اكران ؛ مشكل اصلی سینمای ایران

اگر بگوییم اكران فیلم‌های سینمای ایران معضل بزرگ سینمای ماست، بیراه نگفته‌ایم؛ مشكلی قدیمی و دیرپا كه هر چند وقت یكبار باعث می‌شود صدای اعتراض عده‌ای از فیلمسازان، بلند شود و همه نگاه‌ها را متوجه خود كند.

این نكته‌ای است كه مدیركل نظارت و ارزشیابی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هفته گذشته بر آن صحه گذاشت و گفت: شكایات زیادی از شورای صنفی نمایش شده است كه نشان می‌دهد این شورا عملكرد ضعیفی دارد. علیرضا سجادپور همچنین گفته شورای صنفی در عرصه نمایش، عملكرد مطلوبی نداشته و در این بخش نیازمند تحول و بازنگری است.

اما آیا فروش یك فیلم، حرف اول و آخر را باید در سینمای ایران بزند؟ و اصلا فروش فیلم به هر قیمتی آیا جزو امتیازات یك فیلم و افتخارات سازندگانش است؟ چند درصد این فیلم‌های پرفروش در جهت اهداف فرهنگی و اجتماعی نظام است و آیا فروش بالای یك فیلم سطحی از فروش پایین یك فیلم فرهنگی بهتر است؟

اینها تنها بخشی از سوالات بی‌پاسخ حوزه اكران سینمای ماست. سجادپور با تاكید بر این كه نباید مبنای تقسیم فیلم‌های فرهنگی و غیرفرهنگی، میزان فروش آنها باشد، می‌گوید: حتی فیلم‌های با مخاطب خاص هم باید از فروش معقولی برخوردار باشند. سالن‌های خالی به نفع هیچ كس نیست. نه سینمادار از سینمای خالی نفع می‌برد، نه كارگردان و تهیه‌كننده، بنابراین هدف ما نیز داشتن چنین سالن‌هایی نیست.

مشكل اكران فیلم‌های خاص البته تنها مختص به زمان فعلی نیست و پیشتر هم وجود داشت و اتفاقا بیشتر فیلم‌های به نمایش درنیامده در ادوار گذشته حادث شده است. اما از آن زمان كه سجادپور عنوان كرد: چنین فیلم‌هایی نیز باید كنار فیلم‌های موسوم به سینمای بدنه به نمایش درآیند، موضوع شكل دیگری به خود گرفت و باعث شد عده‌ای از سینماگران در نامه‌ای به آنچه «عدم اكران فیلم‌هایشان در سینماها بود»، اعتراض خود را نمایان كنند. این عده كه خود را سینماگران مستقل نامیده بودند، با اشاره به این كه فضای حاكم در راه حذف سینمای مستقل است، خطاب به دوستداران سینما چنین آورده بودند: سالن‌های سینما ، فیلم‌های ما را نشان نمی‌دهند و بسیاری از فیلم‌ها با محدودیت به نمایش درمی‌آیند و هیچ قانونی از ما پشتیبانی نمی‌كند. جریانی بین ما و شما فاصله انداخته است. این جریان خواستار حاكمیت پول و سرمایه است و هر كس برای این حاكمیت فیلم نسازد، در نمایش عمومی با شگردهای بازاری تنبیه می‌شود. در شرایط كنونی،‌ ملاك نمایش عمومی یك فیلم، فیلمساز آبرودار و فیلم آبرومندانه نیست. می‌خواهند سینمای مستقل را حذف یا حداكثر لطف كنند و در گلخانه نگه دارند.

ظاهرا در برابر «سینمای بدنه» كه پیشتر وجود داشت و از آن به عنوان سینمای گیشه یا تجاری نیز یاد می‌شد، واژه تازه‌ای وارد سینمای ایران شده است: «سینمای مستقل.» شاید سینماگرانی كه این بیانیه را امضا كرده‌اند، به نوعی خواسته‌اند غیروابسته بودن آن را به جریان‌‌های مختلف مورد تاكید قرار دهند. اما از طرف دیگر، سوالات فراوانی را در ذهن ایجاد می‌كند كه اولین آن درباره ماهیت خود سینمای مستقل است.

حمید بهمنی كارگردان فیلم «آن مرد آمد» می‌گوید: احتمالا سینماگران مستقل سینماگرانی هستند كه به هیچ گروه، جناح و جریانی تعلق ندارند. وی می‌افزاید: سینمای مستقل سینمایی است كه بر اساس دید فرهنگی و دغدغه شخصی شكل می‌گیرد و خارج از نگاه گیشه و مخاطب ساخته می‌شود.

بهمنی، نگارش این نامه را جلوگیری از وقوع اتفاقات پیش آمده عنوان و اظهار می‌كند: به نظرم این دوستان تلاش كرده‌اند به نوعی از در محاق قرار گرفتن فیلم‌هایی كه ساخته می‌شوند، جلوگیری كنند.

محمود گبرلو نویسنده و منتقد سینمایی نیز در این‌باره می‌گوید: چیزی به نام سینمای مستقل در كشور ما نمی‌تواند مفهوم داشته باشد، چون همه سینماگران ما مستقل هستند. این حرف برای زمانی است كه دولت‌ها خودشان سینماگران فرمایشی یا وابسته به دولت دارند كه براساس نظرات و عقاید دولت‌ها فیلم می‌سازند، در صورتی‌كه در كشور ما فرهنگ به صورت خودجوش از میان مردم بر می‌خیزد و همه فیلمسازان براساس موضوعات اجتماعی، سیاسی، تاریخی و... كه خودشان نیاز آن را احساس می‌كنند كارشان را می‌سازند، دولت در جمهوری اسلامی بیشتر بسترساز حركت‌های فرهنگی از جمله سینماست.

واقعیت این است كه میان تعداد فیلم‌های ساخته شده سینمای ایران و سالن‌های سینمایی كشور رابطه معقولی وجود ندارد. همه ساله بیش از 100 فیلم در كشور ساخته می‌شود كه با تعداد سالن‌های سینمایی ما همخوانی ندارد. از سوی دیگر بالا رفتن هزینه‌ها، بسیاری را و از جمله سینماداران را چرتكه به دست كرده است تا سینمای ایران را تنها از دریچه «گیشه» بنگرند. در این كشاكش طبیعی است گروهی از فیلمسازان به حقیقت «گیشه» گردن نهند و فیلم بسازند كه مطابق میل سینماداران باشد و البته فیلمشان هم خوب فروش كند و در مقابل عده دیگری هم هستند كه بجز بازگشت سرمایه، موضوعات دیگری هم برایشان اهمیت دارد.

با همه برنامه‌ریزی‌هایی كه صورت خواهد گرفت بعید است به این زودی‌ها دعوای اكران فیلم خاص و غیرخاص پایان پذیرد. راه‌حل مشكل كمی طولانی اما تاثیرگذار است و آن توجه بیشتر به اصل سالن‌سازی در كشور است.

تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی