آرزوهای راست و دروغ

آرزوهای دراز

قمست هفتم - آرزوهاى مثبت و سازنده

آرزوهاى دور و دراز  و به تعبیر دیگر « طول امل » از مهمترین رذایل اخلاقى است كه انسان را به انواع گناهان آلوده مى‏كند، از خدا دور مى‏سازد، به شیطان نزدیك مى‏كند و گرفتار عواقب خطرناكى مى‏سازد.

البته اصل «آرزو و امید» نه تنها مذموم و نكوهیده نیست، بلكه نقش بسیار مهمى در حركت چرخهاى زندگى و پیشرفت در جنبه‏هاى مادى و معنوى بشر دارد. اکنون به بررسی آیات قرآن می‌پردازیم.

قسمت اول: آرزوی دراز چیست؟

قسمت د و م: تفسیر و جمع‏بندى سرچشمه غفلت

قسمت ســوم: آرزو و روایات اهل بیت

قسمت چـهـارم: آثار و پیامدهاى طول امل

قسمت پــنــجــم: چه چیزی موجب طولانی شدن آرزوهاست؟

قسمت شــشـــم: درمان درازی آرزو

آخرین سخن در بحث طول امل پیرامون این است كه همیشه آرزوها جنبه منفى ندارد و نشانه انحطاط شخصیت و سقوط اخلاقى نیست.

زیرا اگر آرزوها متوجه ارزشهاى والاى انسانى باشد و یا جنبه مردمى و اجتماعى پیدا كند و در مسیر تكامل و پیشرفت واقعى انسانها و درجات كمال قرار گیرد و انسان را به تلاش و كوشش بیشتر در این راهها وادارد، بدون شك چنین آرزویى هر قدر طولانى بوده باشد، نه تنها نشانه پستى نیست كه نشانه كمال انسان است.

اساسا همان گونه كه در آغاز این بحث نیز اشاره شد امید و آرزو نسبت‏به آینده نیروى محرك انسان براى تلاشها و كوششهاست و اگر چراغ پرفروغ امید و آرزو در دل انسان خاموش گردد، در واقع روح او مى‏میرد، نشاط زندگى از او رخت‏ برمى‏بندد و انسان را به موجودى سست و بى هدف و بى تلاش مبدل مى‏كند.

در واقع آرزو بر دو قسم است «آرزوهاى كاذب» كه همچون سراب در بیابان زندگى ظاهر مى‏شوند و تشنه كامان را به دنبال خود مى‏كشانند و هر لحظه تشنه‏تر مى‏سازند تا از شدت تشنگى هلاك شوند.

و «آرزوهاى صادق» و مثبت و سازنده كه همچون آب حیات، گلستان وجود آدمى را سیراب و پرثمر مى‏سازد و هر چه زحمت مى‏كشد نشاط و معنویت بیشترى مى‏یابد.

این همان چیزى است كه در قرآن مجید می‌فرماید: «المال و البنون زینة الحیوة الدنیا و الباقیات الصالحات خیر عند ربك ثوابا و خیر املا؛ مال و فرزندان، زیور حیات دنیا هست و باقیات الصالحات (ارزشهاى پایدار و شایسته) نزد پروردگارت ثوابش بهتر و امید بخش‏تر است». 1 در این آیه به هر دو بخش از آرزوها اشاره شده است (دقت كنید).

در روایات اسلامى نیز اشارات پرمعنایى به آرزوهاى مثبت و سازنده دیده مى‏شود از جمله در حدیثى از امام صادق علیه‌السلام  مى‏خوانیم: «ان العبد المؤمن الفقیر لیقول یا رب ارزقنى حتى افعل كذا و كذا من البر و وجوه الخیر، فاذا علم الله ذلك منه بصدق نیته كتب الله له من الاجر مثل ما یكتب له لو عمله، ان الله واسع كریم؛ گاهى بنده مؤمن تهیدست مى‏گوید: خداوندا! به من روزى عطا كن تا فلان كار خیر و نیك را بجا آورم، هرگاه خداوند در او صدق نیت بداند (نه اینكه این آرزو پوششى براى رسیدن به هوا و هوسها باشد) تمام اجر و پاداشى را كه در صورت رسیدن به این آرزو و انجام آن كارهاى خیر استحقاق پیدا مى‏كرد براى او نوشته مى‏شود(هر چند هیچ یك را انجام نداده باشد) رحمت خداوند گسترده و كرمش بى‏پایان است». 2

اصولا همت انسان به اندازه آرزوهاى مثبت اوست، هر قدر دامنه آنها گسترده‏تر باشد همت او والاتر است و جالب اینكه از روایات اسلامى نیز به خوبى استفاده مى‏شود كه خداوند به مقدار این آرزوها به افراد با ایمان، اجر و پاداش مى‏دهد، چرا كه نشانه آمادگى روح و جسم آنها براى انجام هر چه بیشتر اعمال صالح است و حتى از روایات استفاده مى‏شود كه اگر انسان آرزوى خوبى براى رضاى خدا داشته باشد از دنیا بیرون نمى‏رود مگر اینكه خداوند او را به آرزویش مى‏رساند، در حدیثى از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله  مى‏خوانیم: «من تمنى شیئا و هو لله عز و جل رضا، لم یخرج من الدنیا حتى یعطاه؛ كسى كه آرزوى چیزى كند در حالیكه رضاى خداوند متعال در آن باشد از دنیا خارج نمى‏شود مگر اینكه به خواسته خود مى‏رسد». 3

البته ممكن است در مواردى مصالحى ایجاب كند كه انسان به آرزویش نرسد، چرا كه اگر برسد آثار بدى مانند غرور و غفلت و عشق به دنیا و مانند آن در او ایجاد مى‏شود. خداوند با الطاف خفیه‏اش او را از وصول به آرزویش بازمى‏دارد.

این بحث را با اشاره به نكته دیگرى پایان مى‏دهیم و آن اینكه: آرزوهاى سازنده و بلند انسان را به سازندگى خویش دعوت مى‏كند و سبب تكامل و ترقى روحى او مى‏شود، زیرا مى‏داند تكیه بر جاى بزرگان زدن بدون آماده ساختن اسباب بزرگى میسر نیست و به گفته شاعر عرب:  اعلل النفس بالآمال ادركها ما اضیق العیش لولا فسحة الامل!

«خویشتن را به وسیله آرزوهاى سازنده پرورش مى‏دهم تا به آن برسم. چقدر میدان زندگى تنگ است اگر گستردگى آرزوها نباشد»!

1. كهف، 46.

2. بحارالانوار، جلد 8، صفحه 261.

3. بحارالانوار، جلد 68، صفحه 261.