اعتقاد به ظهور فردى كه آینده جهان را اصلاح و انسانها را از قید و بند ظلم و ستم برهاند، مخصوص شیعیان و یا مسلمانان نیست. بلكه همه ادیان الهى معتقدند كه وقتى جهان را تاریكى جهل و ستم فرا گرفت، انسانها تشنه ظهور شخصى خواهند شد كه آنان را از ستمها برهاند و عدل و قسط را در جهان حاكم خواهد كرد. این مطلب در كتابهاى مسیحیان، یهودیان، زرتشتیان، هندویان به چشم مىخورد. البته با وجود نقاط اشتراكى كه در اصل این قضیه به چشم مىخورد، نمىتوان از نقاط اختلافى كه در شخص قیام كننده، زمان قیام و ظهور و دیگر فرعیات در منابع گوناگون وجود دارد، چشم پوشى نمود. این اختلاف نظر حتى در بین فرقههاى مختلف اسلامى نیز به چشم مىخورد.
موانع قیام آن حضرت و مخالفان نهضت آن بزرگوار كدامند؟ حكومت حضرتش چه ویژگى هایى دارد؟ مدت زمان حكومت آن بزرگوار چند سال است؟ رجعت به چه معناست؟ سرانجام آن حجت الهى چگونه رقم مىخورد؟
اینها و سؤالاتى از این دست، موضوع كتابها و مقالات متعددى است كه پرداختن به آنها مجال وسیع دیگرى مىطلبد. در این نوشتار به یك موضوع اشاره مىكنیم و آن عبارت است از: «مهمترین ویژگىهاى حكومت حضرت مهدى (عج)» .
تحقق اسلام واقعىاز مهمترین ویژگىهاى حكومت حضرت ولى عصر(عج)، تحقق اسلام واقعى است. این نكته در روایت متعددى بیان شده است. رسول اكرم صلى الله علیه وآله فرمودند: « دوازدهمى از فرزندانم به طورى غایب مىشود كه اصلا دیده نمىشود. زمانى خواهد آمد كه از اسلام جز اسمى و از قرآن جز اثرى باقى نمىماند . در آن هنگام، خدا به وى اجازه نهضت مىدهد و به وسیله او اسلام را تقویت نموده، تجدیدش مىكند. (1)
همچنین از امام صادق(ع) نقل شده است: « وقتى قائم قیام كرد به سیره رسول خدا صلى الله علیه وآله قیام مىكند، لیكن آثار محمد صلى الله علیه وآله را تفسیر و بیان مىكند. (2) همچنین در روایتى از امام صادق (ع) دلیل نامیدن حضرت مهدى به این اسم، بدان خاطر است كه وى مردم را به چیزى كه از آن دور افتادهاند، هدایت مىكند .
در دعاى ندبه نیز آرزوى ظهورش را مىكنیم به این عنوان كه: «كجاست ذخیرهاى كه فرائض و سنتها را تجدید مىكند و آیین و شریعت را به مسیر اصلى خود برمى گرداند و كتاب و حدود الهى را زنده مىگرداند ... ؟ (3)
این مطلب در دعاهاى دیگرى از جمله در دعاى عهد مورد اشاره قرار گرفته است .
تحقق اسلام واقعى به دست پر توان حضرت مهدى از یك سو بیانگر میزان انحراف اسلام از واقعیتهاى اصیل این دین الهى در عصر غیبت كبراست و از طرف دیگر، گویاى توانمندى حضرت ولى عصر در تحقق اسلام ناب محمدى مىباشد .
بدیهى است این مهم بدون صرف هزینه به دست نمىآید. فداكارى یاران پولادین حضرتش، یارى از سوى فرشتگان كه ماموران الهىاند و طبعا پس از ثبات قدم مشمول آن خواهند شد؛ و نیز رعب و وحشتى كه در دل دشمنان از این بابتها حاصل مىشود، مهمترین ابزارهاى جنگى آن بزرگوار و سپاهیان استوارتر از كوه آن حضرت مىباشند؛ زیرا سنت الهى بر این قرار گرفته كه نهضت آن بزرگوار پس از نبردها و تلاشها و استقامت یاران به نتیجه برسد، نه براساس معجزه و صرفا نصرت و یارى خداوند. چنان كه نهضت رسول خدا صلى الله علیه و آله بر همین اساس و پایه شكل گرفت.
گسترش عدالتابتدایىترین پیام حاكمیت حضرت مهدى(ع) اندیشهاى است مبتنى بر بسط و گسترش عدالت با تمام زوایاى آن . به عبارت دیگر با شنیدن حكومت حضرت مهدى (عج) ناخودآگاه چارچوب حكومتى در اندیشه ما شكل مىگیرد كه عدالت و دادگسترى مشخصه آن مىباشد. گسترش عدالت از سوى حضرت مهدى و مبارزه با ظلم و ستم ( كه طبعا بدون این مبارزه تحقق عدالت ممكن نیست) در روایات گوناگون مورد اشاره قرار گرفته است:
رسول اكرم صلى الله علیه و آله فرمودند: « دنیا سیر نمىشود تا این كه مردى از اولاد حسین امور امت مرا در دست گیرد و دنیا را پر از عدل و داد كند، چنان كه از ظلم و جور پر شده باشد.»
