تغییر اجابت مزاج و یبوست

دکتر اسحاق حسینی، فوق تخصص گوارش درباره تغییرات اجابت مزاج توضیح می دهند.

ایشان زنگ خطر دیگری را هم در مورد یبوست به صدا درمی‌آورد: «در کلان‌شهرهایی چون تهران به علت زندگی بی‌تحرک و مصرف بالای فست‌فودها، یبوست در حال افزایش است.»

روزی چند بار دست‌شویی می‌روید؟ برای خیلی از ما‌ این مساله ی به ظاهر کم‌اهمیت، آن‌قدر در جریان زندگی‌مان گم شده است که برای یافتن پاسخ نیاز به لحظه‌ای توقف داریم، اما اگر این روال تقریبا منظم، تنها برای چند روز به هم بخورد، تازه متوجه نعمتی خواهیم شد که چندان هم کمتر از نفس کشیدن نیست!

اسهال حاد در هر روز چیزی حدود 2 تا 7 درصد افراد جامعه را از چرخه کار و فعالیت خارج می‌کند، آماری که هرگز نمی‌توان به آسانی از کنار آن گذشت. اما یبوست به مراتب کمتر از اسهال اتفاق می‌افتد؛ چیزی حدود 1 درصد. هر چند دست و پنجه نرم کردن با آن هم آسان نیست.

آقای دکتر! مایعات و مواد غذایی در روده‌ها، چه راهی را پشت‌سر می‌گذارند؟

دستگاه گوارش در طول شبانه‌روز باید مواد اضافه ی موجود در غذا را دفع کند. لازمه چنین کاری هم این است که دستگاه گوارش سالم باشد و بتواند وظیفه هضم و جذب را به خوبی انجام دهد. در طول شبانه‌روز ما حدودا 5/1 لیتر مایع مصرف می‌کنیم و حدود 6 لیتر هم خود دستگاه گوارش به داخل روده‌های ما ترشح می‌کند. این ترشحات شامل بزاق، اسید معده و سایر ترشحات است. از کل این مایع تنها 5/1 لیتر به روده بزرگ می‌رسد و روده بزرگ هم 90 درصد آن را جذب می‌کند، بنابراین ما حدودا 200 سی‌سی در شبانه روز دفع ادرار داریم.

پس حجم اعظم مایعی که وارد دستگاه گوارش می‌شود، از ترشحات خود آن است؟

بله! نکته‌ای که حتما باید تذکر دهم این است که لازم نیست حتما چیزی بخوریم یا بنوشیم تا اجابت مزاج داشته باشیم. سلول‌های روده باریک که وظیفه جذب را بر عهده دارند، هر 3 تا 5 روز کنده می‌شوند و می‌ریزند. علاوه بر این در روده بزرگ هم تعداد زیادی باکتری زندگی می‌کند، بنابراین مدفوع شامل لاشه باکتری‌ها، سلول‌های کنده شده جدار روده و مواد دفعی غذاست. پس حتی اگر چیزی هم نخوریم، باز هم دفع خواهیم داشت.

در کلان‌شهرهایی چون تهران به علت زندگی بی‌تحرک و مصرف بالای فست‌فودها، یبوست در حال افزایش است

به طور معمول چند نوبت دفع در شبانه‌روز باید داشته باشیم؟

معمولا یک یا دو بار در روز، تا دو روز یک بار اجابت مزاج خواهیم داشت.

توجه کنید گفتم روز نه شبانه‌روز، یعنی ما نباید در شب‌ها دفع داشته باشیم، یعنی اگر کسی شب برای دفع مدفوع یا ادرار از خواب بیدار شود حتما باید به دنبال علت آن بگردیم.

از طرفی دفع مدفوع، اغلب صبح‌ها صورت می‌گیرد.

حالت‌های طبیعی را بیان کردید. چه حالت‌های غیرطبیعی در اجابت مزاج داریم؟

معمولا دو حالت شایع در تغییرات اجابت مزاج تعریف می‌کنیم: اسهال و یبوست..

یبوست را چگونه باید شناخت؟

طبق تعریف طبی، اگر دفعات مدفوع کمتر از 3 بار در هفته باشد، یبوست داریم.

البته در حالت‌های تغییر اجابت مزاج مواردی را هم داریم که به طور کلی به آنها دشواری دفع اطلاق می‌شود. شکایت بیماران در این موارد شامل فشار آوردن بیش‌از اندازه، سفتی مدفوع، احساس پُری در قسمت تحتانی شکم و احساس عدم تخلیه کامل است.

در مورد یبوست، دو نکته یا دو باور اشتباه را حتما باید در نظر داشت: اول آنکه خیلی از افراد فکر می‌کنند اگر چیزی نخورند، یبوست آنها بهتر می‌شود. در صورتی که درست عکس این قضیه صحیح است. دوم آنکه بر خلاف اسهال، به هیچ عنوان نمی‌توان بدون بررسی‌های اولیه، به درمان یبوست با ملین‌ها پرداخت.

پس چه موقع مجاز به استفاده از ملین‌ها هستیم؟

ببینید! یبوست علل بسیار متنوعی دارد. در اکثر موارد، بعد از اخذ شرح حال دقیق بیمار توسط پزشک و رد علل خطرناک زمینه‌ای، یبوست را می‌توان با ورزش، اصلاح و افزایش فیبرهای رژیم‌ غذایی و نوشیدن آب درمان کرد.

آب خودش بهترین ملین است؟

بله، اما در بررسی‌های اولیه، باید حتما به داروهای مصرفی بیمار توجه ‌کنیم. بسیاری از داروها از داروهای ضدافسردگی گرفته تا داروهای قلبی می‌توانند باعث یبوست شوند.

خب اگر نتوانیم داروی بیمار را قطع کنیم یا آن را تغییر دهیم، چه باید کنیم؟

اگر علت یبوست بیمار، دارو بوده و بیمار مجبور به استفاده از آن باشد، سعی می‌کنیم با تغییر رژیم غذایی و اضافه کردن فیبر یا روغن زیتون، مشکل بیمار را حل کنیم. در مرحله بعدی هم از ملین‌ها استفاده می‌کنیم.

ملین‌ها 4 دسته هستند: دسته اول مثل پسلیوم که ما توصیه می‌کنیم به جای آن، بیماران از میوه‌هایی مانند آلو، انگور، انجیر یا گلابی استفاده کنند. دسته دوم محرک‌های گوارشی مثل روغن کرچک هستند که در درازمدت خودشان می‌توانند تنظیم الکترولیت‌های روده را به هم بریزند. دسته بعدی لاکتولوز و شیر منیزیم و دسته آخر روغن بادام و روغن زیتون است.

نکته مهم در مورد ملین‌ها این است که استفاده ی درازمدت یا هم‌زمان ملین‌ها، اساسا ممنوع است.

و به عنوان آخرین سوال، اگر با این اقدامات تغییر اجابت مزاج بیمار برطرف نشد، چه باید کرد؟

در این صورت مجبور به انجام اقدامات تشخیصی بیشتری هستیم که معمولا گران‌قیمت و نیازمند بررسی طولانی هستند، اما در90 درصد موارد، اصلا کار به چنین جاهایی نمی‌کشد. مضاف بر اینکه، در مورد یبوست به خصوص در جوانان باید سوءمصرف مواد مخدر (تریاک) را حتما در نظر داشت. یکی از علل نسبتا شایع یبوست در جوانان تریاک است و امروزه ثابت شده که حتی مصرف کشیدنی آن هم می‌تواند یبوست ایجاد کند.