اسقف های مسیحی در دست میگیرند دارد که با توجه به نفوذ میترائیسم در روم و تاثیر مستقیم این ایین بر سلوک رفتاری مسیحیت این مصداق نیز چندان عجیب نیست . (3)
مریم امامی- تبیان
(1)برای آگاهی از رابطه گاو با اساطیر ایرانی نگاه کنید به :
(2) برای آگاهی بیشتر از ماجرای جمشید نگاه کنید به :
(3)برای اگاهی بیشتر از وام گیری مسیحیت از میترائیسم نگاه کنید به :