احتیاط در مهمانی دادن!

افراد خانواده ی سالم ،از مهمان استقبال کرده و با روی باز پذیرای مهمان خواهند بود. حضور مهمان به احساس مثبت از زندگی،شادابی ،دوری از یکنواختی  و حس تعلق داشتن به دیگران، کمک می کند. و تمام این ها خود عاملی است برای تامین بهداشت روانی خانواده.

اسلام اهمیت خاصی برای مسأله میهمان نوازی قائل شده تا آنجا كه در حدیثی از پیغمبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ می خوانیم:‌ الضیف دلیل الجنة؛ میهمان راهنمای راه بهشت است![1].

اهمیت و احترام میهمان به اندازه ای است كه در اسلام به عنوان یك هدیه آسمانی تلقی شده، رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرماید: اذا اراد الله بقوم خیرا اهدی الیهم هدیة، قالوا: و ما تلك الهدیة؟ قال:‌الضیف، ینزل برزقه،‌و یرتحل بذنوب اهل البیت؛ هنگامی كه خداوند اراده كند نسبت به جمعیتی نیكی نماید هدیه گرانبهائی برای آنها می فرستد، عرض كردند ای پیامبر خدا! چه هدیه ای؟ فرمود: میهمان، با روزی خویش وارد می شود ، و گناهان خانواده را با خود می برد (و بخشوده می شوند)[2]

جالب اینكه كسی نزد پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ عرض كرد: پدر و مادرم فدای تو باد، برنامه من این است كه وضو را به طور كامل انجام می دهم نماز را بر پا می دارم، زكات را به موقع می پردازم، و از میهمان با آغوش باز و به خاطر خدا پذیرائی می كنم.

فرمود: آفرین،‌ آفرین، آفرین بر تو باد! جهنم راهی به سوی تو ندارد، اگر چنین باشی خداوند تو را از هر گونه بخل پاك ساخته است! در این زمینه سخن بسیار است اما برای اختصار به همین مقدار قناعت می كنیم.

رعایت سادگی در پذیرائی

با تمام اهمیتی كه میهمان دارد پذیرائی های پر تكلف و پر زرق و برق از نظر اسلام نه تنها كار خوبی نیست، بلكه رسماً از آن نهی شده است. اسلام توصیه می كند كه پذیرائی ها ساده باشد، و یك خط جالب عادلانه در میان میهمان و میزبان ترسیم كرده است و آن اینكه: میزبان از آنچه دارد مضایقه نكند، و میهمان نیز بیش از آن را انتظار نداشته باشد! امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: المؤمن لایحتشم من اخیه، و ما ادری ایهما اعجب؟ الذی یكلف اخاه اذا دخل علیه ان یتكلف له؟ او المتكلف لاخیه؟ افراد با ایمان از برادر مؤمن خود رودرواسی ندارند، و من نمی دانم كدامیك از این دو عجیبتر است؟ كسی كه به هنگام ورود بر برادر خود او را به تكلف می افكند؟ و یا كسی كه شخصاً به سراغ تكلف برای میهمان می رود؟[3].

سلمان فارسی از پیغمبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ چنین نقل می كند كه فرمود: اِنْ لا نتكلف للضیف ما لیس عندنا، و ان نقدم الیه ماحضرنا؛ برای میهمان نسبت به آنچه نداریم تكلف نكنیم، و آنچه موجود است مضایقه ننمائیم.[4]

حقوق میهمان

گفتیم میهمان از نظر اسلام یك هدیه آسمانی، و باید او را همچون جان گرامی داشت و نهایت احترام را درباره او انجام داد، تا آنجا كه امیرمؤمنان علی ـ علیه السلام ـ از پیغمبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ نقل می كند كه فرمود: من حق الضیف ان تمشی معه فتخرجه من حریمك الی البر؛ از حقوق میهمان آنست كه او را تا در خانه بدرقه كنی[5].

و تا آنجا كه به تكلف نیانجامد باید وسایل آسایش و راحتی او را فراهم كرد، تا آنجا كه در حدیثی داریم یكی از حقوق میهمان این است كه حتی خلال را برای او فراهم سازند قال رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ: ان من حق الضیف ان یعد له الخلال![6].

