واژه شناسی قرآن
(7)
ماده «رحم»ریشه بسیاری از كلمات در قرآن كریم است و به دو معنی در قرآن كریم به كار رفته است:
1- رحمت ، مهربانی و بخشندگی
در اولین آیه قرآن دو كلمه به این معنا بكار رفته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (حمد : 1)علاوه بر آن در این كلمه به شكلهای گوناگون در قرآن كریم به كار رفته است كه در ذیل برخی از این كلمات را می آوریم:
قَالَ لا عَاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلا مَنْ رَحِمَ (هود:43)
گفت: امروز در برابر فرمان خدا هیچ نگاهدارندهای نیست مگر كسی كه خدا بر او رحم كند.وَقِهِمُ السَّیِّئَاتِ وَمَنْ تَقِ السَّیِّئَاتِ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ (غافر:9)
و آنان را از بدیها نگاه دار، و هر كه را در آن روز از بدیها حفظ كنی، البته رحمتش كردهای؛ و این همان كامیابی بزرگ است.قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَهْلَكَنِیَ اللَّهُ وَمَنْ مَعِیَ أَوْ رَحِمَنَا فَمَنْ یُجِیرُ الْكَافِرِینَ مِنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ (ملك: 28)
بگو: «به من خبر دهید، اگر خدا مرا و هر كه را با من است هلاك كند یا ما را مورد رحمت قرار دهد، چه كسی كافران را از عذابی پر درد پناه خواهد داد؟مَنْ یُصْرَفْ عَنْهُ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمَهُ وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ (انعام : 16)
آن روز، كسی كه عذاب از او برگردانده شود، قطعا [خدا] بر او رحمت آورده، و این است همان رستگاری آشكار.قَالا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ (اعراف : 23)
گفتند: «پروردگار، ما بر خویشتن ستم كردیم، و اگر بر ما نبخشایی و به ما رحم نكنی، مسلما از زیانكاران خواهیم بود.قَالَ رَبِّ إِنِّی أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْأَلَكَ مَا لَیْسَ لِی بِهِ عِلْمٌ وَإِلا تَغْفِرْ لِی وَتَرْحَمْنِی أَكُنْ مِنَ الْخَاسِرِینَ (هود : 47)
گفت:« پروردگارا، من به تو پناه می برم كه از تو چیزی بخواهم كه بدان علم ندارم، و اگر مرا نیامرزی و به من رحم نكنی از زیانكاران باشم.»رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِكُمْ إِنْ یَشَأْ یَرْحَمْكُمْ أَوْ إِنْ یَشَأْ یُعَذِّبْكُمْ وَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَیْهِمْ وَكِیلا (إسراء : 54)
پروردگار شما به حال شما داناتر است؛ اگر بخواهد بر شما رحمت میآورد، یا اگربخواهد شما را عذاب میكند، و تو را بر ایشان نگهبان نفرستادهایم.وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَیُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَیُطِیعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَكِیمٌ (توبه : 71)
و مردان و زنان با ایمان، دوستان یكدیگرند، كه به كارهای پسندیده وا میدارند، و از كارهای ناپسند باز میدارند، و نماز را بر پا میكنند و زكات میدهند، و از خدا و پیامبرش فرمان میبرند. آنانند كه خدا به زودی مشمول رحمتشان قرار خواهد داد، كه خدا توانا و حكیم است.وَقُلْ رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَأَنْتَ خَیْرُ الرَّاحِمِینَ (المومنون : 118)
بگو: «پروردگارا ببخشای و رحمت كن [كه] تو بهترین بخشایندگانی.رَبَّنَا لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ (آل عمران : 8)
پروردگارا پس از آنكه ما را هدایت كردی، دلهایمان را دستخوش انحراف مگردان، و از جانب خود، رحمتی بر ما ارزانی دار كه تو بخشایشگری.فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الأمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِینَ (آل عمران : 159)
پس به بركت رحمت الهی، با آنان نرمخو [پر مهر] شدی، و اگر تند خو و سختدل بودی قطعا از پیرامون تو پراكنده می شدند. پس، از آنان در گذر و بر ایشان آمرزش بخواه، و در كارها با آنان مشورت كن، و چون تصمیم گرفتی بر خدا توكل كن، زیرا خداوند توكل كنندگان را دوست میدارد.وَنَجِّنَا بِرَحْمَتِكَ مِنَ الْقَوْمِ الْكَافِرِینَ (یونس : 86)
و ما را به رحمت خویش از گروه كافران نجات دهقَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلأخِی وَأَدْخِلْنَا فِی رَحْمَتِكَ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ (اعراف: 151)
موسی گفت: «پروردگارا، من و برادرم را بیامرز و ما را در پناه رحمت خود در آور، و تو مهربانترین مهربانانی.مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ ...(فتح : 29)
محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) پیامبر خداست؛ و كسانی كه با اویند، بر كافران، سختگیر [و] با همدیگر مهربانندثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ (بلد : 17)
علاوه بر این از زمره كسانی باشد كه گرویده و یكدیگر را به شكیبایی و مهربانی سفارش كردهاند؛ اینانند خجستگان.فَأَرَدْنَا أَنْ یُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَیْرًا مِنْهُ زَكَاةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا (كهف : 81)
پس خواستیم كه پروردگارشان آن دو را به پاكتر و مهربانتر از ایشان عوض دهد2- زهدان و رَحِم، خویشاوندان و نزدیكان
هُوَ الَّذِی یُصَوِّرُكُمْ فِی الأرْحَامِ كَیْفَ یَشَاءُ (آل عمران : 6)
اوست كسی كه شما را آن گونه كه میخواهد در رحمها صورتگری میكند.
وَالْمُطَلَّقَاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ وَلا یَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ یَكْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللَّهُ فِی أَرْحَامِهِنَّ إِنْ كُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ (بقره : 228)
و زنان طلاق داده شده، باید مدت سه پاكی انتظار كشند، و اگر به خدا و روز باز پسین ایمان دارند، برای آنان روا نیست كه آنچه را خداوند در رَحِم آنان آفریده، پوشیده دارند.قُلْ آلذَّكَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ الأنْثَیَیْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحَامُ الأنْثَیَیْنِ نَبِّئُونِی بِعِلْمٍ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِینَ (انعام : 143)
بگو : «آیا خدا نرهای آنها را حرام كرده یا ماده ها را ؟ یا آنچه را كه رَحِم آن دو ماده در بر گرفته؟» اگر راست میگویید،از روی علم، به من خبر دهید.وَأُولُو الأرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ (احزاب : 6)
و خویشاوندان [طبق] كتاب خدا، بعضی نسبت به بعضی اولویت دارند ...فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الأرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَكُمْ (محمد : 22)
پس [ای منافقان،] آیا امید بستید كه چون ]از خدا] برگشتید [یا سرپرست مردم شدید] در [روی] زمین فساد كنید و خویشاوندیهای خود را از هم بگسلید؟نوشته ی: رستمی
تنظیم برای تبیان: شکوری_گروه دین و اندیشه