تبیان، دستیار زندگی
بالای در، چراغكی آبی رنگ سوسو می زد. مثل چراغك هایی كه شب در واگن های خواب روشن می شود. این نور با نوری كه از پنجره می آمد درمی آمیخت و سبز می شد و جوی نظیر درون ماهیخانه پدید می آورد. من به او نگاه كردم و در آن نور سبزرنگ غم انگیز نیم رخی زاویه دار ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

همچنان متفاوت

ادبیات داستانی ایتالیا

ایتالیا

در بین جریان های ادبی كشورهای اروپایی، ادبیات داستانی ایتالیا از اهمیت و ارزش بسزایی برخوردار است. این موضوع در دهه های پس از جنگ جهانی دوم شدت یافته، به طوری كه امروز می توان ادبیات داستانی این كشور را از بسیاری ممالك دیگر نظیر فرانسه برتر دانست. كشور ایتالیا دارای قدمت زیادی است كه در سایه آن كتابها و آثار ادبی ارزشمندی در طول قرون گوناگون برجای مانده كه اكثر آنها كتبی مذهبی و اسطوره ای بوده اند. درواقع ادبیات كلاسیك ایتالیا برخلاف سایر كشورهای اروپای غربی، دارای وجوهی دینی هم هست كه این موضوع، افزایش تعداد خوانندگان این آثار را به وجود آورده است.

مثلاً یكی از كلاسیك های ادبی، آثار دانته است كه می دانیم در آنها به مفاهیم و آموزه های دینی (كه در بین تمام ادیان آسمانی مشترك است) توجه ویژه شده و بسیاری از منتقدان به این جنبه از آثار او بیش از سایر وجوه توجه كرده اند، اگر ادبیات كلاسیك انگلستان و فرانسه موضوعات اجتماعی را مورد هدف قرار داده، ادبیات كلاسیك ایتالیا مسیر بسیار متفاوتی را در پیش می گیرد كه نقطه اوج آن با متون اصیل و ارزشمند دینی پهلو می زند.

اگر بخواهیم به بررسی جدی این آثار بپردازیم حتماً وجوه جدیدی را كشف خواهیم كرد كه شاید در بررسی های پیشین منتقدان دیگر به آن اشاره ای صورت نگرفته باشد. خورخه لوییس بورخس در برخی مقالاتش به ادبیات كلاسیك ایتالیا توجه ویژه نشان داده كه می توان برخی از این مقالات را در كتاب نه مقاله درباره دانته یافت.

اما همان طور كه اشاره شد ادبیات داستانی ایتالیا در سال های پس از جنگ جهانی دوم تغییرات بسیار زیادی را از سر گذراند و ویژگی هایی پیدا كرد كه بسیار متفاوت از گذشته بود. البته پایان جنگ جهانی دوم را از آن رو به عنوان مبداء تغییر می گیریم كه در آن ویژگی های ادبیات نوین ایتالیا به شكل بارزتر و عیان تری نمود پیدا كرد وگرنه از سال ها پیش از آن می شد جریان متفاوتی را در ادبیات داستانی این كشور سراغ گرفت كه با ادبیات كلاسیك آن تفاوت های بسیاری داشت. جریانی كه دیگر در آرمانی ترین حالت خود با متون دینی این كشور مقایسه نمی شد بلكه از ویژگی های دیگری برخوردار بود كه آن را در كنار جریان مدرن ادبیات جهان قرار می داد.

پایان جنگ جهانی دوم را از آن رو به عنوان مبداء تغییر می گیریم كه در آن ویژگی های ادبیات نوین ایتالیا به شكل بارزتر و عیان تری نمود پیدا كرد وگرنه از سال ها پیش از آن می شد جریان متفاوتی را در ادبیات داستانی این كشور سراغ گرفت .

اگر ادبیات كلاسیك ایتالیا دارای وجوهی بود كه آن را با سایر كشورهای اروپایی متمایز می كرد، ادبیات مدرن ایتالیا هم از ویژگی هایی برخوردار بود كه مثلاُ با ادبیات مدرن فرانسه، تفاوت بسیار داشت. در این میان می توان آثار نویسنده ای همچون ایتالوكالوینو را مثال آورد. نویسنده ای كه در آثار داستانی اش تلاش كرد تا عرصه هایی را آزمایش كند كه تا پیش از آن كسی نتوانسته بود به این صورت به آن توجه كند. كالوینو ادبیات تخیلی را فضایی دگرگونه بخشید.

ایتالیا

دنیایی خلق می كرد كه خاص او بود و ویژگی هایی را از خود در ذهن ثبت می كرد كه خیلی ها نمی توانستند نمونه ای مشابه كار او را مثال بیاورند. او در رمان بارون درخت نشین، داستان پسری را روایت می كند كه بر اثر لجبازی با خانواده اش تصمیم می گیرد به بالای درخت برود و دیگر از آن جا پایین نیاید. باقی داستان، ماجرای زندگی او در بالای درخت و ارتباطش با آدم های روی زمین است.

