با تغذیه صحیح از ابتلا به بیماری های عفونی جلوگیری كنید

نقش تغذیه در بیماری های عفونی را مجموعاً به چهار گروه می توان تقسیم نمود:

1- تغذیه در رابطه با ایجاد بیماری های عفونی، شامل بیماری های گوارشی و مسمومیت های غذایی ( بوتولیسم )، بیماری های روده ای مثل اسهال های میكروبی و بیماری های عفونی سیستمیك ( بروسلوز و تیفوئید )

2- تغذیه در بیماران عفونی ( محدودیت ها و ممنوعیت ها )

3- درمان سوء تغذیه به عنوان یكی از عارضه های بیماری های عفونی

4- تغذیه در بیماران با نقص دفاعی شدید

تغذیه در رابطه با ایجاد بیماریهای عفونی

قبل از اینكه وارد این بحث شویم ابتدا به تاثیر غذا در ایجاد مقاومت بدن اشاره می كنیم .

در عصر قبل از آنتی بیوتیك ها، یكی از بیماری های كشنده « سل » بود كه متاسفانه هنوز هم هست. وقتی كسی مسلول می شد او را به مکانی با آب و هوای مناسب منتقل می كردند و غذاهای مقوی به وی می دادند. درمان تقریباً به همین صورت انجام می شد. شاید به همین جهت بیمارستان مسلولین و استراحتگاه آنها را جایی می ساختند كه فضا ، هوا، نور و غذای كافی داشته باشد. در كشورهای فقیر یكی از علل شایع مرگ و میر كودكان ، بیماری های روده ای و اسهال است. فقر دانش، فقر اقتصادی و فقر بهداشتی در این كشورها از عوامل مهم بیماری های جسمانی، روانی و اجتماعی است؛ یعنی فقر اقتصادی و غذایی اساس خیلی از بیماری های عفونی و واگیر دار در این كشورها هستند و مرگ و میر زیادی را به خصوص در اطفال به دنبال دارند.

اثر غذا در تكامل سیستم دفاعی انسان از دوره جنینی آغاز می شود. یعنی تغذیه دوران بارداری مادر باید كافی و مناسب باشد. اگر در این دوره، به خصوص سه ماهه اول بارداری، به بدن مادر پروتئین ، ویتامین و املاح كافی برسد، جنین رشد لازم را پیدا خواهد كرد. اگر جنین به اندازه كافی رشد كرده و سالم باشد، وزن و اندازه طبیعی خواهد داشت. وزن طبیعی جنین معیار مهمی در تعیین سلامتی اوست.

بعد از تولد، تغذیه نوزاد با شیر مادر شروع می شود كه هم ویتامین كافی و هم املاح كافی دارد و می تواند ضامن رشد كودك باشد.اگر سیستم دفاعی كودك در دوره جنینی رشد نكرده باشد، در تمام مراحل بعدی رشد نمی تواند در مقابل عوامل بیماری زا نقش دفاعی كافی داشته باشد.

"دوره شیرخوارگی" دومین مرحله مهم زندگی كودك است. تغذیه مناسب با شیر مادر كه دارای ویتامین و املاح كافی است، رشد دفاعی كودك را تداوم می بخشد. كودكی كه سوء تغذیه دارد و پروتئین و ویتامین كافی به او نمی رسد، مستعد ابتلا به بیماری های عفونی است و به واكسیناسیون ها هم جواب خوبی نمی دهد. بنابراین تغذیه اساس مقاومت بدن در مقابل عوامل بیماری زای محیطی است كه این عوامل محدود به بیماری های عفونی نیست و به سایر بیماری ها نیز تعمیم داده می شود. هر چند كه در حال حاضر افراد مرفه از پرخوری و مصرف بیش از حد لازم غذا رنج می برند، ولی بیشتر جمعیت دنیا انسان های محرومی هم هستند كه از كمبود تغذیه رنج می برند.

