تبیان، دستیار زندگی
در آموزه های دینی، روح، نفخه ذات الهی بوده و خود را وابسته به او می داند و با هر موجودی كه نشانی از او داشته باشد انس و آرامش می گیرد. بهترین نشان، صفت جمال الهی است كه ان الله جمیل - در این مقاله به این موضوع می پردازیم.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مصادیق زیبایی در قرآن و روایات

قرآن

قبسمت اول

زیبایی های مادی و محسوسات

اشاره 

در آموزه های دینی ، روح ، نفخه ذات الهی بوده و خود را وابسته به او می داند و با هر موجودی كه نشانی از او داشته باشد انس و آرامش می گیرد. بهترین نشان ، صفت جمال الهی است كه ان الله جمیل.

در منظر معارف اسلامی علاوه بر این كه جهان ، تجلی زیبایی خداوند است بلكه مصادیقی بارز از زیبایی در صورت ماده و معنی معرفی شده است تا این كه روح خدا و زیباآشنا نه تنها احساس غربت نكند و راه وصول به اصل خود را فراموش نكند، بلكه در عالم كدر و خشن ماده احساس لطافت و آرامش كند. در این مقاله ضمن معرفی گونه هایی از مصادیق زیبایی از منظر آیات و روایات ، به رابطه زیبایی مادی (محسوس) و غیرمادی (معنوی) به صورت گذرا پرداخته شده است تا هم توجه معارف اسلامی به زیبایی روشن شود و هم الگویی برای زیباطلبان عرصه هنر باشد تا با الهام گرفتن از آنها به خلق آثار هنری با دیدی توحیدی بپردازند و از ابتذال رهایی یابند.

زیبایی های مادی و محسوسات

1- زیبایی انسانها

در فرهنگ زیباشناسی قرآن علاوه بر زیبایی روحی انسان كه خلیفه الهی است ، به زیبایی جسمی انسان ها نیز توجه شده است. در معارف قرآنی به زیبایی زنهای دنیوی و زنهای بهشتی (حوریان ) اشاره شده است.

در فرهنگ قرآنی زن علاوه بر این كه به عنوان یكی از جلوه های زیبایی خلقت و حوری بهشتی معرفی شده ، به جنبه های احساسی و عشق آفرینی آنها نیز توجه شده است كه در حقیقت این نظریه مكتب جمال را تایید می كند كه : عشق زاییده زیبایی است و این زیبایی ، تشویق به زندگی مشترك و پیوستگی و ازدواج كه نهایت اشتیاق با هم بودن است دارد كه سهم زیادی از این تمایل ، در نتیجه زیبایی است.

در مورد زیبایی مردها در قرآن سوره یوسف كه به عنوان احسن القصص توصیف شده است قصه زنان كه در مقابل مشاهده زیبایی حضرت یوسف دست خود را می برند ، بیان شده است.

"چون زنها یوسف را دیدند او را فوق العاده بزرگ (زیبا) داشتند و دستهای خود را بریدند (بدون توجه) و با تعجب گفتند پاك است خدا، این یوسف از بشر نیست". در حدیثی فرمود: (ان الله خلق آدم علی صورته) خداوند آدم را به صورت خود آفرید. به هر حال انسان چه زن و چه مرد، یكی از مظاهر و مصادیق زیبایی معرفی شده اند.

عشق زاییده زیبایی است و این زیبایی ، تشویق به زندگی مشترك و پیوستگی و ازدواج كه نهایت اشتیاق با هم بودن است دارد كه سهم زیادی از این تمایل ، در نتیجه زیبایی است.

2- نگاه قرآن به زیبایی آسمان

یكی دیگر از مصادیق زیبایی در قرآن آسمان است كه با مناظر زیبا و پر جاذبه نیلگون و پر از ستاره خود چشم هر زیباطلبی را مجذوب خود می گرداند و به هنرمندان درس هنرنمایی و زیباآفرینی می دهد: "آیا به آسمان بالای سرشان ننگریسته

اند كه چگونه آن را ساختیم و با زیبایی آراستیم.

آسمان

"ما آسمان دنیا را به ستاره ها مزین گردانیدیم." این آیات به نكته جالبی اشاره می كند و آن این كه خداوند در ذات انسان غریزه زیباجویی قرار داده و بهترین اثرهای هنری و زیبایی را به عنوان نسخه شبیه به اصل به وجود آورده است و آن گاه به این غریزه خفته هشدار می دهد كه بنگرد.

3- نگاه قرآن به زیبایی جانداران

در اندیشه زیباشناسی قرآن حیوانات یكی از مظاهر زیبایی در خلقت هستند كه به زیبایی آنها اشاره شده است : "برای شما در آن جانداران منظره ای زیبا قرار دادیم ، هنگامی كه شامگاهان آنها را به جایگاه های خود برمی گردانید و صبحگاهان به چرا می برید." علامه جعفری می گوید: نكته بسیار قابل توجهی كه در تذكر به این زیبایی وجود دارد، این است كه زیبایی در حال 2 نوع حركت جانداران كه به طور انفرادی یا دستجمعی از خود نشان می دهند، محصول كیفیت حركت آنهاست ، حركت صبحگاهی كه به مراتع و دشتهای سرسبز می روند و حال پویندگی در ادامه حیات خود را بروز می دهند و حركتی كه در شامگاه كه برای استراحت و آرامش و دیدار و انس كه با آشیانه ها و بچه های خود انجام می دهند.

