چو ایران نباشد تن من مباد

در روزهای اخیر شاهد خبری بودیم كه حساسیت هر ایرانی را برانگیخته است . خبری كه حكایت از به خطر افتادن اصل تمامیت ارضی كشورمان  و حركتی خزنده و بطیء ( كـُند) برای تصاحب بخشی از خاك و پیشینه ایرانی و ایرانی دارد. در هفته گذشته برخی از وبلاگ نویسان این خبر حیرت آور را منتشر كردند : یكی از معتبرترین موسسات انتشار اطلس - موسسه  نشنال جیوگرافیك -  در آخرین اطلس خود مرتكب اشتباهاتی در نقشه ایران شده است . : در ذیل نام خلیج فارس (Persian Gulf) با خطی اندكی كوچكتر و در داخل پرانتز عنوان خلیج ع… (َArabian G…) ، در زیر نام جزایر دوگانه تنب ( بزرگ و كوچك ) و ابوموسی ، با خط درشت و با رنگی هشداردهنده عبارت " اشغال شده توسط ایران " و در داخل پرانتز عبارت " طبق ادعای امارات عربی متحده"، جزیره كیش  با واژه عربی " قیس " و لاوان " شیخ شعیب" نامیده شده است و رود مرزی ایران و عراق كه در سمت كشور عراق " شط العرب"  و در سوی ایران " اروند رود" نامیده می شود از ذكر نام اروند رود خودداری كرده است .بی شك این خطاها كه سهوی بودن آنها بسیار بعید به نظر می رسد ( به دلیل در صد بالای خطا در یك ناحیه و مربوط به یك كشور) خشم هر ایرانی میهن دوستی را بر می انگیزد . حراست و حفاظت از تمامیت ارضی كشور وظیفه هر ایرانی غیوری است و به راستی در این روزهای اخیر این غیرت و همیت عرصه حضور و ظهور یافت . باید یادآور شد كه " هر اسم جغرافیایى، بار تاریخى گران و ارزشمندى را، حمل مى‏كند. بارى كه ریشه‏هاى حیات‏اقوام و ملت‏ها را تقویت مى‏نماید"((1   و بزرگترین ظلم در حق ملت و كشوری تغییر نام هایی است كه برگرفته از تاریخ ، فرهنگ و تمدن آنهاست. لذا برای ریشه یابی نام خلیج فارس لازم است پیشینه این نام و منطقه و قدمت انتساب این آبراهه به ایران  بررسی شود.

