تفسیر قرآن مجید از زبان امام کاظم علیه السلام

امام هفتم، با كلمات حكمت آمیز و بیانات منطقى و عقلى بسیار آموزنده اشتهار دارد سخن معروفى از آن بزرگوار نقل شده است كه مى تواند رأس حكمت شمرد جائى كه به هشام یكى از یاران صمیمى خود مى فرماید: «لو كان فی یدك جوزة و قال الناس: لؤلؤة ما كان ینفعك و أنت تعلم أنها جوزة، و لو كان فی یدك لؤلؤة و قال الناس انها جوزه، ما كان یضرك و انت تعلم انها لؤلؤة».

اگر گردوى در دستت بوده باشد و عموم مردم بگویند لؤلؤ است سودى به حال تو نخواهد داشت در صورتى كه كه تو خود مى دانى آن گردو است و اگر لؤلؤئى در دستت باشد و همهء مردم بگویند: «گردو» است باز زیانى به حالت نخواهد داشت در صورتى كه مى دانى لؤلؤ است». (1)

هم اكنون چند مورد از تفسیر قرآن مجید آن بزرگوار را مى آوریم:

1. بشارت به صاحبان عقل و اندیشه قال (علیه السلام) فی و صیة مفصلة لهشام:

«ان الله تبارك و تعالى تبشر اهل العقل و الفهم فی كتابه: فقال: * (فبشر عبادى الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولئك الذین هداهم الله و اولئك هم اولو الالباب) *. (2)

امام موسى بن جعفر (علیه السلام) در طلیعه و صیتنامه مفصلى كه به یكى از یاران خود به نام هشام دارد مى فرماید خداوند متعال به صاحبان اندیشه و خرد در قرآن كریم بشارت داده است و فرموده است: «بشارت بده به بندگان من، آنان كه گفتار را مى شوند پس از بهترین آنها پیروى و تبعیت مى كنند آنان صاحبان خرد و اندیشه هستند».

2. در برخورد با هارون الرشید

امام موسى بن جعفر (علیه السلام) همواره برخورد فكرى و سیاسى با هارون الرشید داشت به حدى كه جان عزیز خود را نیز در مبارزه با ستمگر و ستم، فدا و تقدیم حقیقت نمود امام (علیه السلام) در یكى از این برخوردها با هارون گفتگوئى دارد كه در آن جلسه بیشترین استناد امام به آیات و كلمات نورانى قرآن مجید بوده است ما فرازى از آن سخنان را در زیر مى آوریم.

هارون: در این مورد كه چرا عباس جد بزرگ عباسیان نتوانست از پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) ارث ببرد و هیچ ولایت و سرپرستى نداشت چه دلیلى دارید ؟

امام (علیه السلام) در پاسخ فرمود: در مورد عدم توارث عباس به آیه شریفه اى استناد جستند كه مى فرماید: آنان كه ایمان آورده اند ولى هجرت به مدینه انجام ندادند تا هجرت ننمایند درباره و لایت و سرپرستى آنان، هیچ تعهدى ندارى»(3) عباس نیز از افرادى بود كه هجرت ننموده بود.

هارون گفت: شما به چه عنوان به خواص و عوام اجازه دادید كه شما را به رسول خدا (صلى الله علیه و آله) نسبت دهند و شما را به عنوان فرزندان رسول خدا (صلى الله علیه و آله) بخوانند در صورتى كه شما فرزندان على (علیه السلام) هستید و افراد به پدر نسبت داده مى شود نه به مادر چون مادر حكم ظرف و لادت را دارد و رسول خدا (صلى الله علیه و آله) جد و نیاى بزرگ شما از ناحیه مادر است نه آنكه پدر شما بوده باشد.

امام (علیه السلام) در پاسخ فرمودند: من اكنون سوالى از شما دارم و آن اینست اگر پیامبر اسلام سر از قبر بردارد و از دختر شما خواستگارى نماید آیا شرعا مى توانید درخواست او را بپذیرید یا نه ؟

- هارون:  سبحان الله ! چرا نپذیرم بلكه با پذیرفتن آن بر عرب و عجم و قریش و غیره نیز افتخار و مباهات مى نمایم كه چنین دامادى پیدا كرده ام.

- امام (علیه السلام) بسیار خوب. شما مى توانید دختر خود را به ازدواج او درآورید ولى من شرعا چنین اجازه و رخصتى را ندارم چون او پدر و و الد من است نه پدر و و الد تو.

- هارون: شما مى گوئید ما از نسل و ذریهء رسول خدائیم در صورتى كه پیامبر اسلام ذریه و نسلى نداشته است و پس از خود فرزند ذكورى باقى نگذاشته است نسل و ذریه از پسر است نه از دختر، شما كه از فرزندان دخترى او هستید نه پسرى.

- امام (علیه السلام) آیه شریفه * (و من ذریته داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسى و زكریا و یحیى و عیسى و إلیاس) * را تلاوت نمود و پرسید آیا پدر عیسى كى بود... ؟

- هارون: عیسى كه پدر نداشت.

- امام (علیه السلام): درست است عیسى (علیه السلام) پدر نداشت ولى خداوند او را بواسطه مریم به نسل انبیاء و پیامبران پیشین داوود، سلیمان و ... پیوست داده است و همچنان ما را نیز از ناحیهء مادرمان فاطمه (علیها السلام) به نسل پیامبر اسلام رسول خدا (صلى الله علیه و آله) ملحق و پیوست داده است(4) .

