آرزوهای دراز!

قسمت چهارم

آثار و پیامدهاى طول امل

اشاره:

آرزوهاى دور و دراز » و به تعبیر دیگر « طول امل » از مهمترین رذایل اخلاقى است كه انسان را به انواع گناهان آلوده مى‏كند، از خدا دور مى‏سازد، به شیطان نزدیك مى‏كند و گرفتار عواقب خطرناكى مى‏سازد.

البته اصل «آرزو و امید» نه تنها مذموم و نكوهیده نیست، بلكه نقش بسیار مهمى در حركت چرخهاى زندگى و پیشرفت در جنبه‏هاى مادى و معنوى بشر دارد. اکنون به بررسی آیات قرآن می‌پردازیم.

آنچه گذشت:

آرزوهاى دراز و گاه بى پایان، آثار مخرب فراوانى در زندگى معنوى و مادى انسان دارد كه به گوشه‏هایى از آن در حادیث‏بالا و همچنین در آیاتى كه در قرآن مجید در آغاز این بحث ذكر شد آمده است و به طور كلى مى‏توان گفت: طول امل پیامدهاى خطرناك و مخرب و سوء زیر را دارد.

1- طول امل سرچشمه بسیارى از گناهان

یكى از بدترین آثار منفى طول امل و آرزوهاى دراز این است كه انسان را به انواع گناهان دعوت مى‏كند، زیرا رسیدن به این آرزوها معمولا از طریق مشروع غیر ممكن است، بنابراین گرفتاران این رذیله اخلاقى خود را ناگزیر مى‏بینند كه در كسب درآمدها چشم بر هم نهند و حلال و حرام را شناسایى نكنند و از غصب حقوق دیگران، خوردن اموال یتیمان، كم فروشى، رباخوارى، رشوه و مانند این امور، ابا نداشته باشند.

به همین دلیل در حدیث معروف غررالحكم آمده است: «من طال امله ساء عمله؛ كسى كه آرزویش دراز باشد عملش بد مى‏شود»! ¹

و نیز آمده: «اطول الناس املا اسوئهم عملا؛ آن كس كه آرزوهایش طولانى‏تر است عملش زشت‏تر خواهد بود». ²

و در نقطه مقابل آن آمده است: «من قصر امله حسن عمله؛ كسى كه آرزویش كوتاه باشد عملش نیك خواهد بود»! ³

هر سه حدیث بالا از مولا امیرمؤمنان على علیه‌السلام  است كه جان به فداى سخنان نورانى و انسان سازش باد.

2- طول امل یكى از اسباب مهم قساوت قلب

همان گونه كه در آیات آغاز این بحث‏خواندیم قرآن مجید در باره یكى از اقوام پیشین مى‏گوید: آنها كسانى بودند كه مى‏پنداشتند عمر طولانى دارند(و گرفتار آرزوهاى دراز شده‏اند) و از این رو قلب‏هاى آنها قساوت یافت.

دلیل این مساله روشن است؛ زیرا طول امل انسان را از خدا غافل مى‏كند و به دنیا حریص مى‏سازد و آخرت او را به دست فراموشى مى‏سپارد و اینها همه اسباب سنگدلى و قساوت است.

به همین دلیل در حدیثى آمده است كه خداوند به موسى علیه‌السلام  فرمود: «یا موسى لاتطول فى الدنیا املك فیقسوا قلبك، و القاسى القلب منى بعید؛ اى موسى! آرزوى خود را در دنیا طولانى نكن كه قسى القلب خواهى شد و قسى القلب از من دور است». ⁴

همین معنى در حدیث دیگرى از امام امیرمؤمنان علیه‌السلام  آمده است كه فرمود: «من یامل ان یعیش ابدا یقسوا قلبه و یرغب فى الدنیا؛ كسى كه آرزو دارد جاودانه در این دنیا بماند قسى القلب مى‏شود و راغب در دنیا مى‏گردد». ⁵

3- طول امل سبب نسیان اجل

این اثر نیاز به شرح و بسط ندارد و به خوبى در زندگى آنها كه گرفتار این رذیله اخلاقى هستند نمایان است كه هرگز نه سخنى از مرگ بر زبان مى‏رانند و نه در فكر آخرتند، بلكه دائما در گرداب غفلت غوطه‏ورند.

حدیث معروفى كه هم از پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله  و هم از امیرمؤمنان على علیه‌السلام  نقل شده كه مى‏فرماید: «طول الامل ینسى الآخرة؛ درازى آرزوها سبب فراموشى آخرت است» گواه صدق این مدعاست. ⁶

در حدیث دیگرى از مولا على علیه‌السلام  مى‏خوانیم: «اكثر الناس املا اقلهم للموت ذكرا؛ كسى كه آرزویش از همه طولانى‏تر است از همه كمتر به یاد مرگ است». ⁷

4- زندگى پررنج محصول دیگرى از طول امل

بدیهى است هر قدر آرزوها طولانى‏تر باشد تهیه مقدمات بیشترى را مى‏طلبد، همچنین صرفه‏جویى بیشترى براى حفظ اموال و ثروت‏ها جهت رسیدن به آن آرزوهاى دور و دراز لازم است و نتیجه این دو، یك زندگى توام با درد و رنج و سخت‏گیرى بر خود و خانواده خود توام با تلاش شبانه روزى بى رویه خواهد بود.