در مورد نقش تغذیه در ایجاد مقاومت در مقابله با بیماری های عفونی بررسی های زیادی انجام گرفته است. مثلاً دیده شده اگر به یك گروه غذای كافی برسانیم و به گروه دیگری واكسن سل بزنیم، آنهایی كه تغذیه كافی دارند، كمتر از آنهایی كه واكسن زده اند به سل مبتلا می شوند. البته احتمال بروز سل در افرادی كه تغذیه كافی داشته اند و واكسن سل هم زده اند، بسیار كمتر می شود.

نقش تغذیه در ایجاد بیماری ها

غذا به عنوان منبع تولید انرژی در بدن، اگر دچار آلودگی های میكروبی باشد، می تواند منشاء بیماری های مختلف و در رأس آنها بیماری های گوارشی و مسمومیت های غذایی باشد. ما در فصول مختلف، در معرض مسمومیت های غذایی هستیم. به خصوص زمانی كه هوا گرم می شود، ما شاهد بیماری های روده ای بیشتری هستیم كه خطرناك ترین آنها " وبا " است.

مسمومیت های غذایی هم در ارتباط با غذاهای مانده و آلوده بروز می كنند؛ به دلیل آنكه غذاها به طور بهداشتی تهیه نمی شوند و ما بر مراكز تولید غذا و رستوران ها كنترل واقعی نداریم. یعنی هر كس كه بیكار مانده در زمینه تغذیه كار می كند و خیلی از افراد از اصول بهداشتی غذا آگاهی ندارند و برخی از آنها هنگامی كه از نظرابتلا بیماری های انگلی بررسی می شوند، بیش از یك انگل دارند و می توانند آلودگی و بیماری های انگلی را از طریق دست به دیگران انتقال دهند. به عبارت دیگر هم در تولید مواد غذایی و هم در توزیع آن نكات بهداشتی را رعایت نمی كنیم. در بسیاری موارد مواد غذایی كنسرو شده كه خراب می شوند، از رده خارج نمی شوند كه بسیار خطرناك هستند. همین طور كشك هایی كه در ظرف های مخصوص نگهداری می شوند، اگر دچار فساد و آلودگی شوند، می توانند باعث بیماری های مهلكی مثل بوتولیسم -كه یك بیماری خطرناك و كشنده است- بشوند. تب روده یا تیفوئید یا حصبه هم از بیماری های خطرناكی است كه از طریق آب و غذای آلوده انتقال می یابد و با توجه به مقاومت آنها نسبت به آنتی بیوتیك در سال های اخیر، مشكلات زیادی را برای مبتلایان به همراه دارند. این میكروب ها از طریق آب و غذا انتقال می یابند كه می توانند در افراد به خصوص نزد كودكان سبب ایجاد اسهال های شدید و بیماری های عفونی خطرناك شوند.

لازم به ذكر است حصبه به وسیله آب آلوده ایجاد می شود و معمولا از بیمار به فرد دیگر انتقال پیدا می كند و اگر چنین اتفاقی بیفتد فقط به دلیل عدم رعایت بهداشت است. نكته دیگر اینكه به دلیل باورهای غلط در مردم و حتی برخی از پزشكان و پرستاران، بیماران تیفوئیدی را چنان از خوردن غذا محروم می كنند كه منجر به سوء تغذیه شدید و مرگ آنها می شود.( مثلا می گویند بیمار حصبه ای نباید نان بخورد. )

یكی از بیماری های مهمی كه از طریق خوردن مواد آلوده در ایران شیوع دارد، تب مالت است. همان طور كه می دانید تب مالت یك بیماری مشترك بین انسان و دام است. میكرب این بیماری در گوسفند، بز، گاو، و در حیوانات دیگری مثل خوك و سگ می تواند ایجاد بیماری كند و انسان به طور اتفاقی در تماس با این حیوانات و با مصرف مواد آلوده و بیشتر شیر نجوشیده، به این میكروب آلوده می شود.