مصادیق زیبایی در قرآن آسمان است كه با مناظر زیبا و پر جاذبه نیلگون و پر از ستاره خود چشم هر زیباطلبی را مجذوب خود می گرداند و به هنرمندان درس هنرنمایی و زیباآفرینی می دهد.

4- نگاه قرآن به زیبایی طبیعت

زیبایی های طبیعت یكی دیگر از مصادیق زیبایی در منطق زیبانگری قرآن است كه به مناظر زیبا و دلنواز آن اشاره كرده است : "برای شما از آسمان آبی فرستادیم و به وسیله آن باغهای زیبا و سرورانگیز و بهجت آور رویاندیم" ، "از هر جفتی نباتات و درختان بهجت انگیز و سرورانگیز زیبا می رویاند".

5- نگاه قرآن به زیبایی رنگها

زیباآفرینی رنگها یكی دیگر از نمودهای زیبایی در فرهنگ زیباشناسی قرآن است. زیبایی رنگها چه به صورت فرد و چه به صورت تركیب مورد توجه است : "آیا ندیدی كه خداوند از آسمان آب را فرستاد، پس بیرون آوردیم از آن میوه هایی با رنگهای مختلف و زیبا و از كوهها نیز جاده های آفریده شده ، سفید و سرخ و رنگهای مختلف و گاه به رنگ كاملا سیاه این نقاش چیره دست با یك قلم و یك مركب (آب) انواع نقشها را ابداع كرده كه بینندگان را مجذوب و شیفته خود می كند. در مورد رنگ زرد می فرماید: "گفتند بخواه از پروردگارت تا بیان كند رنگ آن گاو را؟ گفت آن گاوی است زرد خالص كه رنگش مسرور می سازد بینندگان را." "به رنگ شتران زرد." رنگ زرد ، نشاط آور است و چشمگیر  و رنگ سبز آرامش ترین رنگها و علامت زندگی ، رویش ، صلح و جاودانی است.

رنگ ها

در قرآن توجه بیشتری به رنگ سبز شده و آن را از زیبایی ها و رنگهای لباس بهشتیان معرفی می كند: "جامه های سبز را دیبای نازك" "بر اندام بهشتیان لباسهایی از حریر نازك سبز رنگ و از دیبای ضخیم" ، از رنگ سبز به عنوان یك رنگ زیبا و دلنشین ، زیاد سخن به میان آمده و حتی تكیه گاه های بهشتیان را با رنگ سبز معرفی كرده است : "بر بالشهای سبز و بساط قیمتی زیبا تكیه می كنند." در روایات ، بر استفاده از رنگ سیاه برای رنگ كردن موها به منظور جوان و زیبا نشان دادن انسان تكیه شده است.

6- نگاه قرآن به مصنوعات هنری و زیبای بشر

از منظر زیباشناسی قرآن ، زیبایی های هستی چه طبیعی باشند و چه مصنوعات دست بشر ، به خداوند نسبت داده شده ؛ چرا كه آثار زیبای بشری نشات گرفته از روح زیباطلبی است كه در انسان نهاده شده است كه آن هم بعد الهی است. پس تمام زیبایی ها و مظاهر آن مورد تایید و تشویق قرآن است.

برای شما از آسمان آبی فرستادیم و به وسیله آن باغهای زیبا و سرورانگیز و بهجت آور رویاندیم، از هر جفتی نباتات و درختان بهجت انگیز و سرورانگیز زیبا می رویاند.

اگر آثار هنری و زیبا در مسیر انحراف قرار گیرد ، با حقیقت زیبایی ارتباط برقرار نمی كند، بلكه یك نوع سوء استفاده از هنر و زیبایی و به نوعی خیانت است كه مورد مذمت و نهی قرآن است.

در قرآن می فرماید ما امكانات را در اختیار قرار دادیم تا شما مصنوعات زیبا را استخراج كنید: "خداوند برای شما دریا را تسخیر كرد تا از آن گوشتی تازه بخورید و لباسها و پوشانیدنی های زیبا تهیه كنید". درخصوص اشكال صورتهای ساخته شده در زمان حضرت سلیمان (ع) می فرماید: "(اجنه) برای او (سلیمان "ع") آنچه از محراب ها، تمثال ها و كاسه هایی مانند حوض و دیگهای بزرگ و ثابت می خواست می ساختند". منظور از محاریب به گفته طبرسی : جایگاه های عبادت بوده است و گفته شده است كه قصرها و مساجدی بوده كه مردم در آنها عبادت می كردند. ابن عباس می گوید: اجنه برای حضرت سلیمان (ع) صورتهای پیامبران و پارسایان را در مساجد تصویر كردند تا مردم به آنها نگاه كنند و به عبادت خداوند تشویق شوند. پس می توان گفت این آیه تاییدی بر آثار هنری ساخت دست بشر است كه در جهت تشویق و رسیدن به جمال مطلق الهی باشد. "شما در زمین قصرها می سازید." "و از آن فلزاتی كه در آتش برای زینت آلات یا كالا ، ذوب می كنید." در این آیات به آثار هنری زیبای بشری از قبیل قصرها و زیورآلات و نقاشی ها و صورتها اشاره شده است گرچه در تصویر صورتهای دارای روح باید به فتوای مراجع عظام توجه كرد، كه در جای خود مورد بررسی قرار گرفته است.

محمدعلی عادلی مقدم

تنظیم برای تبیان: گروه دین و اندیشه – حسین عسگری