به همین جهت در احادیثى كه از امیرمؤمنان على علیه‌السلام  نقل شده است مى‏خوانیم: «من كثر مناه كثر عنائه؛ كسى كه آرزوهایش زیاد باشد، تعب و رنج او فزونى خواهد یافت».

و نیز مى‏فرماید: «من استعان بالامانى افلس؛ كسى كه از آرزوهاى دراز كمك بگیرد فقیر و مفلس مى‏شود(و زندگى فقیرانه‏اى خواهد داشت هر چند ثروتمند باشد).

و نیز مى‏فرماید: «الرغبة مفتاح النصب؛ تمایل به دنیا(و آرزوهاى دراز) كلید درد و رنج است»! ⁸

5- طول امل و زندگى ذلت‏بار

صاحبان آرزوهاى دراز نه تنها در رنج و تعب دائم به سر مى‏برند، بلكه ناچارند شخصیت انسانى خود را نیز در هم بشكنند و براى رسیدن به مقصود خیالى در برابر هر كس و ناكس خضوع كنند و دست التماس به سوى این و آن دراز نمایند و به زندگى ذلت‏بار تن در دهند. در حدیثى از امیرمؤمنان على علیه‌السلام  مى‏خوانیم: «ذل الرجال فى خیبة الآمال؛ خوارى مردان در ناكامى آرزوهاست». ⁹

6- محرومیت از نعمتها

همان گونه كه در بالا اشاره شد، كسانى كه گرفتار آرزوهاى دور و درازند و در دریاى امانى غوطه‏ورند، غالبا به سراغ صرفه‏جویى و سخت‏گیرى هر چه بیشتر در استفاده از مواهب حیات و زندگى مى‏روند تا به آرزوهاى دور و دراز خود برسند. به همین دلیل نسبت‏به همه كس حتى خویشتن و زن و فرزند بخیل خواهند بود، همان بخلى كه آنها را از بهره‏گیرى از نعمت‏هاى الهى محروم مى‏سازد و در عین برخوردارى از امكانات فراوان، زندگى فقیرانه‏اى دارند.

در زمان خود افرادى را مى‏بینیم كه تحت عنوان «تامین آینده»! براى خود و فرزندان، گرفتار طول امل هستند و همین امر آنان را از مواهبى كه در اختیار دارند محروم مى‏سازد.

7- طول امل و محروم بودن از درك حقایق

آرزوهاى دراز همچون سرابى است كه تشنگان را در بیابان زندگى به دنبال خود مى‏كشاند و تشنه‏تر مى‏سازد، بى آنكه به جایى برسند، این آرزوها چهره واقعیت‏ها را به گونه‏اى دروغین نشان مى‏دهد و انسان به خاطر آنها درك نمى‏كند كجاست و به كجا مى‏رود؟ و وظیفه‏اش در برابر این سرنوشت چیست؟

از همین رو در حدیثى از امیرمؤمنان على علیه‌السلام  كه سابقا به آن اشاره كردیم آمده است: «الامانى تعمى عیون البصائر؛ آرزوهاى دراز دیدگان بصیرت را نابینا مى‏كند»! ¹⁰

كوتاه سخن اینكه: كسى مى‏تواند چهره زیباى حقیقت را آن گونه كه هست ببیند و به سرچشمه زلال معرفت برسد كه دیده عقل خود را با حجاب آرزوها نپوشاند و در میان ابرهاى تیره و تار طول امل قرار نگیرد.

8- طول امل سبب كفران نعمت است

بدیهى است آرزوهاى دراز، انسان را به آن چه ندارد و شاید هرگز به آن نمى‏رسد دلبند مى‏سازد، به همین دلیل آنچه را از نعمت‏هاى الهى در دست دارد كوچك مى‏شمرد و نسبت به آن بى‏اعتناست و این كفران نعمت، پیامدهاى شومى در دنیا و آخرت براى او دارد.

در حدیثى از مولاى متقیان امیرمؤمنان على علیه‌السلام  مى‏خوانیم: «تجنبوا المنى فانها تذهب ببهجة نعم الله عندكم، و تلزم استصغارها لدیكم، و على قلة الشكر منكم؛ از آرزوهاى دراز بپرهیزید كه زیبایى نعمت‏هاى الهى را از نظر شما مى‏برد و آنها را نزد شما كوچك مى‏كند و به كمى شكر(و كفران نعمت) از سوى شما منتهى مى‏شود»! ¹¹

1. بحارالانوار، ج 1، ص 156.

2. غررالحكم، ح 3054.

3. همان مدرك، ج 5، ص 295 (چاپ دانشگاه تهران).

4. میزان الحكمه، ج 1، ص 104 (ماده امل).

5. همان مدرك.

6. قبلا در بخش احادیث گذشت.

7. تصنیف الغرر، ص 312، ح 7215.

8. تصنیف الغرر، ص 314.

9. غررالحكم، ج 2، ص 405.

10. غررالحكم، ش 1375.

11. تصنیف الغرر، ص 314.