مقام قرآن
معجزه جاویدان (7)
... « جرجی زیدان » مورخ و محقق مسیحی، در كتاب تاریخ تمدن اسلامی مینویسد: « قلم را از نی میساختند و مركب را كه مداد میگفتند از گرد ذغال و یا گرد سیاه دیگری تهیه كرده و مایع لزجی، مثل صمغ و مانند آن به آن میافزودند. اما كاغذ اعراب در ابتدا پوست بود كه آن را رقّ میگفتند گاه هم روی پارچه مینوشتند و مشهورترین آن ، پارچه بافت مصر به نام قباطی بود و معلّقات سبعه پیش از اسلام بر روی همان پارچه نوشته شده بود، هرگاه پارچه یا پوست به دست نمیآوردند روی چوب یا استخوان یا سنگ یا سفال و مانند آن مینوشتند» . وی در جلد سوم كتاب «تاریخ تمدن اسلام» چنین اضافه میكند : « هر آیه و سوره كه نازل میشد آن را كاتبان وحی روی تكههای پوست یا استخوانهای پهن مانند كتف و دندهها یا روی لیف خرما و یا روی سنگهای پهن سفید مینوشتند» .
در تكمیل این بحث ابو عبدالله زنجانی در كتاب خود « تاریخ قرآن» ضمن اضافه نمودن پارچه و حریر به موارد فوق اعلام میدارد كه پس از نوشتن آیات بر آن ها به این قطعات« صحف» میگفتند و یك نسخه از هر نوشته برای پیغمبر بود و به ایشان داده می شد كه ایشان آنرا در خانه خود نگهــداری مینمودند .
در جلد پنجم كتاب وافــی در آخـر كتـاب «صلواة» حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده كه در آن آمده رسول خدا در هنگام وفات فرمودند: « یاعلی قرآن در پشت سر خوابگاه من در صحیفهها و حریر و قرطاس هاست. آن ها را جمع كنید و نگذارید قرآن ضایع شود چنان كه یهود تورات را ضایع كردند. علی (ع) قرآن را در پارچه ای زرد نوشت. و در خانهاش به اتمام رسانید و فرمود تا قرآن را جمع نكنم عبا به دوشم نخواهم انداخت (و بیرون نخواهم رفت )» .
این مطلب در كتاب « اتقان» اثر سیوطی از محققین اهل سنت نیز آمده است و همچنین ابن ابی الحدید نیز كه از علمای اهل تسنن میباشد در مقدمة شرح نهج البلاغه خود در حالات حضرت علی (ع) گوید : « و هو اول من جمع القرآن» یعنی او اولین كسی است كه قرآن را جمع آوری نمود .
البته این جمع آوری قرآن به دو گونه بوده است:
اول آن كه قطعات مختلف سور و آیات كه بر روی الواح مختلفی نوشته شده بود و هر یك با بندهایی جداگانه به هم بسته شده بود و عنوان سوره ای را داشت برروی پارچه و به ترتیب دستور داده شده توسط رسول الله(ص)، توسط علی بن ابی طالب (ع) نوشتـه شد و این امر در مدت شش ماه پس از رحلت پیامبر(ص) به اتمام رسید.
دوم آن كه علی (ع) در مدت طولانی اقدام به جمع آوری آیات و سور قرآن بر اساس زمان نزول و شأن آن ها نمود و به تعبیری اولین تفسیر و تأویل آیات قرآن كریم نیز در همان اوایل ظهور اسلام و به دست مطلعترین صحابه رسول خدا بدین شكل به انجام رسید.
تاریخ اسلام به خوبی گویای آنست كه تركیب سوره ها و تعیین اول وآخر آن ها به راهنمائی حضرت محمد (ص) انجام میگرفت.
حتی خود پیامبر(ص) نیز تمام شدن سوره را نمیدانست تا آن كه توسط جبرئیل «بسم الله الرحمن الرحیم» نازل میشد .
آن چنان كه از تاریخ نزول آیات مشهود است بیشتر آیه های هر سوره در پی هم میآمدند و اگر هم در نزول ترتیب نداشتند، توسط پیامبر جای آن آیه معین میگردید. مانند آیه 281 سورة بقره كه زمان نزول آن با زمان آیات دیگر سورة بقره نزدیك به 9 سال اختلاف نزول دارد.
آیات سوره بقره همگی در سال های اول هجرت و در مدینه نازل شده است مگر آیه 281 كه در «حجة الوداع » نازل گردیده است. از ابن عباس نقل شده كه آخرین آیه قرآن این آیه است و چون نازل گردید، جبرئیل به پیامبر(ص) گفت كه آن را در رأس آیه 280 بقره بگذارد و در برخی از تفاسیر آمده كه پس از نزول این آیه پیامبر(ص) بیش از 21 روز دراین دنیا باقی نماندند.
بخوانید:
تنظیم : صادقی