معمولا پنیر را باید سه ماه در آب نمك نگه دارند و بعد توزیع كنند كه این اصل رعایت نمی شود. به هر حال مصرف پنیر آلوده، سبب بیماری تب مالت در انسان می شود. یكی از بیماری های مهمی كه از طریق آب و مصرف غذای آلوده برای انسان ایجاد شود، اسهال های آمیبی است كه آن هم در تمام فصول وجود دارد و در غالب شهرها شیوع دارد، ولی در فصل تابستان شایع تر است. همین طور مصرف جگر نیم پز گوسفند منجر به بیماری " توكسوپلاسموز " می شود كه كیست انگل وارد معده انسان می شود و تحت تاثیر اسید معده باز می شود و انگل آزاد می شود و از طریق مخاط روده جذب و وارد كبد می شود و وارد غدد لنفاوی می شود. اگر خانم بارداری دچار این بیماری شود، این انگل را به جنین می رساند و در جنین ایجاد بیماری مغز و اعصاب می كند و می تواند منجر به گرفتاری مركز عصبی حساس چشم و مغز شود كه یكی از بیماری های ایجاد كننده سقط در زمان حاملگی است.

بیماری انگلی دیگری كه از طریق تغذیه منتقل می شود، كرمك است كه در تمام كشورهای متمدن و عقب مانده شیوع بسیار دارد و در بچه ها بیشتر از بالغین است.

بیماری های انگلی از نوع كرم های كدو و قلاب دار نیز در رابطه با تغذیه ایجاد می شود.

نقش تغذیه در بیماری های عفونی

جای تاسف است كه بگوییم نه تنها عامه مردم دچار سوء برداشت هائی در مورد بیماری های تب دار می باشند، بلكه خیلی از پزشكان و پرستاران هم تحت تاثیر بد آموزی های سنتی ما قرار دارند. بیمار تب دار به علت سوزاندن بیشتر انرژی نیاز بیشتری به تامین انرژی دارد.

بیماری كه تب دارد ممكن است به علت دردهای گلو و دستگاه گوارش نتواند به مقدار كافی غذا بخورد و یا ممكن است به علت اختلال در سطح هوشیاری او، نتواند از راه دهان تغذیه مناسبی داشته باشد.

متاسفانه یكی از نكاتی كه همیشه فراموش می شود تغذیه این بیماران است. در حالی كه از همان ابتدا باید فكر كنیم بیمار چقدر كالری احتیاج دارد و این كالری را محاسبه و تأمین كنیم.؛ و بعد به ازاء هر درجه تب حساب كنیم، چقدر كالری و آب نیاز دارد.

یكی از تفكرات غلط در مورد بیماران تب دار این است كه به بیمار حصبه ای نباید نان داد. در حالی كه اگر بخواهیم بر بیماری او غلبه كنیم، باید او را از نظر غذایی تقویت كنیم كه در این صورت حتی با ندادن دارو، بیمار بعد از یكی دو هفته خوب خواهد شد. پس می توان گفت كه چیزی كه بیمار حصبه ای را از بین می برد سوء تغذیه است؛ یعنی محروم كردن او از خوردن گوشت، نان و میوه كه اصلاً كار درستی نیست. بلكه باید هر چه اشتهای بیمار طلب می كند در اختیارش بگذاریم.

در مورد سرماخوردگی نیز همین باورهای غلط وجود دارد. البته ما می دانیم بعضی از مواد غذایی و میوه ها مثل خربزه و انگور تشدید كننده حالت سرماخوردگی هستند و اگر بیمار حساسیت نشان بدهد و گلویش ناراحت شود، بهتر است این مواد غذایی را نخورد. ولی به طور عام و از نظر علمی محدودیتی نداریم. بیماری كه سرماخورده است ، باید سبزی ، مواد پروتئینی و مواد كربوهیدراتی را به مقدار كافی مصرف كند . مگر اینكه بیماری خاصی مثل دیابت و یا اوره داشته باشد كه توصیه می كنیم مواد قندی و مواد گوشتی را كمتر مصرف كند. همچنین كودكان یا حتی بزرگسالان وقتی دچار اسهال می شوند، بهتر است شیر مصرف نكنند. البته تغذیه با شیر مادر در در زمان اسهال كودك ضرری ندارد.

