تبیان، دستیار زندگی
آرزوهاى دور و دراز » و به تعبیر دیگر « طول امل » از مهمترین رذایل اخلاقى است كه انسان را به انواع گناهان آلوده مى‏كند، از خدا دور مى‏سازد، به شیطان نزدیك مى‏كند و گرفتار عواقب خطرناكى مى‏سازد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آرزوهای دراز!

قسمت سوم

بهشت

طول امل در روایات اسلامى

اشاره:

آرزوهاى دور و دراز » و به تعبیر دیگر « طول امل » از مهمترین رذایل اخلاقى است كه انسان را به انواع گناهان آلوده مى‏كند، از خدا دور مى‏سازد، به شیطان نزدیك مى‏كند و گرفتار عواقب خطرناكى مى‏سازد.

البته اصل «آرزو و امید» نه تنها مذموم و نكوهیده نیست، بلكه نقش بسیار مهمى در حركت چرخهاى زندگى و پیشرفت در جنبه‏هاى مادى و معنوى بشر دارد. اکنون به بررسی آیات قرآن می‌پردازیم.

آنچه گذشت:

از آنجا كه آرزوهاى دراز تاثیر بسیار مخربى بر زندگى معنوى و اخلاقى و حتى مادى انسانها دارد، در روایات اسلامى با تعبیرات گوناگون از آن نكوهش شده و با عبارات پرمعنایى به علل منطقى آن نیز اشاره شده است، به عنوان نمونه به روایات زیر مى‏توان اشاره كرد:

1- در حدیثى از پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله مى‏خوانیم: «اربعة من الشقاء جمود العین و قساوة القلب و طول الامل و الحرص على الدنیا؛ چهار چیز است كه نشانه شقاوت و بدبختى انسان است: خشك بودن چشمها(به گونه‏اى كه هرگز از خوف خدا اشكى نریزد) و سنگدلى و آرزوهاى دراز و حرص بر دنیا». 1

2- در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على علیه‌السلام مى‏خوانیم: «من اطال امله ساء عمله؛ كسى كه آرزوى طولانى داشته باشد، عملش بد خواهد شد»! 2

همین معنى به صورت گویاترى در حدیث دیگرى از آن حضرت آمده است كه فرمود: «اطول الناس املا اسوئهم عملا!؛ آن كسى كه آرزوهایش از همه طولانى‏تر باشد، عملش از همه زشت‏تر و بدتر است»! 3

قلب سنگی

3- در نهج البلاغه خطبه 147 نیز تعبیر گویایى در این زمینه دیده مى‏شود، فرمود: «انما هلك من كان قبلكم بطول آمالهم و تغیب آجالهم حتى نزل بهم الموعود الذى ترد عنه المعذرة و ترفع عنه التوبة؛ اقوامى كه پیش از شما بودند و گرفتار عذاب شدند، فقط به خاطر آرزوهاى طولانى و فراموش كردن اجل و سرآمد زندگیشان بود تا آنكه عذاب موعود فرارسید، همان عذابى كه با فرارسیدنش معذرت خواهى رد مى‏شود و درهاى توبه بسته خواهد شد»!

4- در حدیث دیگرى از فاطمه بنت الحسین از پدرش امام حسین علیه‌السلام از جدش رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله چنین آمده است: «ان صلاح اول هذه الامة بالزهد و الیقین و هلاك آخرها بالشح(بالشك) و الاملدو عامل سبب اصلاح(و پیروزى) آغاز این امت شد كه یكى زهد (و ترك وابستگى به دنیا) بود و دیگرى ایمان و یقین محكم بود و آنچه باعث هلاكت (و شكست) آخر این امت مى‏شود بخل(شك) و آرزوهاى دراز است». 4

بدیهى است ایمان و یقین محكم، به اضافه بى اعتنایى به زرق و برق دنیا، سبب شد كه مسلمانان نخستین به هنگام ورود در میدان جهاد از هیچ چیز پروا نكنند، جز خدا را در نظر نگیرند و جز براى خدا شمشیر نزنند و هرگز پشت‏به دشمن ننمایند و این عامل مهم پیروزى آنان بود.

ولى هنگامى كه آرزوهاى دراز و دلبستگى‏ها و دلدادگى‏ها نسبت‏به ظواهر دنیا جاى «زهد» را گرفت و شك و تردید به جاى یقین نشست، عقب‏گردها و شك‏ها شروع شد و امروز هم براى تجدید عظمت نخستین، راهى جز احیاى دو اصل نخست نیست.