برخی كشورها و ملت ها قدمتی به اندازه تمامی تاریخ دارند، و در دوره باستان از قدرت های برتر جهان محسوب می شدند ، و به عبارت دیگر تاریخ با این ملل آغاز شده است  . در این میان كشورهای اندكی در تاریخ معاصر دنیا میراث دار آن كشورهای كهن و قدیمی هستند كه یكی از این ملل را می توان ملت و كشورایران دانست. واژه " ایران " یا صورت دیرین آن"آیرانه وئجه"  یا " ایران ویج" یعنی سرزمین آریایی ها از دیرباز بر همین ناحیه یعنی در فلاتی كه بعدها به مناسبت حضور اقوام آریایی فلات ایران نامیده شد ، اطلاق شده است ؛ و می توان قدمت این نامگذاری را از زمان استقرار این اقوام در این ناحیه یعنی از اوایل هزاره اول قبل از میلاد ( یعنی قریب به 3000 سال پیش از این ) تعیین كرد.مردم آریایی در ابتدای تاریخ نه تنها نام خود را بر این فلات نهادند بلكه در این فلات صاحب قدرت شده و اولین امپراتوری تاریخ جهان را به وجود آوردند: امپراتوری هخامنشی . و از این تاریخ است كه هویت پارسی در فلات ایران شكل گرفت ، اعتلا یافت و در زمره تاثیرگذارترین فرهنگ ها و تمدن های دنیا قرار گرفت . این فلات و تمام ویژگی های جغرافیایی آن اعم از كوه و دشت و دریا و آبراهه در سایه حضور این تمدن و فرهنگ به جهان معرفی شدند و با نام هایی برگرفته از فرهنگ ایرانی خوانده و شناخته شدند و در طول زمان،علیرغم حضور مكرر مهاجمان ، بیگانگان و حكومت های غیربومی ، هویت خویش را  حفظ كردند. بخشی از این هویت نام آبراهه جنوبی ایران است كه به استناد معتبرترین اسناد از دیرباز به این ملت و كشور منتسب بوده است .اولین سند تاریخی كه بر نام خلیج فارس و به انتساب آن به ملت پارس یا ایرانی استناد دارد كتیبه داریوش اول هخامنشی در ترعه ی  نیل است. مصر در آن زمان یكی از ساتراپ ها ( استان یا ایالت )ی امپراتوری هخامنشی بود وبه دستور داریوش با حفر ترعه ای كه نیل را به دریای سرخ مربوط می كرد ، دریای مدیترانه و دریای پارس ( خلیج فارس ) را به یكدیگر متصل كرد،(2)و باز به دستور داریوش در كنار این ترعه كتیبه ای نصب شد كه در آن به خلیج فارس این عنوان اطلاق شده است " دریاتی هچا پارس ای تی " یا دریایی كه از پارس می آید (3)   چنانكه می بینید در این سند انكار ناپذیر كه قدمت آن به حدود 500 قبل از میلاد می رسد این آبراهه به پارس منتسب شده است. این نام در طول دوره هخامنشیان باقی بود تا اینكه ایران توسط اسكندر مقدونی و نیروهای مقدونیایی - یونانی وی اشغال و روند تغییر نام مكان ها به نام های یونانی آغاز شد ."اسكندر مقدونى و جانشینان او، در این زمینه اصرار و تعمد خاصى داشتند. هر جا توانستند و زورشان رسید اسامى‏اصیل جغرافیایى ایران باستان را عوض كردند و به جاى آن اسامى یونانى معمول داشتند. پاره‏اى از این اسامى یونانى هنوز، با همان‏شكل یونانى، در زبان پارسى امروزى رایج است ، اصطلاح خلیج فارس است كه ترجمه فارسى Sinus Persicus است "(4) ولی این مسئله به هیچ رو با نام اصیل آن منافات ندارد ، به نظر می رسد كه سینوس پرسیكوس ترجمه ای از نام دیرین این آبراهه بوده است كه یونانیان پیروز بر آن نهاده اند.  انتساب واژه " فارس" به صورت مضاف الیه بر این خلیج در منابع غیر ایرانی - یونانی- موید آن است كه این نامگذاری تنها بر ادعای ایرانیان متكی نیست و قدیمی ترین منابع غیر ایرانی این نامگذاری را تایید می كنند . پس از دوره استیلای سلوكیان یا حاكمان یونانی تبار درایران و به هنگام قدرت یابی اشكانیان كه یكی از طوایف ایرانی بودند ، نام این آبراهه از سینوس پرسیكوس به دریای پارس تغییر یافت و در طول دوران باستان و دوره اسلامی به همین نام باقی ماند .

خلیج فارس در منابع كهن:

خوشبختانه برای اثبات این مسئله كه انتساب این نام بر خلیج فارس یك نام گذاری جهانی است و نه ملی ، اسناد و مدارك بسیاری وجود دارد كه شماری از منابع كهن را در زیر می آوریم:

-        طالس ملطی (580 ق م ) نقشه جهان نمایی ترسیم كرده بود كه در آن سرزمین های مسكون به اروپا ،آسیا تقسیم شده بودند و قاره آفریقا بخشی از آسیا بود و لیبی خوانده می شد . در نقشه وی موقعیت و اسامی دریای سیاه ، دریای خزر، و دریای مغرب، خلیج فارس و چند دریای دیگر به صراحت ذكر شده اند.

-        نقشه جهان هكاتئوس، هكاتئوس ملطی(549-473ق.م) از مشهورترین جغرافی دانان عصر خود بود. وی نقشه ای از جهان ترسیم كرده است كه در آن آبهای اقیانوس در پیرامون خشكی ها قرار گرفته، آنها را محصور كرده اند. این نقشه در اسناد مختلف به دو شكل دایره و بیضی وجود دارد. در آن خلیج فارس و خلیج عربی( دریای سرخ) به وضوح دیده می شوند.

-        از هرودت یا پدر تاریخ (484-20/430 ق.م) مورخ بلند آوازه یونانی، نقشه ای به جا مانده است كه جهان را به دو بخش آسیا و اروپا تقسیم، و دریای سرخ را به نام خلیج عرب معرفی می كند. به طوری كه امكان مشتبه شدن آن با خلیج فارس باقی نمی ماند.

-        نقشه جهان نمای دیسئاركوس(325-285 ق.م) این دانشمند رساله ای درباره توپوگرافی یونان با چند نقشه تهیه كرده است. از آثار وی قطعاتی بر جا مانده اند، از جمله نقشه ای از تمامی جهان شناخته شده در آن عصر، كه به روشنی هم خلیج فارس و هم خلیج عربی ( دریای سرخ )  را نشان می دهد.

