تبیان، دستیار زندگی
یكى از ابعاد گریزپا و سركش درون انسان قوه تفكر اوست. سركشى این بعد را مى‏توان در نماز به خوبى درك كرد. از عوامل موثر در كنترل فكر، مداومت ذكر است
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چگونه فکرهای بد بد نکنیم؟

منو رها كن از این فكر تنهایی

آثار ذكر در سازندگى روحى و اخلاقى - قسمت چهارم

اشاره:

ذكر و یاد خدا آثار سازنده روحى و اخلاقى فراوانى دارد كه یاد متقابل خدا از بنده، روشنى دل، آرامش قلب، ترس از(نافرمانى) خدا، بصیرت و شناخت شیطان، بخشش گناهان، و علم و حكمت از جمله آنهاست.

یكى از زیباترین جلوه هاى ارتباط عاشقانه با خدا و اساسى‏ترین راه‏هاى سیر و سلوك، ذكر است؛ یعنى مترنم بودن زبان و قلب انسان به اسمإ حسناى الهى و شاداب نگه داشتن گل روح در زیر باران یاد حق.

ذكر خدا ارتباط معنوى عبد سالك با رب مالك است و این انسان است كه نباید خود را وقف زندگى مادى كند و مقصد را در خود و دنیاى خود محدود سازد، بلكه باید خود را براى سفر پر فراز و نشیب ابدیت آماده و مهیا كند.

ذكر خداوند آثار و ثمرات اعجاب‏آور و با شكوهى دارد كه هریك از آنها در سازندگى روحى و اخلاقى انسان تإثیر به سزایى دارد. عمده‏ترین این آثار و ثمرات به شرح زیر است:

آنچه گذشت:

قسمت اول- آثار ذكر در سازندگى روحى و اخلاقى: 1. یاد خدا نسبت به بنده - 2. روشنى دل - 3. آرامش قلب

قسمت دوم-  آثار ذكر در سازندگى روحى و اخلاقى: 4. خشیت و ترس از خدا - 5. بصیرت یافتن و شناخت شیطان - 6. بخشش گناهان - 7. حكمت و علم

قسمت سوم- آثار ذكر در سازندگى روحى و اخلاقى: 8. باطن بینى  - 9. افزایش هدایت - 10. عدم از خودبیگانگى - 11. مقبولیت و پذیرش

12. كنترل قواى فكرى

یكى دیگر از آثار و ثمرات ذكر، كنترل قواى فكرى و حواس است. در مسیر تهذیب نفس، انسان باید به تدریج بر قواى درونى و همه ابعاد گفتارى و رفتارى وجود خود مسلط شود. یكى از ابعاد گریزپا و سركش درون انسان قوه تفكر اوست. سركشى این بعد را مى‏توان در نماز به خوبى درك كرد. یكى از عوامل بسیار موثر در كنترل فكر، مداومت در ذكر است. [1]

«یا ایها الذین آمنوا إذكروا الله ذكرا كثیرا و سبحوه بكره و اصیلا». [2] «اى مومنان! خدا را بسیار یاد كنید و هر صبح و شام او را تسبیح گویید».

و خداوند فرمود : نسبت به آنچه از دست داده‏اید افسوس نخورید

امام صادق(علیه السلام) از سیره پدر بزرگوارش امام باقر(علیه السلام) نقل مى‏كند: «پدرم امام باقر علیه السلام بسیار ذكر خدا مى‏گفت. من همواره با او راه مى‏رفتم و او به یاد خدا بود و با او غذا مى‏خوردم و او ذكر خدا مى‏گفت و حتى وقتى با مردم حرف مى‏زد، شركت در جلسات مردم او را مانع از ذكر خدا نبود و من مرتب مى‏دیدم كه زبانش به زیر گلویش مى‏چسبد و لا اله الا الله مى گوید و او پیوسته ما را جمع مى‏كرد و بین الطلوعین بیدار نگه مى‏داشت و ما را به خواندن ذكر، دعا و قرآن امر مى‏فرمود تا آفتاب طلوع كند». [3]

بنابراین ذكر زیاد و توبه به معناى حقیقی آن به تدریج انسان را توانا مى‏كند تا تمركز حواس كسب كند و هر لحظه به هرچه اراده كرده، بیندیشد و فكر را از سركشى مانع شود و این قدرت در ابعاد بسیارى مى‏تواند فكر و قواى درونى را مهار كند.

13. زدودن غم و اندوه

غم و اندوه غالبا بر اثر از دست دادن یك چیز، به دست نیاوردن مطلوب، تردید وبلاتكلیفى و مشاهده صحنه‏هاى تأثرانگیز پیش مى‏آید.

