مقابله با پوكی استخوان از زبان متخصصان

افزایش سن باعث ضعف، شكستگی استخوان، خمیدگی پشت و كوتاه شدن قد می‌شود كه اغلب كارشناسان از این علائم به عنوان نشانه‌های پیری یاد می‌كنند، اما این علائم در واقع نشانه‌های یك بیماری به نام "پوكی استخوان" یا "استئوپروز" است.

مهران ستاره، جراح و متخصص ارتوپدی كه پوكی استخوان را به دلیل عدم وجود درد و هر گونه علائم هشداردهنده‌، قاتل خاموش می‌نامد، این عارضه را كاهش تراكم استخوان تعریف كرده و اظهار می‌كند: افزایش سن، عدم تحرك، یائسگی، رژیم غذایی فاقد پروتئین و كلسیم، مصرف برخی داروها، عدم تماس با نور خورشید به ویژه در مناطق سردسیر و نیز زمینه‌های ارثی و عوامل ژنتیكی، از جمله عوامل موثر در پیشرفت و تسریع كاهش تراكم استخوان است.

ژیلا امینی، فیزیوتراپ هم داروهای ضد انعقاد خون نظیر هپارین، ضدتشنج مثل فنتوئین، داروهای ادرارآور، مصرف طولانی مدت مسكن‌ها، اختلالات هورمونی نظیر كم‌كاری و پركاری تیروئید و ابتلا به دیابت را در بروز پوكی استخوان موثر می‌داند.

ستار غانمی‌فرد كه پژوهش‌هایی در خصوص تغذیه دانش‌آموزان و دانشجویان داشته است، كمبود كلسیم را یكی از اصلی‌ترین عوامل ابتلا به پوكی استخوان می‌داند و می‌گوید: كاهش استروژن، مصرف سیگار و الكل و برخی بیماری‌ها نیز در كاهش توده استخوانی موثر است.

منابع كلسیم

غانمی‌فرد، شیر كم‌چرب، ماست بدون چربی، پنیر، دانه خردل، كلم پیچ، كنسرو ماهی آزاد با استخوان و نیز ساردین با استخوان، گل‌كلم، برگ كلم و برگ شلغم را از جمله منابع غذایی غنی از كلسیم دانسته و اضافه می‌كند: انواع مواد خوراكی نظیر سیب زمینی، كدو، نخود، صیفی‌جات و ریشه بعضی از این مواد نیز منبع مناسبی برای تامین كلسیم هستند.

این پژوهشگر تغذیه با ذكر این مطلب كه حبوبات نیز منبع خوبی برای كلسیم هستند، اظهار می‌كند: مقدار كلسیم جذب شده از حبوبات به خاطر اسید فیتیك موجود در آنها كم است.

غانمی‌فرد، لبنیات پرچرب مانند خامه و پنیر چرب را حاوی كلسیم كمتری می‌داند و توصیه می‌كند: از خوردن غذاهای پرچرب پرهیز شود، زیرا وجود چربی در غذا باعث تركیب آن با كلسیم در روده‌ها و ایجاد تركیبات نامحلول كلسیم می‌شود كه این ماده معدنی را غیرقابل جذب می‌كند.

تشخیص بیماری

طبق پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی، این بیماری در سراسر دنیا در حال افزایش است، این در حالی است كه تا 20 سال گذشته به دلیل نبود راهی برای اندازه‌گیری تراكم استخوان و درمان بیماری، وجود آن نادیده گرفته می‌شد؛ اما امروزه از طریق دانسیتومتری میزان تراكم استخوان قابل اندازه‌گیری است.

امینی با اشاره به این‌كه مچ دست، ران و مهره‌های پشتی، شایع‌ترین مناطق درگیر پوكی استخوان هستند، تصریح می‌كند: این بیماری اغلب به طور تصادفی در عكسبرداری با اشعه X ، ایجاد شكستگی در طول یك تصادف یا درد پشت در اثر ایستادن طولانی مدت، خود را نشان می‌دهد.

غلامرضا احمدی، متخصص پزشكی هسته‌ای، دانسیتومتری را اندازه‌گیری تراكم ماده معدنی استخوان عنوان كرده و می‌گوید: به دلیل ارتباط مستقیم بین پوكی استخوان و شكستگی، انجام دانسیتومتری جهت تعیین میزان طبیعی ماده معدنی استخوان پیشنهاد می‌شود. وی با بیان این كه دانسیتومتری روشی بی‌ضرر برای تشخیص زودرس پوكی استخوان است، توصیه می‌كند: قبل از ابتلا به این بیماری، زنان بالای 45 سال و مردان بالای 55 سال، حتی بدون داشتن علائم پوكی استخوان باید این تست را انجام دهند تا در آینده دچار شكستگی استخوان نشده و متحمل هزینه‌های سرسام‌آور و درد روحی و جسمی ناشی از این بیماری نشوند.

