تبیان، دستیار زندگی
زیبایی های معنوی و معقول به دلیل سنخیت و نزدیكی با روح انسان ، از عالی ترین درجات پر جاذبه زیبایی مورد تاكید و تشویق دین است و در قرآن به آن توجه خاصی بمراتب بیشتر از زیبایی مادی شده است. در این مقاله به بررسی ریبایی معنوی می پردازیم.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مصادیق زیبایی در نگاه قرآن و روایات

گل، قرآن

قسمت دوم

زیبایی های معنوی

آنچه گذشت: زیباییهای محسوس

اشاره

 در آموزه های دینی ، روح ، نفخه ذات الهی بوده و خود را وابسته به او می داند و با هر موجودی كه نشانی از او داشته باشد انس و آرامش می گیرد. بهترین نشان ، صفت جمال الهی است كه ان الله جمیل.

در منظر معارف اسلامی علاوه بر این كه جهان ، تجلی زیبایی خداوند است بلكه مصادیقی بارز از زیبایی در صورت ماده و معنی معرفی شده است تا این كه روح خدا و زیباآشنا نه تنها احساس غربت نكند و راه وصول به اصل خود را فراموش نكند، بلكه در عالم كدر و خشن ماده احساس لطافت و آرامش كند. در این مقاله ضمن معرفی گونه هایی از مصادیق زیبایی از منظر آیات و روایات ، به رابطه زیبایی مادی (محسوس) و غیرمادی (معنوی) به صورت گذرا پرداخته شده است تا هم توجه معارف اسلامی به زیبایی روشن شود و هم الگویی برای زیباطلبان عرصه هنر باشد تا با الهام گرفتن از آنها به خلق آثار هنری با دیدی توحیدی بپردازند و از ابتذال رهایی یابند.

 زیباییهای معنوی

زیبایی های معنوی و معقول به دلیل سنخیت و نزدیكی با روح انسان ، از عالی ترین درجات پر جاذبه زیبایی مورد تاكید و تشویق دین است و در قرآن به آن توجه خاصی بمراتب بیشتر از زیبایی مادی شده است.

لذت از زیبایی معنوی برای انسانهای صاحب كمال كه از درك عقلانی و ایمانی بیشتری برخوردارند، قابل وصف نیست و انسانهای در راه مانده از درك آنها عاجزند. در ذیل به نمونه هایی از آنها اشاره می شود.

1- صبر و استقامت

قرآن می فرماید: شكیبایی نما، شكیبایی زیبا. علامه جعفری بیان می كند: چه بزرگ و زیباست آن روح كه در برابر حوادث و انگیزه های بی اساس و غیرمنطقی خود را نمی بازد و تلخی صبر و بردباری قیافه او را كه مانند پرده ای روی روحش كشیده است ، در هم و برهم نكند و تبسم با عظمت او را مبدل به گرفتگی عبوسانه ننماید. تبسم در هنگام شكیبایی و گشادگی روانی در مقابل عوامل و انگیزه های كوبنده ، همان زیبایی معقول است كه هیچ تماشاگری را هر اندازه هم كه تماشایش طولانی بوده باشد، سیر نمی كند. تحمل و بردباری در راه هدفهای والای زندگی و در برابر ناگواری ها و ناملایمات ، هیچ گونه نمود نقاشی و ترسیمی و مناظر طبیعی ندارد؛ ولی از زیبایی ای برخوردار است كه هر گونه زیبایی را معنا و محتوا می بخشد.

زیبایی های معنوی و معقول به دلیل سنخیت و نزدیكی با روح انسان ، از عالی ترین درجات پر جاذبه زیبایی مورد تاكید و تشویق دین است و در قرآن به آن توجه خاصی بمراتب بیشتر از زیبایی مادی شده است.

2- زیبایی عقل

عقل یكی دیگر از مصادیق زیبایی معنوی است كه صاحب آن از جمال و زیبایی معقول برخوردار است.

امام حسن عسكری (ع) فرمود: زیبایی صورت جمال ظاهری است و زیبایی عقل جمال باطنی.

قرآن

هیچ جمالی زیباتر از عقل نیست.

فهم و بینش كامل از موهبتهای زیبای الهی است كه موجب سعادت و خیر و وصول به حقیقت و جذب زیبایی ها می شود. عقل اولین نعمتی است كه خداوند خلق كرد. خداوند عقل را خلق كرد و آن اولین مخلوق است و در همین حدیث ، امام برای عقل 75لشكر (خصلت) شمارش كرده كه هر كدام به تنهایی یك زیبایی معنوی است و در حدیثی دیگر امام صادق (ع) فرمود: خداوند عقل را زینت خلقش قرار داد.

3- زیبایی علم

در نگاه زیباشناسی ، دین یكی از مظاهر و نمود زیبایی علم است.

امام علی (ع) می فرماید: دانش ، زیور و زیبایی انسان است.

