قاری اول مصر درنگاه قاری اول ایران

خاطرات، شخصیت و تلاوت استاد مصطفی اسماعیل به روایت «محمدتقی مروت»(2)

اشاره:

مرحوم مصطفی اسماعیل را، چهره ای پر آوازه و ستاره ای بی افول در آسمان پر اختر تلاوت مصر دانسته اند. هنوز هم بعد از گذشت حدود سه دهه از درگذشت این استاد بی بدیل درکشور مصر از وی با القابی چون"قارء مصر الاول"، "اکبر القراء"، "امیر القاء"، "شیخ القراء"، "صاحب الصوت الذهبیة" و... یاد می کنند.

«محمدتقی مروت»، استاد پیشکسوت و نخستین قاری بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران است که سالیانی چند به همنشینی و خوشه چینی از خرمن پرفیض این استاد فرزانه در مصر مفتخر بوده است.

او در مصاحبه خود ضمن بیان خاطرات، به تفصیل از شخصیت و ویژگیهای تلاوت استاد مصطفی اسماعیل سخن به میان آورده است که از نظر و محضرتان می گذرد:

در بخش نخست گفت‌وگوی «محمدتقی مروت»، پیشكسوت و قاری بین‌المللی قرآن كریم درباره شخصیت و ویژگی‌های تلاوت قرآن استاد «مصطفی اسماعیل» خواندیم كه مروت پس از ورود به مصر در یكی از محافلی كه مصطفی اسماعیل در آن تلاوت قرآن داشته حضور می‌یابد و آیات ملكوتی وحی را با صدای این استاد استماع می‌كند.

این كارشناس قرآنی كشورمان تصریح كرد: مصطفی اسماعیل حتی مرا به محافلی كه قرار بود تلاوت وی به طور زنده از رادیو پخش شود، با خود می‌برد و در جایگاه مرتفع مخصوصی كه ویژه قاریان برای جلوگیری از نزدیك شدن مردم به قاری ساخته بودند، در كنار خود می‌نشاند.

خداوند متعال این انسان والا، سخاوتمند، وارسته، مردم‌دوست، خدوم و مورد احترام همگان، بی‌پیرایه و مهربان را به‌ حق كلام مجیدش ببخشد و بیامرزد، مصطفی اسماعیل كعبه قرآنی قاریان و عاشقان وحی الهی در سراسر جهان بود و اغلب هرگاه در محضر وی حضور داشتم، شاهد بودم مسلمانانی را كه از نقاط مختلف جهان برای دیدن مصر و زیارت عتبات مقدسات آن و اهرام به مصر می‌آمدند و به ملاقات مصطفی اسماعیل نیز نائل می‌شدند و از او بسیار كسب فیض می‌كردند و او نیز با خوش‌روئی تمام و سخاوتمندانه از آنان پذیرائی می‌كرد.

با وجود شخصیت‌هائی مانند مرحوم «محمود خلیل‌الحصری» شیخ القراء و رئیس كمیته تصحیح مصاحف و رئیس رابطه قراء جهان و قاریانی چون مرحوم «عبدالباسط محمد عبدالصمد» كه تا امروز آوازه و شهرتش عالم‌گیر است، شیخ مصطفی اسماعیل قطب و محور قاریان قرآن و مشكل‌گشای آنان بود و همگی به وی اعتماد داشته و برای نظرش احترام ویژه‌ای قائل بودند و داوری‌های او را با دل و جان پذیرا بودند و بوسه‌زدن بر دستانش را افتخاری بزرگ برای خود می‌دانستند.

روزی در منزل استاد مصطفی اسماعیل بودم كه استاد «عبدالباسط محمد عبدالصمد» كه در آن زمان من را خوب می‌شناخت وارد شد و پس از سلام و علیك به سوی مصطفی آمد و استاد نیز برخاست و به پیشواز او رفت و شیخ عبدالباسط دست وی را با نوعی تواضع و احترام بوسید و مصطفی اسماعیل نیز صورت او را با مهربانی مانند فرزند خود بوسید، این صحنه برای من بسیار شگفت‌انگیز بود كه چقدر صفا و صمیمیت و احترام متقابل در میان این بزرگواران وجود دارد.