این پزشك متخصص، سنجش استخوان را برای زنان یائسه، به ویژه كسانی كه زودتر دچار یائسگی می‌شوند، بیماران دیابتی، پیوند كلیوی، تالاسمی ماژور، افرادی كه برای مدت طولانی از كورتیكواستروئیدها استفاده كرده‌اند، بیمارانی كه به علل مختلف دچار شكستگی شده و افرادی كه در سنین بالاتر به سر می‌برند، ضروری عنوان كرد.

احمدی با ذكر این مطلب كه هزینه انجام سنجش تراكم استخوان به مراتب كمتر از هزینه درمان پوكی استخوان است، تصریح می‌كند: این مبلغ بسته به نوع و مرحله بیماری در افراد مختلف متفاوت بوده و به طور تقریبی هزینه‌ای معادل 26 هزار تومان دارد.

وی ادامه داد: در صورتی كه میانگین بین 1 تا 5/2 باشد، فرد دچار استئوپنی و كمبود استخوان و در میانگین‌های بالای 5/2 مبتلا به استئوپروز بوده و در معرض شكستگی قرار دارد.

عوارض

دكتر ستاره، شكستگی را مهم‌ترین عارضه پوكی استخوان می‌داند و می‌گوید: در استئوپروزهایی كه در سنین بالا رخ می‌دهد، اولین شكستگی در ناحیه لگن، در 25 تا 30 درصد موارد منجر به مرگ بیمار خواهد شد. وی اظهار می‌كند: 50 درصد این گروه نیز با وجود درمان، طی یك سال پس از شكستگی جان خود را از دست می‌دهند كه این آمار، رقم بالایی به حساب می‌آید. این ارتوپد متذكر می‌شود: چنانچه فردی از ارتفاعی كمتر از سطح بدن خود سقوط كند و دچار شكستگی شود، قطعا به پوكی استخوان مبتلا می‌باشد.

درمان

یك جراح و متخصص ارتوپدی، استخوان را بافت پویا و دائما در حال ساخت‌وساز و تخریب معرفی و تصریح می‌‌كند: هدف از درمان استئوپروز، كاهش فرایند تخریب نسبت به ساخت‌وساز و منطقی كردن شیب كاهش تراكم استخوان می‌باشد.

امینی در خصوص درمان علائم استئوپروز از طریق فیزیوتراپی اظهار می‌كند: چنانچه استخوان‌ها در اثر پوكی دچار شكستگی شده و محدودیت حركتی پیدا كرده باشند، با انجام ورزش‌های مناسب همچنین با بهره‌گیری از فیزیكال‌تراپی، الكتروتراپی و مكانوتراپی، دامنه حركتی مفاصل به حالت طبیعی برگردانده شده و از بدشکل شدن آنها جلوگیری می‌كند.

وی می‌افزاید: فیزیوتراپی موجب كاهش درد و جلوگیری از پیشرفت بیماری می‌گردد. در سنین بالای 40 سال نیز كاهش درد و بازگشت دامنه حركتی مفاصلی كه محدودیت یافته‌اند، از طریق درمان امكان‌پذیر می‌باشد. امینی با ذكر این مطلب كه استئوپروز در سنین بالای 65 سال قابل درمان نیست، ابراز می‌كند: در افرادی كه به میزان زیادی داروی كورتون مصرف كرده‌اند، پوكی استخوان قابل درمان نمی‌باشد، اما دفرمیته‌های مفاصل قابل رفع است.

وی هر دوره فیزیوتراپی را شامل 10 جلسه عنوان می‌كند و می‌گوید: طول دوره درمان با توجه به میزان پیشرفت بیماری و تشخیص پزشك متفاوت می‌باشد.

سازمان بهداشت جهانی، سال‌های 2000 تا 2010 را دهه استخوان و مفاصل نامیده است و می‌گوید: این اقدام بیانگر آثار و تبعات ویرانگر و خطرزای پوكی استخوان می‌باشد كه عنوان «اپیدمی خاموش قرن» را نیز به خود گرفته است.

بر اساس تغییرات سال‌های اخیر در میزان این بیماری در نقاط مختلف دنیا، پیش‌بینی می‌شود این بیماری در 60 سال آینده، در بعضی مناطق كه شیوع كمتری داشته، روبه افزایش خواهد گذاشت و برعكس مثلا در آمریكای شمالی و اروپا که امروزه نیمی از موارد شكستگی مفصل ران را در افراد مسن شامل می‌شوند، با اقدامات پیشگیرانه‌ای كه در حال حاضر روی دختران جوان متمركز شده است، تا سال 2050 این میزان قابل كاهش به یك‌چهارم می‌باشد. این در حالی است كه پیش‌بینی می‌شود در آسیا و آمریكای لاتین، شیوع پوكی استخوان همچنان روبه افزایش باشد.

جام جم آنلاین