شاهكاری های شگفت انگیز رفتاری و صنعتی و هنرآفرینی ها از بركت وجود علم است.

علم ، حیاتبخش است.

علم ، لباس زیبایی است كه بر اندام انسان كشیده می شود و اعمال او را زیبا می گرداند و انتخابی زیباگرانه دارد.

4- نیت زیبا

اندیشه و نیت زیبا در اعمال و رفتار نسبت به خدا و هستی ، یكی دیگر از زیبایی های معنوی است.

نیت زیبا حاكی از دید مثبت و زیباگرایانه به جهان اطراف انسان است.

امام علی (ع) می فرماید: نیت خوب ، زیبایی سیرت هاست.

5- زیبایی عفو و اغماض

ذوق و شهود و احساس زیبایی جویی آدمی نمی تواند صحنه زیبای چشم پوشی از انتقام را ترسیم كند. آیا زیباتر از صحنه عفو و گذشت سراغ دارید؟ امام علی (ع) می فرماید: زیباترین افعال قدرتمند، عفو و گذشت است.

خداوند می فرماید: با عفو و بخشش كه زیباست ، از لغزشهای مردم در گذر.

جدایی های هدایت گونه از منحرفان و تبهكاران و صحنه ها و مكانهایی كه با روح الهی انسان سازگاری ندارد، جلوه ای از زیبایی های استقلال و اصالت روح زیباطلب انسان است و با این هجرت و جدایی خود، به دنبال اصلاح و ایجاد تغییر در طرف مقابل و كشانیدن او به زیبایی هاست قرآن می فرماید: "به آنچه می گویند ، بردبار باش و از آنان دوری گزین ؛ دوری و جدایی زیبا." علامه جعفری می گوید: روح چنین شخصی از نوعی زیبایی عالی برخوردار است كه خود بیش از همه از آن زیبایی لذت می برد. این آرمان معقول نشان دهنده آن كمال زیباست كه با وجود آمدن یك عامل نفرت و انزجار، روح خود را مبدل به خزان نمی كند كه هم طراوت و سرسبزی و شاخسارهای روح خود را از بین ببرد و هم روح آن كس را كه از او جدا شده است.

خداوند می فرماید: با عفو و بخشش كه زیباست ، از لغزشهای مردم در گذر.

توجه و لذت بردن از جمال مطلق ، هدف و نهایت عشق ورزی است. شاید برای همه انسانها بدون مقدمه و واسطه ، رسیدن به این هدف ممكن نباشد؛ ولی می شود از مقدمات و مراتب نازل زیبایی شروع كرد و با استمداد از حس كمال طلبی ، به مراتب عالی زیبایی یعنی كمال مطلق رسید. بوعلی سینا رابطه این دو را بدین صورت بیان كرده است : خداوند جمال دایم و نهایی است و در طبیعت ، زیبایی ای نهفته است كه موجب رغبت و محبت به خداوند می شود. بنابراین جمال مادی وسیله عروج است ، نه هدف.

قرآن

سیر و سلوك جمالی مراحلی دارد كه باید پله پله طی شود و یكی از اصول مكتب جمال این است كه زیبایی های مادی و زمینی و مجازی نه تنها سزاوار عشق ورزی نیستند، بلكه اگر كسی از این پل ها عبور نكند، به مقصد حقیقی نخواهد رسید؛ یعنی زیبایی مراتبی دارد. عده ای در زیبایی های مقدمی و محدود و ناقص توقف می كنند و عده ای دیگر از اینها گذر كرده و به هدفهای عالی زیبایی های معنوی می رسند و به جایی می رسند كه چهره و جمال الهی را مشاهده می كنند. در قرآن شریف ، عشق ورزی به زیبایی های دنیوی ، به عنوان وسیله به رسمیت شناخته شده و تایید گردیده است. این عشق های محسوس و مادی در نهایت به عشق معنوی و به مرحله عشق الهی صعود می كند. از منظر قرآن تمام زیبایی هایی كه در نمایشگاه طبیعت موجود است و زیبایی هایی كه محصول فكر و ذوق انسان است ، اگر فاسد نباشد ، مثل زیبایی های معنوی به خداوند نسبت داده شده و به یك نقطه ختم می شود. تمام این جلوه های زیبایی در اطراف یك مركز و اصل می چرخد. یوسف و زلیخا هر دو طالب جمالند ؛ اما یوسف طالب جمال عقلی است و زلیخا خواستار جمال حسی.

زلیخا در آغاز راه فقط همان جمال صوری را می بیند و یوسف در پایان راه در حسن صورت قبول می نگرد. كلام و قلمی را كه در جستجو و تشنه زیبایی است ، با كلام امامی كه زینت بخش عابدان است ، به پایان می رسانم : خدایا! انسانهای مشتاق را از نظر به دیدار زیبایت محجوب و پوشیده مفرما

محمدعلى عادلى مقدم

تنظیم برای تبیان: گروه دین و اندیشه – حسین عسگری