فصل، فصل وباست

بیماری وبا یکی از بیماری‌های عفونی است که همه ساله در بسیاری از کشورها شیوع می‌یابد و در ایران نیز تقریبا هر سال مواردی از ابتلای به این بیماری مشاهده می‌شود. وبا یک بیماری واگیردار عفونی است که فقط در انسان ایجاد می‌شود.

این بیماری شامل دو نوع «کلاسیک» و «التور» است که نوع دوم آن، قدرت همه‌گیری بیشتری دارد.

در ایران نخستین همه‌گیری در سال 1344 اتفاق افتاد و تا به حال 9 بار همه‌گیری در کشور رخ داده است، اما ابتلا به این بیماری به‌صورت تک‌گیر، همه ساله در بیشتر استان‌های کشور گزارش شده است. در آذربایجان شرقی از سال 1366 تا کنون، پنج بار همه‌گیری بیماری وبا رخ داده است. از سال 1377 تا 1384 در ایران، تعداد موارد مبتلا به وبا 12033 مورد و موارد مرگ ناشی از وبا 149 مورد بوده است.

برای آشنایی بیشتر با این بیماری با دکتر افشین محمدعلیزاده، متخصص عفونی و عضو هیات علمی و مدیر گروه تخصصی پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفتگویی کرده‌ایم.

آقای دکتر! تعریف شما از بیماری وبا چیست؟

وبا یک بیماری اسهالی است که توسط نوعی باکتری به نام ویبریوکلرا ایجاد می‌شود که انتقال آن از راه مدفوعی دهانی است. از آنجا که بیش از یک میلیون ارگانیسم برای ایجاد این بیماری مورد نیاز است، وبا منحصرا از طریق آب یا غذای آلوده منتقل می‌شود. ممکن است آب از سرمنشا خود آلوده شده باشد، ضمن اینکه آب سطحی و آب چا‌ه‌های کم‌عمق هم می‌توانند منبع عفونت باشند. افزون بر این، ویبریوکلرا می‌تواند در محیط‌های آبی برای سال‌ها زندگی کند. البته عمده این بیماری نوع وارداتی آن است که بیشتر از کشورهای افغانستان و پاکستان می‌آید.

فصل شیوع بیماری چه زمانی است؟

فصل همه‌گیری‌های وبا به درستی مشخص نشده است. نزدیک خط استوا، همه‌گیری‌های وبا غیر قابل پیش‌بینی است و می‌تواند در فصل خشک یا بارانی اتفاق بیفتد. در ایران امکان بروز و شیوع بیماری وبا از اردیبهشت ماه شروع می شود و منحنی شیوع بیماری در تابستان به اوج خود می‌رسد و با فرا رسیدن پاییز، دامنه انتشار بیماری کاهش می یابد و در ماه آذر نزدیک به صفر می‌رسد. کاهش شیوع بیماری در آبان‌ماه به منزله نابودی میکروب آن نیست، بلکه میکروب‌ها تا درجات معینی از سرما در زمستان نیز زنده می‌مانند و در بهار سال بعد چرخه بروز و شیوع بیماری از سر گرفته می‌شود. بنابراین رعایت بهداشت در تمام زمینه‌ها می‌تواند نقش مهمی در مهار این بیماری داشته باشد.

به جز آب و غذای آلوده به مدفوع انسانی، بیماری از چه راه‌های دیگری قابل انتقال است؟

همان‌طور که گفتم راه سرایت وبا، آب و یا غذای آلوده به مدفوع انسانی است چون که ناقل بیماری فقط انسان است. البته اسید معده سد مخاطی خوبی در برابر ورود این میکروب به بدن است. معمولا 12 ساعت تا 6 روز پس از مصرف مواد غذایی یا آب آلوده، بیماری ایجاد می‌شود و در طول این مدت امکان انتقال بیماری به نفر دیگر نیز وجود دارد و این می‌تواند به عنوان یک عامل خطر در شیوع این بیماری تلقی شود، ضمن اینکه هر چیزی که آلوده به باکتری وبا شده باشد، آلوده کننده است، مثلا حمام کردن یا شستشوی وسایل آشپزی در آب آلوده هم می‌تواند موجب انتقال وبا شود.

غذاهایی هم که می‌توانند وبا را منتقل کنند شامل غذاهای دریایی نپخته و خام، میوه و سبزی هستند، به خصوص غذاهایی که خارج از یخچال نگهداری می‌شوند، بشکه و یا هر گونه مخزن نگهداری آب که به دلیل تماس دست آلوده، حاوی میکروب‌ وبا شده است، آب‌های سطحی و یا آب چاه که به دلیل نزدیکی به چاه‌های فاضلاب، امکان آلودگی پیدا کرده‌اند، سبزی‌ها و میوه‌هایی که با آب آلوده در تماس بوده‌اند، وبا را منتقل می‌کنند، زیرا هم آبیاری و هم شستن با آب آلوده امکان انتقال بیماری را فراهم می‌سازد.

ماهی‌هایی که از آب‌های آلوده صید شده‌اند، به خصوص اگر خام مصرف شوند. جالب است بدانید غذاهای ترش با آب‌لیمو مانع رشد ویبریوکلرا می‌شوند.

از آنجا که ویبریوکلرا در محیط اسیدی نمی‌تواند زندگی کند، بیمارانی که آنتی‌اسید مصرف می‌کنند یا تولید اسید معده آنها کاهش یافته است، برای ابتلا به وبا مستعدتر هستند.

چه افرادی بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند؟

افراد مبتلا به سوءتغذیه، استفاده‌کنندگان از داروهای ضداسید معده، الکلی‌ها و افرادی که تحت عمل جراحی برداشت معده قرار گرفته‌اند.

علایم و نشانه‌های بیماری شامل چه مواردی است؟

وبا، طیف بالینی وسیعی دارد. تقریبا 75 درصد از افرادی که دچار عفونت با ویبریوکلرا می‌شوند، هیچ نشانه‌ای از بیماری ندارند. 20 درصد دیگر دچار اسهال می‌شوند که از اسهال ایجاد شده توسط دیگر میکروب ها قابل تشخیص نیست. در تعداد اندکی (بین 2 تا 5 درصد) از افراد مبتلا به عفونت، اسهال آبکی، استفراغ و از دست رفتن آب بدن رخ می‌دهد. وبای علامت‌دار با اسهال آبکی‌ حجیم بدون تب یا دل پیچه آغاز می‌گردد. در اسهال وبایی گاهی رشته‌های سفیدی نیز دیده می‌شود که اصطلاحا مدفوع لعاب ‌برنجی نام دارد و معمولا بدون بو است یا بوی شبیه ماهی دارد. این نوع اسهال، اسهال خونی نیست و در بسیاری موارد، بیماری در حد خفیف و متوسط است. با شدت گرفتن اسهال، ظرف چند ساعت بیمار به اغماء می‌رود. استفراغ هم می‌تواند شدید باشد و گرفتگی عضلانی دردناک در پاها علایم شایع است. در موارد شدید بیماری، ممکن است زورپیچ در معده یا درد دست‌ها و پاها وجود داشته باشد.

بنابراین کاهش شدید آب بدن علت اصلی مرگ بیمار مبتلا به وبا است و افراد باید به محض دیدن این نشانه‌ها به مراکز بهداشتی و بیمارستانی مراجعه کنند و با دادن آزمایش در صورت نوع متوسط بستری شوند.