در روایتى دیگر از آن حضرت آمده است: «مردى از اهل بیت من بیرون مىآید كه اسمش، اسم من؛ و خُلقش، خلق من است. پس زمین را از عدل و قسط پر مىسازد چنان كه از ستم و جور پر شده باشد.» (4)
در دعاهاى مربوط به حضرت مهدى كه در كتابهاى ادعیه به خواندن آنها سفارش شده است، این ویژگى از حكومت آن حضرت نوید بخش دل منتظران است .
در دعاى موسوم به استغاثه به حضرت صاحب الزمان (عج) آمده است: « شهادت مىدهم كه امام و رهبر در گفتار و كردار هستى و تو آنى كه زمین را از داد و عدل پُر مىسازى، پس از آن كه از ستم و بیداد پر شده باشد ...» (5)
در دیگر دعاها نیز این ویژگى به عنوان صفت جدا نشدنى از حكومت آن حجت الهى عنوان شده است. اصولا وعده الهى مبنى بر حاكمیت مستضعفان كه در قرآن كریم مورد اشاره قرار گرفته است، نمىتواند بدون گسترش عدالت تحقق یابد. (6)
توجه به این نكته مهم نیز ضرورى است كه وقتى سخن از عدالت در حكومت حضرت مهدى (عج) به میان مىآید، در ابتدا عدالت اجتماعى و عدالت در توزیع امكانات مادى به ذهن مىرسد. اگر چه این مهم، یكى از مصادیق عدالتى است كه به دست پر توان حضرت ولى عصر(عج) تحقق مىیابد، اما همه عدالت به این مصداق منحصر نمىگردد.
عدالت و عدل هر گاه در معناى لغوى آن در نظر گرفته شود (7) مفهومى بسیار پر دامنه پیدا مىكند و پیش از آن كه در عرصه جامعه عینیت یابد، درون شخص را فرا مىگیرد. به عبارت دیگر، عدالت پیش از آن كه مفهومى اجتماعى و سیاسى داشته باشد، مفهومى شخصى و اخلاقى دارد. از نقطه نظر علماى اخلاق، كسى كه بین قواى زمینى و ملكوتى خود توازن و تعادل ایجاد مىكند، عدالت را در مملكت وجودى خود مستقر كرده است . چنین شخصى از افراط و تفریط در ارضاى خواستههاى شخصى و نفسانى و از افراط و تفریط در عبادات و مناسك پرهیز مىكند .
در حاكمیت حضرت مهدى عدالت نه تنها ابعاد اجتماعى و نهادهاى حكومتى را رنگ و رونق خواهد داد، بلكه پیش و یا همزمان با آن وجود فردى اشخاص را زینت مىبخشد و همین امر مهمترین ضمانت اجرایى عدالت در صحنه جامعه خواهد بود .
به عبارت دیگر، از آن جا كه آحاد جامعه در حكومت حضرت مهدى، از عدالت درونى بهرهمند مىشوند، عدالت بیرونى دستخوش تعرض هوسهاى درونى افراد قرار نمىگیرد، زیرا عدالت درونى، لگام و مهارى بر هواهاى نفسانى است و اصولا هر گاه حكومتهاى دنیا بتوانند درون افراد را از لجام گسیختگى و هرزهگى باز دارند، عدالت اجتماعى در معرض هجوم خواستههاى نفسانى قرار نمىگیرد . اما از آن جا كه تمام همّ و غم حكومتها به این امر مهم اختصاص نمىیابد و یا تلاش چندانى در این زمینه صورت نمىگیرد، لاجرم عدالت اجتماعى در معرض حمله هوا و هوس افراد قرار گرفته، حتى نیروهاى انسانىاى كه پاسدارى از عدالت اجتماعى برعهده آنهاست، در شرایطى خود متعرض عدالت بیرونى و عدالت اجتماعى خواهند شد . بر این اساس، حكومت حضرت مهدى از عدالتى پایدار و تضمین شده برخوردار خواهد شد، كه پاسدارى از آن نه تنها برعهده عدالت درونى است بلكه از طریق نهادهاى دادرسى و كیفرى نیز محافظت مىگردد .
روایاتى كه در خصوص داورى و قضاوت آن حضرت وارد شده، بیانگر این نكته است كه عدالت اجتماعى در عصر آن حضرت نه تنها از طریق عدالت درونى افراد، بلكه از طریق نهادهاى قضایى كه جزیى از حكومت آن حضرت هستند، پاسدارى مىشود.