مصطفی اسماعیل حتی مرا به محافلی كه قرار بود تلاوت وی به طور زنده از رادیو پخش شود، با خود می‌برد و در جایگاه مرتفع مخصوصی كه ویژه قاریان برای جلوگیری از نزدیك شدن مردم به قاری ساخته بودند، در كنار خود می‌نشاند

از جمله مسائل قابل تذكر، برقراری ارتباط ویژه‌ای میان مرحوم مصطفی اسماعیل و موسیقی‌دانان، آهنگسازان و خوانندگان مصری به ویژه «محمد عبدالوهاب» موسیقیدان و خواننده معروف مصری كه خود نخست با حفظ و تلاوت قرآن آغاز كرده و سپس به آهنگسازی و خوانندگی روی آورده بود و این دو شخصیت اغلب بر اساس دوستی و رفاقت و نیز همكاری با یكدیگر در خلق آثار ماندگار همكاری می‌كردند، همان‌گونه كه پیش از آن عبدالوهاب در ساختن بسیاری از آهنگ‌های خود به طور حضوری در محافل تلاوت مرحوم «محمد رفعت» شركت می‌كرد و از تلاوت او برای خلق آثار خود الهام می‌گرفت.

از جمله خصوصیات مرحوم مصطفی اسماعیل این بود كه قاریان مصری عموماً بر امتیاز و برتری وی معترف بودند و كسی را از او بهتر نمی‌دانستند، به یاد دارم در ایران پس از این‌كه نام مرحوم مصطفی اسماعیل بر سر زبان‌ها افتاده بود، بر اساس سلیقه‌های مختلف قاریان ایرانی، همیشه فقط در مورد برتری او نسبت به دیگر قرای بزرگ مصری بحث می‌شد.

گروهی كه پیش از مصطفی اسماعیل به طور عمده به تلاوت مرحوم عبدالباسط عادت و از او تقلید می‌كردند، حاضر به پذیرش برتری مصطفی اسماعیل نبودند و شاید به علت صعب‌التقلید بودنِ اسلوب پیچیده تلاوت مصطفی اسماعیل بود كه خود را نسبت به وی بی‌تفاوت نشان می‌دادند.

در سال 1352 هجری شمسی كه «محمد طوخی» به همراه مرحوم «حسین ابوزید» به ایران آمد، همه مایل بودند تا نظر استاد طوخی را درباره این‌كه قاری اول مصر چه كسی است بدانند و لذا با پافشاری فراوان استاد طوخی را احاطه كردند تا پاسخ این سؤال را از یك قاری معتبر مصری بشنوند.

استاد طوخی هم برای این‌كه وجهه دیگر قاریان را حفظ كند در آغاز بسیار مقاومت كرد و پاسخی نداد ولی سرانجام پس از چند روز مقاومتش را از دست داد و ناگهان فریاد زد استاد مصطفی اسماعیل ... و سپس با لحن محترمانه‌ای كه در آن احترام عمیقی احساس می‌شد، بر گفته خود تأكید كرد.

گروه مخالفان مصطفی اسماعیل كه هنوز هم در ایران وجود دارند تلاش كردند شأن این قاری بزرگوار را تقلیل دهند، از این افراد هنوز در محیط قرآنی ایران یافت می‌شوند كه در خلال این مصاحبه به دلائل آن نیز اشاره خواهد شد.

در این‌جا باید نكته‌ای را ذكر كنم و آن این است كه مفهوم كلمه «مطرب» ــ كه برخی به استاد مصطفی اسماعیل نسبت می‌دادند ـــ در عرف كشور‌های عربی به‌ ویژه مصر با مفهوم آن در ایران به طور كامل متفاوت است، در نظر مصری‌ها مطرب كسی است كه در هنر خوانندگی دارای تمكنی بسیار چشمگیر باشد و از رموز و عمق دانش موسیقی آگاه بوده و آن را به طور عملی به كار بندد.