5- در حدیث دیگرى از امام امیرمؤمنان مى‏خوانیم: «الامل سلطان الشیاطین على قلوب الغافلین؛ آرزوى دراز سبب سلطه شیطانها بر قلوب غافلان مى‏شود»! 5

6- در حدیث دیگرى از همان امام علیه‌السلام چنین افرادى به عنوان بدترین مردم معرفى شده‏اند، مى‏فرماید: «شر الناس الطویل الامل، السیئ العمل؛ بدترین مردم كسى است كه آرزوهایش از همه طولانى‏تر باشد و عملش از همه بدتر»! 6

و نیز از آن حضرت در حدیث دیگرى مى‏خوانیم: «ان المرء یشرف على امله فیقطعه حضور اجله، فسبحان الله لا امل یدرك و لا مؤمل یتركانسان پیوسته دنبال آرزوهاى خویش است(و از مبدء و معاد غافل است) ناگهان حضور اجل، آرزوهایش را قطع مى‏كند، سبحان الله! نه به آرزو رسیده و نه صاحب آرزو رها شده است»! 7

7- در حدیثى از امیرمؤمنان على علیه‌السلام مى‏خوانیم: «اشرف الغنى ترك المنى؛ برترین بى‏نیازى ترك آرزوهاست»! 8

چرا كه آرزوهاى دور و دراز سبب مى‏شود كه انسان دائما خود را نیازمند ببیند و دست حاجت به سوى هر كس و هر جا دراز كند و شخصیت انسانى خود را به خاطر امورى كه هرگز به آن نمى‏رسد بشكند!

8- در حدیث دیگرى از همان امام بزرگوار آمده است: «كذب من ادعى الایمان و هو مشغوف من الدنیا بخدع الامانى و زور الملاهى؛ دروغ مى‏گوید كسى كه ادعاى ایمان مى‏كند در حالى كه به خاطر خدعه‏هاى آرزوها و سرگرمى‏هاى باطل، دلباخته دنیا شده است»!9

روشن است كه دلباختگان آرزوها ناگزیرند براى وصول به آنها همه چیز را به دست فراموشى بسپارند و از همین جا رخنه در ایمان آنها پیدا مى‏شود.

چشم در راه

9-و نیز از همان بزرگوار در سخن كوتاه و پر معناى دیگرى مى‏خوانیم: «الامانى تعمى عیون البصائر؛ آرزوهاى دراز چشم بصیرت انسان را كور مى‏كند»! 10

10- در حدیثى از پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله آمده است كه روزى به اصحاب فرمود: «اكلكم یحب ان یدخل الجنة؟؛ آیا همه شما دوست دارید وارد بهشت شوید»؟! «قالوا نعم یا رسول الله؛ همگى عرض كردند آرى اى رسول خدا»!

فرمود: «قصروا من الامل و اجعلوا آجالكم بین ابصاركم و استحیوا من الله حق الحیاء؛ دامنه آرزوها را كوتاه كنید و مرگ را در مقابل چشم خود قرار دهید و از خداوند(و مخالفت فرمان او) آن گونه كه شایسته است شرم كنید». 11

11- باز در حدیث پرمحتواى دیگرى از امیرمؤمنان على علیه‌السلام آمده است: «ان الامل یذهب العقل، و یكذب الوعد، و یحث على الغفلة و یورث الحسرة؛ آرزوهاى دراز عقل انسان را مى‏برد و وعده آخرت را دروغ مى‏شمرد و انسان را به غفلت وامى‏دارد و سرانجام آن، حسرت و ندامت است»! 12

12- این بحث را با روایت دیگرى از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله - به عنوان «ختامه مسك"پایان مى‏دهیم، در این حدیث آمده است كه پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله سه عدد چوب را گرفت، یكى را پیش روى خود در زمین فرو كرد، دیگرى را در كنار آن و سومى را در فاصله دورتر، سپس فرمود: آیا مى‏دانید این چیست؟ عرض كردند: خدا و رسولش آگاه‏ترند، فرمود: «هذا الانسان! و هذا الاجل! و هذا الامل یتعاطاه ابن آدم و یختلجه الاجل دون الامل!؛ این (چوب اول) انسان است و این (چوب دوم) سرآمد عمر است و این(چوب سوم كه در نقطه دورى در زمین فرو شده بود) آرزوهاى دراز انسان است، (آرى) پیش از آنكه انسان به آرزوهایش برسد دست اجل گریبان او را خواهد گرفت»! 13

در احادیث بالا كه گلچینى بود از احادیث فراوانى كه در منابع معروف اسلامى در باره طول امل آمده است‏به خوبى گستردگى خطرات و عواقب شوم این رذیله اخلاقى را نشان مى‏دهد و ثابت مى‏كند كه آرزوهاى دراز از بزرگترین دشمنان سعادت انسان و مانع قرب او در پیشگاه خداست.

در قسمت بعد به کنکاش آثار و پیامدهاى طول امل خواهیم پرداخت. فردا منتظرش باشید!

آیت الله مکارم شیرازی

تنظیم برای تبیان: حسین عسگری


1. تفسیر قرطبى، ج 5، ص 3618

2. بحارالانوار، ج 70 ص 163، ح 19.

3. تصنیف الغرر، ص 312.

4. بحارالانوار، ج 70، ص 164.

5. تصنیف الغرر، صفحه 312.

6. همان مدرك.

7. همان مدرك، صفحه 313.

8. نهج البلاغه، كلمات قصار، ح 211 و 34.

9. تصنیف غررالحكم، ص 312، ح 7223.

10. غررالحكم، ح 1375.

11. المحجة البیضاء، ج 8، ص 246.

12. میزان الحكمة، ج 1، ص‏103 (ماده امل).

13. میزان الحكمه، ج 1، صفحه 104

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.