راه باز شدن چشم بصیرت!

آثار ذكر در سازندگى روحى و اخلاقى - قسمت دوم

اشاره

ذكر و یاد خدا آثار سازنده روحى و اخلاقى فراوانى دارد كه یاد متقابل خدا از بنده، روشنى دل، آرامش قلب، ترس از(نافرمانى) خدا، بصیرت و شناخت شیطان، بخشش گناهان، و علم و حكمت از جمله آنهاست.

یكى از زیباترین جلوه هاى ارتباط عاشقانه با خدا و اساسى‏ترین راه‏هاى سیر و سلوك، ذكر است؛ یعنى مترنم بودن زبان و قلب انسان به اسمإ حسناى الهى و شاداب نگه داشتن گل روح در زیر باران یاد حق.

ذكر خدا ارتباط معنوى عبد سالك با رب مالك است و این انسان است كه نباید خود را وقف زندگى مادى كند و مقصد را در خود و دنیاى خود محدود سازد، بلكه باید خود را براى سفر پر فراز و نشیب ابدیت آماده و مهیا كند.

ذكر خداوند آثار و ثمرات اعجاب‏آور و با شكوهى دارد كه هریك از آنها در سازندگى روحى و اخلاقى انسان تإثیر به سزایى دارد. عمده‏ترین این آثار و ثمرات به شرح زیر است:

آنچه گذشت:

4. خشیت و ترس از خدا

از جمله آثار یاد خدا براى مومنان، خداترسى و خشیت مى‏باشد. قرآن در این زمینه مى‏فرماید: «انما المومنون الذین اذا ذكر الله و جلت قلوبهم.... [1] تنها مومنان هستند كه هرگاه یادخدا به میان آید، دل‏هایشان ترسان شود». كه این ترس از درك عظمت و علم ایشان سرچشمه مى‏گیرد؛ لذا خداوند در قرآن تنها عالمان را متصف به خشیت مى‏داند و در سایه خشیت از خداوند است كه انسان از ارتكاب معاصى اجتناب مى‏ورزد.

5. بصیرت یافتن و شناخت شیطان

یكى از عوامل اصلى سقوط انسان و سیه‏روزى او، افتادن به دامهاى ناپیداى شیطان است و ذكر حق به انسان بصیرتى مى‏دهد كه وسوسه‏هاى پنهان و دام‏هاى ناپیداى شیطان را به سهولت بشناسد و در دام او نیفتد: «ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذكروا فاذا هم مبصرون. [2] اهل تقوا آن هنگام كه دچار وسوسه گروهى از شیاطین شوند به یاد خدا مى‏افتند و در آن وقت است كه بینا مى‏گردند».

6. بخشش گناهان

از آثار و ثمرات اخروى یاد خداوند، مغفرت الهى مى‏باشد كه شامل حال یادكنندگان خدا مى‏گردد و اضافه بر آن، خداوند وعده اجر و پاداش بزرگ نیز به ایشان داده است. قرآن مجید در این باره مى‏فرماید: «... و الذاكرین الله كثیرا و الذاكرات اعد الله لهم مغفره و اجرا عظیما. [3] مردان و زنانى كه بسیار یاد خدا كنند، خداى متعال براى آنان آمرزش و پاداش بزرگ آماده نموده است».

انسان مومن بر اثر لغزش هایى كه در مدت عمر داشته است، در اندوه و نگرانى به سر مى برد و دائم به دنبال انجام كارهایى است كه باعث آمرزش گناهان وى گردد، از طرفى خداى غفار، باب توبه و آمرزش خود را بر روى بندگان خود گشوده و فرموده است: «قل یا عبادى الذین اسرفوا على انفسهم لا تقنطوا من رحمه الله ان الله یغفر الذنوب جمیعا...[4] بگو اى بندگان من كه با ارتكاب گناهان بر خود زیاده روى نمودید از رحمت خداوند نومید نباشید؛ زیرا خداوند متعال جمیع گناهان را مى‏آمرزد».

از طرف دیگر؛ خداوند كارها و راه‏هاى متعددى را براى آمرزش بندگان قرار داده است و هركس با وسیله اى مى‏تواند براى خود آمرزش طلب كند و از آن جمله است ذكر بسیار خداى متعال.

7. حكمت و علم

یكى دیگر از ثمرات ذكر، پختگى عقل و كمال و حكمت است. ذكر باعث فروزان شدن قوه ادراك انسان و جوشش فكر و اندیشه مى‏شود. جان فرد شایستگى این را پیدا مى‏كند كه منعكس كننده حقایق غیبى در خود گردد و خداوند به اندیشه و عقل این افراد مدد رساند. این حقیقت را امیرالمومنین علیه السلام صریحا بیان نموده و بزرگانى هم آن را تجربه كرده‏اند. شیخ الرئیس ابن سینا و صدرالمتإلهین تصریح دارند كه گاه در یك مسإله علمى و فلسفى به بن‏بست رسیده و قادر به حل آن نبوده‏اند و به ذكر و نماز پرداخته اند و مطلب برایشان آشكار شده است.

حضرت على علیه السلام مى‏فرماید: «...و ما برح لله - عزت آلاوه- فى البرهه بعد البرهه و فى ازمان الفترات عباد ناجاهم فى فكرهم و كلمهم فى ذات عقولهم فاستصبحوا بنور یقظه فى الابصار و الاسماع و الافئده...». [5] و همواره براى خداى تعالى -كه نعمتهایش بزرگ است - در هر برهه‏اى بعد از برهه دیگر و در دوران‏هاى نبودن پیامبران و سستى دین، بندگانى بوده‏اند كه خداوند در اندیشه‏هایشان با آنان راز گفته و در عقل‏هایشان با آنان سخن مى گفته است. اینان چراغ هدایت را به روشنایى بیدارى در دیده ها و گوش‏ها و دل‏ها افروختند...».

آنچه در شماره‌های آتی خواهید خواند:

1. انفال، 2.    -   2. اعراف، 201.     -   3. احزاب، 35.    -    4. زمر، 53.     -    5. نهج‏البلاغه: خطبه 222 / 3 و 4.