-        نقشه جهان نمای اراتوستن سیرنایی(حدود276- حدود194ق.م)، جغرافیدان و دانشمند بزرگ دوره باستان، كه مدتی ریاست كتابخانه اسكندریه را بر عهده داشت . در همه آثار او به صراحت از نام های خلیج فارس و خلیج عرب( دریای سرخ) یاد شده است.

-        استرابون(63/64 ق.م.- پس از 23م) در زمره بزرگ ترین جغرافی دانانی است كه دانش او شهرتی چشمگیر برایش به ارمغان آورد و نقشه جهان نمایی ترسیم كرد كه خشكی های آن به صورت جزیره پهناوری محصور در میان اقیانوسی بی پایان، كه دریای خزر و خلیج فارس از آن مشتق می شوند، نشان داده شده اند. " وی به كرات در كتاب خود از خلیج فارس نام برده است و محل سكونت اعراب را بین دریای سرخ و خلیج فارس عنوان می كند. "

-        بطلمیوس ، منجم و ریاضی دان و جغرافی دان معروف حوزه علمی اسكندریه در قرن دوم میلادی است. وی نخستین فردی است كه اطلسی از دنیای قدیم در برگیرنده 36 نقشه از مناطق مختلف جهان همراه با یك نقشه جهان و فهرست ضمیمه آن تألیف كرد. در این اطلس نقشه ایران، نقشه بین النهرین و شبه جزیره عربستان دیده می شود و بدون هیچ گونه ابهامی از خلیج فارس و خلیج عرب( دریای سرخ) نام برده شده است.

نقشه جهان نمای هیپاركوس(فعال از 146 تا 127 ق.م) دانشمند و جغرافیدان شهیر سده دوم پیش از میلاد مسیح،  یك نقشه از آثار پوزیدوینوس(135-15ق.م)، فیلسوف و جغرافیدان معروف سوری الاصل و  پومپونیوس ملا( فعال در 43م.) مؤلف رومی ، همه بر نام فارس آبراهه جنوبی ایران تاكید دارند و خلیج عربی را بر بحر احمر نام نهاده اند.

خلیج فارس در منابع عربی و فارسی :

علم جغرافیا در فرهنگ اسلامی از علوم ریشه دار و مورد توجه علما و دانشمندان بوده است. به ویژه دستور موكد قرآن كریم كه بر"  سیروا فی الارض " تاكید فراوان دارد ، مسلمانان را به سفر و گرد آوری اطلاعات  مفید و تالیف كتب دقیق تشویق كرده است . كتاب هایی كه در سده های نخستین اسلامی با موضوع جغرافیا نگاشته شده اند بسیارند از جمله المسالك والممالك تالیف ابن خرداذبه ،مسالك و ممالك ابراهیم اصطخری ، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم تالیف احمد مقدسی ، صورةالارض تالیف محمد بن حوقل از قدیمی ترین آثار (همه در قرن چهارم تالیف شده اند ) در زمینه جغرافیا و جغرافیای تاریخی هستند .( برای اطلاعات بیشتر در این زمینه به " سفرها و سفرنامه " مراجعه كنید)  در این بخش برای پرهیز از طولانی شدن كلام به ذكر یك نمونه و ارائه یك نقشه اكتفا می كنیم : ابن حوقل در كتاب خود و در بخش دریای فارس می آورد: " در اینجا آب افزون بر ده زراع بالا می رود چنانكه  ارتفاع آب در بصره نیز همین اندازه است ، سپس آب كشیده می شود وبه اندازه نخستین می رسد . در این ناحیه ای كه آن را به طور خاص به فارس نسبت دادم جزایر مسكونی است از جمله لافت ، اوال و خاك جز آنهاست ... این است شمه ای از وصف دریای فارس ."(5)

سابقه جعل عنوان خلیج

تغییر نام خلیج فارس كه مستندات بسیاری برای آن موجود است به چه هدفی صورت می گیرد؟ .خلیج فارس در طول حیات خود و در طول تاریخ و حتی در زیر نفوذ یونانیان ، اعراب ، پرتغالیان و آخرالامر انگلیسی ها نام خود را حفظ كرده است، ولی در چند دهه گذشته این ساز بدآواز ازسوی برخی افراد و دولت ها شنیده می شود. " درباره نام خلیج فارس تا اوایل دهه 1960 میلادی هیچ گونه بحث و جدلی در میان نبوده و در تمام منابع اروپایی و آسیایی و آمریكایی و دایرة المعارف ها و نقشه های جغرافیایی این كشورها نام خلیج فارس در تمام زبان ها به همین نام ذكر شده است.

