آرزوهای دراز!
قسمت سوم
طول امل در روایات اسلامى
اشاره:
آرزوهاى دور و دراز » و به تعبیر دیگر « طول امل » از مهمترین رذایل اخلاقى است كه انسان را به انواع گناهان آلوده مىكند، از خدا دور مىسازد، به شیطان نزدیك مىكند و گرفتار عواقب خطرناكى مىسازد.
البته اصل «آرزو و امید» نه تنها مذموم و نكوهیده نیست، بلكه نقش بسیار مهمى در حركت چرخهاى زندگى و پیشرفت در جنبههاى مادى و معنوى بشر دارد. اکنون به بررسی آیات قرآن میپردازیم.
آنچه گذشت:
از آنجا كه آرزوهاى دراز تاثیر بسیار مخربى بر زندگى معنوى و اخلاقى و حتى مادى انسانها دارد، در روایات اسلامى با تعبیرات گوناگون از آن نكوهش شده و با عبارات پرمعنایى به علل منطقى آن نیز اشاره شده است، به عنوان نمونه به روایات زیر مىتوان اشاره كرد:
1- در حدیثى از پیامبر اكرم صلیاللهعلیهوآله مىخوانیم: «اربعة من الشقاء جمود العین و قساوة القلب و طول الامل و الحرص على الدنیا؛ چهار چیز است كه نشانه شقاوت و بدبختى انسان است: خشك بودن چشمها(به گونهاى كه هرگز از خوف خدا اشكى نریزد) و سنگدلى و آرزوهاى دراز و حرص بر دنیا». 1
2- در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على علیهالسلام مىخوانیم: «من اطال امله ساء عمله؛ كسى كه آرزوى طولانى داشته باشد، عملش بد خواهد شد»! 2
همین معنى به صورت گویاترى در حدیث دیگرى از آن حضرت آمده است كه فرمود: «اطول الناس املا اسوئهم عملا!؛ آن كسى كه آرزوهایش از همه طولانىتر باشد، عملش از همه زشتتر و بدتر است»! 3
3-
در نهج البلاغه خطبه 147 نیز تعبیر گویایى در این زمینه دیده مىشود، فرمود: «انما هلك من كان قبلكم بطول آمالهم و تغیب آجالهم حتى نزل بهم الموعود الذى ترد عنه المعذرة و ترفع عنه التوبة؛ اقوامى كه پیش از شما بودند و گرفتار عذاب شدند، فقط به خاطر آرزوهاى طولانى و فراموش كردن اجل و سرآمد زندگیشان بود تا آنكه عذاب موعود فرارسید، همان عذابى كه با فرارسیدنش معذرت خواهى رد مىشود و درهاى توبه بسته خواهد شد»!4- در حدیث دیگرى از فاطمه بنت الحسین از پدرش امام حسین علیهالسلام از جدش رسول خدا صلیاللهعلیهوآله چنین آمده است: «ان صلاح اول هذه الامة بالزهد و الیقین و هلاك آخرها بالشح(بالشك) و الامل!؛ دو عامل سبب اصلاح(و پیروزى) آغاز این امت شد كه یكى زهد (و ترك وابستگى به دنیا) بود و دیگرى ایمان و یقین محكم بود و آنچه باعث هلاكت (و شكست) آخر این امت مىشود بخل(شك) و آرزوهاى دراز است». 4
بدیهى است ایمان و یقین محكم، به اضافه بى اعتنایى به زرق و برق دنیا، سبب شد كه مسلمانان نخستین به هنگام ورود در میدان جهاد از هیچ چیز پروا نكنند، جز خدا را در نظر نگیرند و جز براى خدا شمشیر نزنند و هرگز پشتبه دشمن ننمایند و این عامل مهم پیروزى آنان بود.
ولى هنگامى كه آرزوهاى دراز و دلبستگىها و دلدادگىها نسبتبه ظواهر دنیا جاى «زهد» را گرفت و شك و تردید به جاى یقین نشست، عقبگردها و شكها شروع شد و امروز هم براى تجدید عظمت نخستین، راهى جز احیاى دو اصل نخست نیست.
5- در حدیث دیگرى از امام امیرمؤمنان مىخوانیم: «الامل سلطان الشیاطین على قلوب الغافلین؛ آرزوى دراز سبب سلطه شیطانها بر قلوب غافلان مىشود»! 5
6- در حدیث دیگرى از همان امام علیهالسلام چنین افرادى به عنوان بدترین مردم معرفى شدهاند، مىفرماید: «شر الناس الطویل الامل، السیئ العمل؛ بدترین مردم كسى است كه آرزوهایش از همه طولانىتر باشد و عملش از همه بدتر»! 6
و نیز از آن حضرت در حدیث دیگرى مىخوانیم: «ان المرء یشرف على امله فیقطعه حضور اجله، فسبحان الله لا امل یدرك و لا مؤمل یترك!؛ انسان پیوسته دنبال آرزوهاى خویش است(و از مبدء و معاد غافل است) ناگهان حضور اجل، آرزوهایش را قطع مىكند، سبحان الله! نه به آرزو رسیده و نه صاحب آرزو رها شده است»! 7
7- در حدیثى از امیرمؤمنان على علیهالسلام مىخوانیم: «اشرف الغنى ترك المنى؛ برترین بىنیازى ترك آرزوهاست»! 8
چرا كه آرزوهاى دور و دراز سبب مىشود كه انسان دائما خود را نیازمند ببیند و دست حاجت به سوى هر كس و هر جا دراز كند و شخصیت انسانى خود را به خاطر امورى كه هرگز به آن نمىرسد بشكند!