یاد خدا در همه این موارد مى‏تواند به نحو معجزه‏آسایى غم و غصه را برطرف سازد. گاهى غمى كه بر دل شخص سنگینى مى‏كند ناشى از تأسف او به خاطر از دست دادن یك فرصت، یك موقعیت و یا چیزى از مال و مقام دنیاست. خداوند متعال مى‏فرماید: «لكیلا تإسوا على ما فاتكم...». [4] «نسبت به آنچه از دست داده‏اید افسوس نخورید».

با یاد خدا مى توان به مرحله‏اى از معرفت دست یافت كه به خاطر از دست دادن هیچ چیزى اندوهگین نشد. كسى كه صرفا به یاد خداست مى‏آموزد كه پیوسته حاجات خود را از خدا بخواهد و به لطف و كرم او امید ببندد.

حضرت یعقوب(علیه السلام) فرمود: «..انما اشكو بثى و حزنى الى الله و اعلم من الله ما لا تعلمون. [5] من غم و درد دل خود را به خدا مى‏گویم و مى‏دانم از خدا آنچه را شما نمى‏دانید».

یكى از ابعاد گریزپا و سركش درون انسان قوه تفكر اوست. سركشى این بعد را مى‏توان در نماز به خوبى درك كرد. از عوامل موثر در كنترل فكر، مداومت ذكر است

بعضى اوقات غم و غصه نتیجه تردید و بلاتكلیفى است. كسانى كه نسبت به اجرا یا عدم اجراى كارى دو دل هستند، دچار پریشانى و اندوه مى‏گردند. چنین غصه‏هایى براى كسى كه به ذكر خدا مشغول باشد، كمتر پدید مى‏آید؛ زیرا یاد خدا او را صاحب تشخیص و اراده‏اش را قوى مى‏كند و روح اعتماد و توكل به خدا را در او زنده مى‏كند.

و بالاخره دیدن صحنه‏هاى تإثرانگیز موجب اندوه شدید مى‏گردد در این گونه موارد یاد خدا بهترین داروى معنوى اثربخش است؛ مثلا اگر از روى توبه به ذكر خدا مشغول شود، این ذكر او را از معنویت سرشار خواهد كرد، غمش را خواهد زدود و قلبش را از فشارهاى ناشى از غم، خلاص خواهد كرد. [6]

14. نجات از غفلت

همه گناهان كوچك و بزرگ در حالت غفلت و بى‏خبرى رخ مى‏دهد و عوامل غفلت‏زا بسیار است. زن، فرزند، زینتها، زخارف دنیوى، دارایى‏هاى منقول و غیر منقول، ریاستها، حكومتها، عنوانهاى فامیلى و مقام علمى و روحانى و حتى بسیارى از عبادتها ممكن است انسان را به غفلت بیاندازد.

شیطان براى غافل كردن هركسى از طریق ویژه‏اى كه با حال و شغل او متناسب و در او موثر است، وارد مى‏شود و او را به آن سرگرم مى‏سازد. آنچه غفلت را برطرف، عمل را صالح و انسان را تربیت مى‏كند، یاد خدا و تذكر است و عوامل تذكر نیز فراوان است. بعضى از عوامل تذكر، تكوینى و برخى دیگر تشریعى است.

اجرام زمینى و آسمانى، شب و روز، نعمت‏هاى مادى، پدیده حیات و تمامى ذرات جهان هستى كه صنع صانع یكتاست، عوامل تكوینى تذكر است كه نظركردن به آنها اهل معرفت را به یاد خدا مى‏اندازد. و عوامل تشریعى تذكر، همان عبادات است كه بهترین رافع غفلت است و خلاصه آنكه بر اساس آیات قرآن و به حكم عقل و اثبات تجربه، یاد خدا انسان را از حالت غفلت خارج مى‏كند و از ابتلا به پیامدهاى آن كه ارتكاب معاصى، مفاسد شخصى و اجتماعى تباه كننده است، دور مى‏سازد. [7]

شیطان براى غافل كردن هركسى از طریق ویژه‏اى كه با حال و شغل او متناسب و در او موثر است، وارد مى‏شود و او را به آن سرگرم مى‏سازد

از آثار و ثمرات ذكر گفتیم و در اینجا متذكر مى شویم كه یكى از مصادیق والاى ذكر، قرآن است. بنابراین تمام آثارى كه بر قرآن كریم مترتب است و همه بهره‏مندیهایى كه انسان از رهگذر قرآن كریم مى‏تواند به آن برسد، خود ثمرات و آثار ذكر خواهد بود و نیز تمامى اثرات عظیمى كه بر نماز مترتب است، در شمار ثمرات ذكر است؛ زیرا نماز یكى از مصادیق والاى ذكر است.

والسلام  علیکم و رحمةالله و برکاته  - تنظیم برای تبیان: گروه دین و اندیشه - حسین عسگری


1-همان، 31.

2-احزاب، 41 و 42.

3-پاسدار اسلام، شماره 137، ص 9.

4- حدید، 23.

5-یوسف، 86.

6-نمازشناسى، حسن راشدى، ص 79.

7-همان، ص 168 و 169.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.