اصطلاح " خلیج ع..."  برای نخستین بار از طرف یكی از نمایندگان سیاسی انگلیس در خلیج فارس به نام " سر چارلز بلگریو"(Sir Charles Belgrave) عنوان شد، سر چارلز بلگریو كه بیش از 30 سال نماینده سیاسی و كارگزار دولت انگلیس در خلیج فارس بوده است، بعد از مراجعت به انگلستان در سال 1966 كتابی درباره سواحل جنوبی خلیج فارس منتشر كرد و در آن برای اولین بار نوشت كه " عرب ها ترجیح می دهند خلیج فارس را خلیج ع... بنامند" این در حالی است كه " همین شخص در جزوه ای كه چند سال پیش از آن در سال 1957 به نام " به بحرین خوش آمدید " (Welcome to Bahrain) منتشر كرد در متن نقشه بحرین از خلیج مورد نظر با نام خلیج فارس یادكرده است."(6). در صورتی كه در طول تاریخ " خلیج عربی " به دریای سرخ یا احمر و یا نام قدیم آن " بحر قلزم"  اطلاق می شده است و شواهد بسیاری بر آن وجود دارد.

از نظر آمریكایی ها و اروپایی ها این منطقه " شریان حیاتی غرب" در منطقه " استراتژیك غربی" و " حوزه منافع ویژه" است، لذا اگر قادر باشند خلیج فارس را به طور مستقیم یا غیر مستقیم تحت تسلط خود در می آورند.

" ژان ژاك پرینی"  نویسنده كتاب خلیج فارس اعتراف می كند." ملل و طوایف بسیاری بر كرانه های خلیج فارس استیلا یافته و فرمانروایی كرده اند ولی روزگارشان سپری شده و منقرض شده اند. تنها قوم پارس است كه با هوش و درایت خود همچنان پا برجا زیسته و میراث حاكمیت خود را تاكنون نگهداری كرده است"

حال در این میانه كه بسیاری تمامیت ارضی كشورمان را دستخوش زیاده خواهی های خود كرده اند و یا پیشینه تاریخی ایران را كودكانه در بازی های سیاسی خرج می كنند ، وظیفه ما به عنوان وارثان این فرهنگ و تمدن عظیم چیست ؟ آیا نباید بر گردانندگان این بازی شوم فریاد برآوریم و از خاك و پیشینه تاریخی خود حراست كنیم ؟ آیا نباید بر ملیت خود پای فشاریم و موسساتی نظیر نشنال جیوگرافیك را به پاسخگویی واداریم . ؟

خوشبختانه بسیاری از هموطنان ما با ابتكارات جالب و هنرمندانه ای به این مهم دست یافته اند و صفحه ای فرضی به نام Arabian Gulf تعبیه كرده و در آن متذكر شده اند كه پهنه آبی با این عنوان در دنیا وجود ندارد و باید بهPersian Gulf  مراجعه كنند ( برای دیدن این صفحه بر روی واژهhttp://arabian-gulf.infoكلیك كنید . )

همچنین تبیان به همه كاربران عزیز توصیه می كند در اعتراض به این اقدام به این آدرسhttp://persianblog.com/PersianGulf.asp مراجعه كرده و با درج نام ، نام خانوادگی و آدرس ای میل خود به انتشار اطلسی با این اشتباهات از سوی موسسه نشنال جیوگرافیك اعتراض نمایند. و همچنین برای آن دسته از عزیزانی كه تمایل دارند به طور مستقیم نامه ای برای موسسه مذكور بفرستند می توانند به این آدرس

http://maps.nationalgeographic.com/ngmaps/contact.cfm

مراجعه نمایند.

سایت تبیان - فریبا کاظم نیا

منابع :

1-    نشریه بخارا ش 33و34 ، همایون صنعتی، درباره نام باستانی خلیج فارس

2-    زرین كوب عبدالحسین ، تاریخ مردم ایران ج 1

3-    اطلس تاریخ ایران ، سازمان نقشه برداری كشور ، 1381

4-    نشریه بخارا، ش 33و34 ، همایون صنعتی، درباره نام باستانی خلیج فارس

5-    سفرنامه ابن حوقل ، ایران در صوره الارض ، امیركبیر 1366 به تصحیح جعفر شعار.

6-    اطلس نقشه های جغرافیایی و اسناد تاریخی خلیج فارس ، موسسه جغرافیایی و كارتوگرافی سحاب ،1377

7-    مقاله خلیج فارس ، تالیف  پیروز مجتهدزاده