استناد به آیه مباهله

آنگاه امام (علیه السلام) افزود مى خواهى چیز دیگرى را بیافزایم ؟

هارون گفت: خوب بیاور !

امام فرمودند خداوند متعال در آیه شریفه آل عمران مى فرماید: «ممن حاجك من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائكم، و نسائكم، و انفسنا و انفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله على الكاذبین». (5)

این آیه در داستان مباهله نجران با پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) نازل گردیده است و كسى ادعا نكرده است كه پیامبر خدا زیر عبا به هنگام مباهله جز: على بن ابیطالب، فاطمه و حسنین (علیه السلام) را وارد كرده باشد پس تأویل كلام الهى در مورد «أبنائنا»: حسن و حسین (علیها السلام) و «نسائنا»: فاطمه زهرا (س) و «أنفسنا»: على بن ابیطالب (علیه السلام) مى باشد

علاوه بر آن علماء اجماع نموده‌اند كه جبرئیل در روز «أحد» به پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) گفت این فداكارى مواساة و از خود گذشتگى از على است

پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود: چون او از من و من هم از اویم

جبرئیل گفت من هم از شما دو نفر مى باشم

سپس جبرئیل گفت: «لاسیف الا ذوالفقار و لافتى إلا على»

آن چنان كه خداوند متعال خلیل خود را با كلمه «فتى» تعریف كرده است جائى كه در داستان شكستن بتهاى ستاره پرستان مى فرماید: «فتى یذكرهم یقال له ابراهیم (6)

ما پسر عموهاى شما خلیفه به گفتار جبرئیل افتخار مى كنیم كه او هم از ما است».

هارون گفت: بسیار خوب گفتى آیا حوائجى دارى كه به من بیان نمایى ؟

امام (علیه السلام) فرمودند: نخستین حاجت من آنست كه به پسر عمویت اجازه و رخصت دهى كه به حرم جدش (مدینه) و به سوى خانوادهء خود برگردد ؟

هارون گفت: عیب ندارد بنگریم كه انشاء الله مى شود.

روایت شده است پس از این ماجرا او را به سندى بن شاهك تحویل داد و گمان آنست كه پس از آن تاریخ پیش او وفات یافت. (7)

تشویق به تلاوت قرآن

شیخ مفید در «ارشاد» نقل مى كند: مردم از امام موسى بن جعفر (علیه السلام) فراوان روایت كرده اند او فقیه ترین مردم عصر، و حافظ ترین مردم نسبت به قرآن و زیبا آوازترین مردم نسبت به قرائت قرآن بود او با حزن و اندوه قرآن تلاوت مى كرد و شنوندگان آواى قرآن او به گریه مى افتادند مردم مدینه او را «زین المتهجدین» مى نامیدند (8)

و كافى نقل نموده است: امام بارها مى فرمود: درجات و مراتب بهشت بر حسب شمارش آیات قرآنى است گفته مى شود قرآن بخوان بالاتر برو پس او قرآن مى خواند و بالاتر مى رود». (9)

مال كثیر چه قدر است ؟

از آن حضرت در مورد فردى سوال كردند كه نذر كرده است: «به خدا اموال كثیرى را تصدق خواهم نمود» چه مقدارى صدقه دهد ؟

امام (علیه السلام) در پاسخ فرمودند: اگر فردى كه سوگند یاد كرده است صاحب گوسفند باشد پس مى بایست 84 رأس گوسفند اگر داراى شتر است 84 نفر شتر و اگر صاحب دراهم و پول است پس 84 درهم بپردازد. چون خداوند متعال فرموده است: «ولقد نصركم الله فی مواطن كثیره و یوم حنین» (10) مواطن مورد تأیید رسول خدا  که پیش از نزول این آیه شمرده اند پس 84 موطن و مورد بوده است. (11)

حرمت خمیر

على بن یقطین گوید: مهدى خلیفه عباسى از امام موسى بن جعفر (علیه السلام) در مورد «خمیر» پرسیدند: آیا در كتاب خدا حرام شده است ؟ در صورتى كه مردم نهى از خمر را مى شناسند ولى تحریم آن را نمى شناسند ؟

امام (علیه السلام) فرمودند: بلى خمر در كتاب خدا هم تحریم شده است.

مهدى پرسید: در كدام آیه از آیات الهى اى ابوالحسن ؟

امام (علیه السلام) فرمودند در آیه شریفه «انما حرم ربى الفواحش ما ظهر منها و ما بطن و الأثم و البغى به غیر الحق» (12) مقصود از «ما ظهر منها» آن زناى آشكار است كه زناكاران عهد جاهلیت بر سر دربها پرچم مى افراشتند. و مقصود از «ما بطن» ازدواج با همسران پدران مى باشد كه در جاهلیت پس از مرگ پدر، پسران با آنان ازدواج مى كردند و مقصود از «إثم» خود خمر و شراب مى باشد جائى كه خداوند متعال در جایگاه دیگرى از قرآن مى فرماید: «یسئلونك عن الخمر و المیسر قل فیهما إثم كبیر» (13) إثم در كتاب خدا خمر و میسر مى باشد و اثم آنها بیشتر از نفع آنها است.

مهدى به على بن یقطین گفت: این یك فتواى هاشمى است.

على بن یقطین گفت: آرى راست مى گویى و شكر خدا را كه این علم و دانش را از شما اهل بیت بیرون نبرده است.

مهدى گفت: راست گفتى اى رافضى ! (14)