8- در حدیث دیگرى از همان امام بزرگوار آمده است: «كذب من ادعى الایمان و هو مشغوف من الدنیا بخدع الامانى و زور الملاهى؛ دروغ مىگوید كسى كه ادعاى ایمان مىكند در حالى كه به خاطر خدعههاى آرزوها و سرگرمىهاى باطل، دلباخته دنیا شده است»!9
روشن است كه دلباختگان آرزوها ناگزیرند براى وصول به آنها همه چیز را به دست فراموشى بسپارند و از همین جا رخنه در ایمان آنها پیدا مىشود.
9-
و نیز از همان بزرگوار در سخن كوتاه و پر معناى دیگرى مىخوانیم: «الامانى تعمى عیون البصائر؛ آرزوهاى دراز چشم بصیرت انسان را كور مىكند»! 1010- در حدیثى از پیامبر اكرم صلیاللهعلیهوآله آمده است كه روزى به اصحاب فرمود: «اكلكم یحب ان یدخل الجنة؟؛ آیا همه شما دوست دارید وارد بهشت شوید»؟! «قالوا نعم یا رسول الله؛ همگى عرض كردند آرى اى رسول خدا»!
فرمود: «قصروا من الامل و اجعلوا آجالكم بین ابصاركم و استحیوا من الله حق الحیاء؛ دامنه آرزوها را كوتاه كنید و مرگ را در مقابل چشم خود قرار دهید و از خداوند(و مخالفت فرمان او) آن گونه كه شایسته است شرم كنید». 11
11- باز در حدیث پرمحتواى دیگرى از امیرمؤمنان على علیهالسلام آمده است: «ان الامل یذهب العقل، و یكذب الوعد، و یحث على الغفلة و یورث الحسرة؛ آرزوهاى دراز عقل انسان را مىبرد و وعده آخرت را دروغ مىشمرد و انسان را به غفلت وامىدارد و سرانجام آن، حسرت و ندامت است»! 12
12- این بحث را با روایت دیگرى از رسول خدا صلیاللهعلیهوآله - به عنوان «ختامه مسك"پایان مىدهیم، در این حدیث آمده است كه پیامبر اكرم صلیاللهعلیهوآله سه عدد چوب را گرفت، یكى را پیش روى خود در زمین فرو كرد، دیگرى را در كنار آن و سومى را در فاصله دورتر، سپس فرمود: آیا مىدانید این چیست؟ عرض كردند: خدا و رسولش آگاهترند، فرمود: «هذا الانسان! و هذا الاجل! و هذا الامل یتعاطاه ابن آدم و یختلجه الاجل دون الامل!؛ این (چوب اول) انسان است و این (چوب دوم) سرآمد عمر است و این(چوب سوم كه در نقطه دورى در زمین فرو شده بود) آرزوهاى دراز انسان است، (آرى) پیش از آنكه انسان به آرزوهایش برسد دست اجل گریبان او را خواهد گرفت»! 13
در احادیث بالا كه گلچینى بود از احادیث فراوانى كه در منابع معروف اسلامى در باره طول امل آمده استبه خوبى گستردگى خطرات و عواقب شوم این رذیله اخلاقى را نشان مىدهد و ثابت مىكند كه آرزوهاى دراز از بزرگترین دشمنان سعادت انسان و مانع قرب او در پیشگاه خداست.
در قسمت بعد به کنکاش آثار و پیامدهاى طول امل خواهیم پرداخت. فردا منتظرش باشید!
آیت الله مکارم شیرازی
تنظیم برای تبیان: حسین عسگری
1. تفسیر قرطبى، ج 5، ص 3618 2. بحارالانوار، ج 70 ص 163، ح 19. 3. تصنیف الغرر، ص 312. 4. بحارالانوار، ج 70، ص 164. 5. تصنیف الغرر، صفحه 312. 6. همان مدرك. 7. همان مدرك، صفحه 313. | 8. نهج البلاغه، كلمات قصار، ح 211 و 34. 9. تصنیف غررالحكم، ص 312، ح 7223. 10. غررالحكم، ح 1375. 11. المحجة البیضاء، ج 8، ص 246. 12. میزان الحكمة، ج 1، ص103 (ماده امل). 13. میزان الحكمه، ج 1، صفحه 104 |