در بیماران مزمن عفونی مثل مسلولین و بیمارانی كه دچار یك بیماری مزمن هستند و عفونت یك عارضه ثانویه در آنهاست ( مثلا بیماران سرطانی یا بیمارانی كه فلج هستند ) كاهش قدرت عضلانی و لاغری آنها قبل از آن كه مربوط به بیماری شان باشد، مربوط به سوء تغذیه است. یعنی باید در هر شرایط غذای كافی به آنها برسانیم.

درمان سوء تغذیه در بیماری های عفونی

در بیماری های عفونی در اثر سم تولید شده توسط میكروب در بدن و تأثیر آن بر سیستم مغز و اعصاب و مركز اشتها، بیمار دچار كم اشتهایی و در نتیجه سوء تغذیه می شود . به علاوه در بیماری های تب دار به علت سوزاندن بیش از حد كالری توسط بدن ، ضعف و لاغری ایجاد می شود. وظیفه اصلی ما برای درمان، جبران انرژی تحلیل رفته و یا جبران كاهش وزن است. به همین منظور در همه بیماران عفونی، تغذیه را اصل قرار می دهیم. خیلی از مردم فكر می كنند، عامل بروز لاغری مصرف انواع آنتی بیوتیك هاست كه كاملاً نادرست است. آنتی بیوتیك برای درمان بیماری است. مثلاً اگر در بیماری ذات الریه آنتی بیوتیك مصرف نشود، احتمالاً به مرگ بیمار می انجامد. واقعیت این است كه هر بیماری عفونی باعث كاهش وزن می شود. كاهش وزن باعث كاهش فعالیت سیستم دفاعی بیمار می شود و یكی از علل شایع مرگ بیماران، بروز عفونت های ثانویه است كه در اثر سوء تغذیه و كاهش مقاومت بدن ایجاد می شود.

وقتی صحبت از نقص شدید سیستم دفاعی بدن می كنیم، بیشتر عفونت پذیری مورد نظرمان است. ممكن است در حالت عادی، غذای سمی كنسرو را بخوریم ولی دچار بیماری عفونی نشویم؛ اما در شرایطی كه دچار نقص شدید سیستم دفاعی باشیم، اگر از همین غذا بخوریم ممكن است دچار بیماری شویم. به بیمارانی كه دچار نقص در سیستم دفاعی بدن هستند، به خصوص افرادی كه تعداد گلبول های سفید خون آنها زیر 1000 یا كمتر است توصیه می كنیم از غذای خام استفاده نكنند و حتی میوه ها را به صورت كمپوت مصرف كنند و در مدتی كه تعداد گلبول های سفید آنها زیر 1000 است، از مصرف خشكبار نیز خودداری كنند. آب آشامیدنی نیز باید كاملاً تصفیه شده و عاری از میكروب باشد. البته به محض آنكه تعداد گلبول های سفید خون آنها به بالای 2000 و 3000 رسید، می توانند از مواد خام هم به طور طبیعی استفاده كنند.

متاسفانه چیزی كه امروزه به آن توجه نمی شود، زیان های پرخوری و مصرف بیش از حد انرژی به خصوص در جوامع صنعتی و پیشرفته دنیاست.

واقعیت این است كه افراد چاق مستعد ابتلا به دیابت هستند و افراد دیابتی نیز بالقوه عفونت پذیر هستند. بنابراین عفونت نزد افراد چاق خطرناك است. مثلاً ذات الریه در یك آدم چاق بیشتر باعث مرگ می شود تا در آدمی با وزن مناسب. بنابراین تأكید می كنیم پرخوری و چاقی یكی از بلاهایی است كه بشر را تهدید می كند.