گاه می شود میهمانها افرادی كم رو و خجالتی هستند و به همین دلیل دستور داده شده است كه از آنها درباره غذا خوردن سؤال نكنند، بلكه سفره غذا را آماده سازند، اگر مایل بود بخورد، چنانكه امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: لا تقل لا خیك اذا دخل علیك اكلت الیوم شیئا؟ و لكن قرب الیه ما عندك، فان الجواد كل الجواد من بذل ما عنده؛ هنگامی كه برادرت بر تو وارد شود از او سؤال نكن آیا امروز غذا خورده ای یا نه؟ آنچه داری برای او حاضر كن، چرا كه سخاوتمند واقعی كسی است كه از بذل آنچه حاضر دارد مضایقه نكند.[7]

در حدیثی از امام صادق ـ علیه السلام ـ می خوانیم: هلك امروءً احتقر لاخیه ما یحضره و هلك امروء احتقر من اخیه ما قدم إلیه؛

میزبانی كه آنچه را برای برادرش آماده ساخته كوچك بشمرد هلاك (و گمراه) شده است، همچنین میهمانی كه آنچه را كه نزد او حاضر كرده اند كوچك بشمرد گمراه است![8].

اسلام به قدری در گرامی داشتن میهمان موشكاف است كه می گوید به هنگامی كه میهمان وارد می شود به او كمك

كنید اما برای رفتن از منزل به او كمك نكنید مبادا تصور شود مایل به رفتن او هستید![9].

وظایف میهمان

همیشه مسئولیتها جنبه متقابل دارد یعنی همانگونه كه میزبان وظایف مهمی در برابر میهمان دارد در جهت مقابل نیز میهمان وظایف قابل ملاحظه دارد.

علاوه بر آنچه در احادیث بالا ذكر شد میهمان موظف است آنچه را صاحب خانه در مورد منزلش پیشنهاد می كند انجام دهد، فی المثل هر جا را برای نشستن پیشنهاد می كند بپذیرد.

امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: اذا دخل احدكم علی اخیه فی رحله فلیقعد حیث یامر صاحب الرحل، فان صاحب الرحل اعرف بعورة بیته من الداخل علیه؛ هنگامی كه یكی از شما وارد منزلگاه برادر مسلمانش می شود هر جا به او پیشنهاد می كند، بنشیند،‌چرا كه صاحب منزل به وضع منزل خود و آن قسمتهائی كه نباید آشكار گردد آشناتر است.[10]

كوتاه سخن اینكه مسأله میهمان نوازی و آداب میهمان داری و وظایف و خصوصیات هر كدام بحث گسترده ای را در آداب معاشرت اسلامی به خود اختصاص داده[11].

اما با نهایت تأسف در عصر ما كه عصر غلبه مادیگری بر جهان است این سنت قدیمی انسانی چنان محدود شده كه در بعضی از جوامع غربی تقریباً برچیده شده است و شنیده ایم هنگامی كه بعضی از آنها به كشورهای اسلامی می آیند و گستردگی میهمان داری و میهمان نوازی را كه هنوز در خانواده های اصیل این مرز و بوم به صورت گرم و مملو از عواطف برقرار است می بینند، شگفت زده می شوند كه چگونه ممكن است افرادی بهترین وسائل موجود خانه و با ارزش ترین غذاهای خود را برای پذیرائی مهمانهائی كه گاهی با آنها ارتباط كمی دارند، و شاید تنها در یك سفر كوتاه آشنا شده اند بگذارند؟!.

درست است که مشغله ی زندگی زیاد شده و افراد فرصت کمی برای با هم بودن دارند اما بهتر است سنت های قدیمی مان را فراموش نکنیم و محیط خانه های ایرانی مان هر چند کوچک و آپارتمانی را هراز چند گاهی با حضور عزیزانمان صفایی دیگر دهیم.

پی نوشتها :

[1] . بحارالانوار: 75 / 460 (حدیث 14) باب 93.

[2] . همان مدرك.

[3] . بحارالانوار: 75 / 453.

[4] . محجّة البیضاء، 3 / 29.

[5] . بحارالانوار: 75 / 451.

[6] . بحارالانوار: 75 / 455.

[7] . همان مدرك.

[8] . محجّة البیضاء، 3 / 30.

[9] . بحارالانوار: 75 / 455 (حدیث 27).

[10] . بحارالانوار: 75 / 451.

[11] . كسانی كه توضیح بیشتری در این زمینه می خواهند به بحارالانوار بابهای 88 تا 94 از ابواب كتاب العشره از جلد 17، و كتاب محجة البیضاء جلد 3 باب چهارم فضیلة الضیافة مراجعه كنید.

سایت نور

تنظیم برای تبیان :داوودی

مقالات مرتبط :

آداب مهمانی ندادن