چنین داستانی با نوع روایت خاص كالوینو از ارزش ها و اعتباری برخوردار شده كه می توان آن را یكی از نمونه های مهم ادبیات امروز ایتالیا دانست. درواقع جریان مدرن ادبیات داستانی این كشور، تجربه هایی را از سر گذرانده كه اگر بخواهیم به ویژگی مهم آن اشاره كنیم باید بگوییم كه در آن عنصر تخیل از اهمیت والا و بنیادینی برخوردار است.

گذشته از آثار كالوینو می توان چنین زمینه ای را در آثار نویسندگانی نظیر آنتونیو تابوكی یا استفانو بننی هم مشاهده كرد. با این حال داستان های مدرن ایتالیایی تنها از ویژگی فوق برخوردار نیستند. بلكه در آثار دیگری جنبه های متفاوتی مورد توجه قرار گرفته كه شاید رمان «تاریخ» اثر الزا مورانته نمونه بارز آن باشد. در این رمان زندگی یك خانواده در دوران جنگ جهانی دوم روایت می شود و این كار آنقدر استادانه صورت می گیرد كه تاثیر شگرفی بر مخاطب باقی می گذارد. از نمونه های دیگری هم در این زمینه می توان مثال آورد كه اگر بخواهیم از تك تك آنها نام ببریم باید در نوشتاری دیگر به آن بپردازیم.

آنتونیو تابوكی یكی از آن نویسندگانی است كه در طول دهه های اخیر، مورد توجه زیادی قرار گرفته است. ویژگی های كلی كار او عبارتند از ایجاز هنرمندانه در روایت و همچنین پرداختن به داستان هایی كه نوعی ویژگی رویاگونه و توهمی دارند و بر خواننده تاثیری چون تاثیر خواب باقی می گذارند. آوردن بخش كوچكی از داستان های او در این نوشتار می تواند ما را در درك هرچه بهتر سبك كاری این نویسنده یاری دهد. مثلاً در قسمتی از رمان شب های هند می خوانیم:

  1. «بالای در، چراغكی آبی رنگ سوسو می زد. مثل چراغك هایی كه شب در واگن های خواب روشن می شود. این نور با نوری كه از پنجره می آمد درمی آمیخت و سبز می شد و جوی نظیر درون ماهیخانه پدید می آورد. من به او نگاه كردم و در آن نور سبزرنگ غم انگیز نیم رخی زاویه دار دیدم كه بینی اش اندكی عقابی بود و دست هایش را روی سینه گذاشته بود. پرسیدم: شما مانتن یا را می شناسید؟ پرسش من هم بی معنی بود اما حتماً نه به قدر مال او.
  2. گفت: نه، هندی است؟
  3. گفتم: نه ایتالیایی است.
  4. گفت: من فقط انگلیسی ها را می شناسم. تنها اروپاییانی كه می شناسم انگلیسی اند. ناله ای كه از دور می آمد شدیدتر شد. اكنون بسیار نازك بود. لحظه ای گمان كردم كه شاید زوزه شغال باشد.
  5. گفتم: باید حیوانی باشد. شما چه فكر می كنید؟
  6. گفت: خیال كردم یكی از دوستانتان است.»

(ترجمه: سروش حبیبی، نشر چشمه)

داستان پسری را روایت می كند كه بر اثر لجبازی با خانواده اش تصمیم می گیرد به بالای درخت برود و دیگر از آن جا پایین نیاید. باقی داستان، ماجرای زندگی او در بالای درخت و ارتباطش با آدم های روی زمین است.
ایتالیا

ملاحظه می كنید كه نویسنده در تشبیهاتش از عناصر و اشیایی استفاده می كند كه ویژگی رویاگونه اثر را تشدید می كنند و خواننده را درگیر آتمسفری می سازند كه در آن هرچه به پایان داستان نزدیك می شویم عمق این فضا بیشتر می شود به نحوی كه دیگر این احساس به وجود می آید كه از چنین فضایی گریزی نیست.

ادبیات امروز كشور ایتالیا همچون دوران پیشین خود تجربه هایی را از سر می گذراند كه در جریان های ادبی سایر ممالك دنیا مشاهده نمی كنیم. در طول سال های اخیر در كشور ما برخی از آثار نویسندگان نوگرای این كشور انتشار یافته كه در صورت تداوم آن می توان امیدوار بود كه جنبه های دیگری هم از این ادبیات غنی، مورد بررسی قرار گیرد.


حسین سقاخانه

تنظیم: بخش ادبیات تبیان