گسترش علم و دانشاز دیگر ویژگىهاى حكومت حضرت مهدى (عج)، گسترش علم و دانش است . این مهم علاوه بر این كه در روایات مورد اشاره قرار گرفته، متكى بر یك اصل عقلى است . زیرا هر گاه حكومتى توانست اسلام را كه آموزههاى آن منطبق بر فطرت الهى است محقق سازد و عدالت فردى و اجتماعى را زینت بخش حاكمیت خود قرار دهد، آن وقت توان و استعداد مردم به جاى این كه صرف هرزهگى و منفعت طلبى نفسانى گردد، صرف كسب علم و دانش مىگردد. علاوه بر این، بركات علم و دانش بر چنین جامعهاى كه زمامدار آن حجت خداوند است سرازیر خواهد گردید و جامعه از چنان مرتبه علم و دانش بهرهمند مىگردد كه هرگز تاریخ بشر نمونه آن را به خود ندیده است.
در این خصوص امام صادق (ع) مىفرماید: «علم و دانش به بیست و هفت قسمت تقسیم شده، اما تاكنون بیش از دو قسمت آن در دسترس بشر قرار گرفته است. وقتى قائم ما قیام نمود، بیست و پنج قسمت دیگر را آشكار مىكند و در بین بشر پخش مىنماید.» (8)
نزول بركات آسماندر حكومت حضرت مهدى (عج)، به دلیل رعایت تقواى الهى از سوى مردم، آسمان و زمین درهاى بركات خود را مىگشایند و نعمتهاى الهى اعم از مادى و معنوى، اهل زمین را سیراب مىسازد. (9)
در روایتى دیگر از رسول خدا صلى الله علیه و آله آمده است: «مهدى موعود از فرزندان و اهل بیت من، در آخرالزمان خارج مىشود. آسمان بارانش را براى او نازل مىسازد و زمین گیاهانش را براى او خارج مىكند . زمین را از عدل و داد پُر مىكند، چنان كه مردم آن را پر از ظلم و جور نمودهاند.» (10)
نتیجه چنین بركات و دستاورد چنان عدالتى از بین رفتن فاصله طبقاتى و محو فقر و استضعاف است . چنان كه امام صادق (ع) فرمودند: «... در این هنگام زمین، گنجهاى خود را آشكار مىسازد و بركات خود را ظاهر مىكند و كسى موردى را براى انفاق و صدقه و كمك مالى نمىیابد؛ زیرا همه مؤمنان بى نیاز و غنى خواهند شد ...» (11)
تكامل اندیشههابركات آسمانى و زمینى، كه شامل حال مردم در عصر ظهور مىگردد، منحصر به بركات مادى ( باران و معادن و مواردى از این دست) نیست. بركات معنوى، از جلمه تكمیل شدن اندیشهها و عقول، مصداق روشن بركاتى است كه در زمان حضرت مهدى اهل عالم را در بر مىگیرد و این نیست مگر به دلیل وجود مقدس حضرت مهدى (عج) .
روایتى از امام باقر(ع) در این خصوص مىفرماید: « وقتى قائم ما قیام نمود، خدا دست لطفش را بر سر بندگان مىنهد و حواسشان را جمع و عقولشان را كامل مىگرداند.» (12)
ویژگىهاى حكومت حضرت مهدى به موارد ذكر شده منحصر نمىگردد. همان طور كه گفته شد، اینها مهمترین ویژگىهای حكومت آن حجت پروردگار است، البته سایر ویژگىها و شاخصهاى حكومت آن بزرگوار در قالب ویژگىهایى كه گفته شد، قابل بررسى و جست و جو مىباشند.
به این نكته نیز باید توجه كرد كه رسیدن به چنین حكومتى با این ویژگىها، از طریق معجزه و بدون زحمت به دست نمىآید؛ همان طور كه تلاش و مجاهدتهاى یاران آن حضرت، بدون نصرت و تایید الهى ره به جایى نخواهد برد كه این سنت الهى است: «ان تنصر الله ینصركم و یثبت اقدامكم ...»
در پایان، این نوشتار را به جملاتى از دعاى عهد زینت مىدهیم :
«... خداوندا مرا از یاران و كمك رسانان به آن حضرت و از دفاع كنندگان از آن بزرگوار و از كسانى كه [براى یارى اش] مىشتابند ... و از شهید شوندگان در راه حضرتش قرار بده! ...»
پىنوشت ها:
2 - 1 . دادگستر جهان، ابراهیم امینى، صص 323- 324 .3 . این المدخر لتجدید الفرائض و السنن، این ...
4 . سیماى آفتاب، حبیب الله طاهرى، ص 463 .
5 . اشهد انك الامام المهدى قولا و فعلا و انت الذى تملاء الارض قسطا و عدلا بعد ما ملئت ظلما و جورا.
6 . سوره قصص/ 5 .
7 . قرار دادن هر چیز در جاى خود ( وضع كل شىء فى موضعه)
8 . دادگستر جهان، ص 320 .
9 . سیماى آفتاب، ص 435 .
10 . دادگستر جهان، ص 23.
11 . سیماى آفتاب، ص 426 .
12 . دادگستر جهان، ص 313 .
