آرزوهاى دراز!
تحلیلی از نگاه عقل و دین - قسمت اول
« آرزوهاى دور و دراز » و به تعبیر دیگر « طول امل » از مهمترین رذایل اخلاقى است كه انسان را به انواع گناهان آلوده مىكند، از خدا دور مىسازد، به شیطان نزدیك مىكند و گرفتار عواقب خطرناكى مىسازد.
البته اصل «آرزو و امید» نه تنها مذموم و نكوهیده نیست، بلكه نقش بسیار مهمى در حركت چرخهاى زندگى و پیشرفت در جنبههاى مادى و معنوى بشر دارد.
اگر امید و آرزو در دل «مادر» نباشد هرگز فرزندش را شیر نمىدهد و انواع زحمتها و ناراحتىها را براى پرورش او تحمل نمىنماید، همان گونه كه در حدیث معروف نبوى آمده است: «الامل رحمة لاُمتى و لولا الامل ما رضعت والدة ولدها و لا غرس غارس شجرها!؛ امید و آرزو، رحمت براى امت من است و اگر امید و آرزو نبود هیچ مادرى فرزندش را شیر نمىداد و هیچ باغبانى نهالى نمىكاشت». 1
كسى كه یقین كند مثلا امروز روز آخر زندگى اوستیا در آینده بسیار نزدیكى از دنیا مىرود، دست از همه كار مىشوید و در واقع موتور زندگى او خاموش مىشود و چرخهاى آن از كار مىافتد و شاید یكى از دلایل مخفى بودن پایان عمر هر كس همین باشد كه چراغ پر فروغ امید و آرزو در دلش خاموش نشود و به تلاشهاى زندگى ادامه دهد.
آرزو و امید نه تنها مذموم و نكوهیده نیست، بلكه نقش بسیار مهمى در حركت چرخهاى زندگى و پیشرفت در جنبههاى مادى و معنوى بشر دارد
همان گونه كه در حدیثى از حضرت مسیح علیه‌السلام مىخوانیم: «در جایى نشسته بود و پیرمردى را مشاهده كرد كه با كمك بیل به شكافتن زمین مشغول است (و تلاش گرم و مستمرى براى كار كشاوزى دارد) حضرت مسیح علیه‌السلام به پیشگاه خدا عرضه داشت: «خداوندا امید و آرزو را از او برگیر!» ناگهان پیرمرد بیل را به كنارى انداخت و روى زمین دراز كشید و خوابید، كمى بعد حضرت مسیح علیه‌السلام عرضه داشت: «بارالها! امید و آرزو را به او بازگردان!» ناگهان
مشاهده كرد كه پیرمرد برخاست و دوباره مشغول فعالیت و كار شد! حضرت مسیح علیه‌السلام از او سؤال كرد كه من دو حال مختلف از تو دیدم، یك بار بیل را به كنار افكندى و روى زمین خوابیدى، بار دیگر ناگهان برخاستى و مشغول كار شدى! چرا؟
پیرمرد گفت: « اول فكر كردم من پیر و ناتوانم و آفتاب لب بامم، امروز بمیرم یا فردا خدا مىداند، چرا این همه به خود زحمت دهم و این همه تلاش كنم؟ بیل را به كنار انداختم و بر زمین خوابیدم!
ولى چیزى نگذشت كه این فكر به خاطرم آمد كه از كجا معلوم من سالهاى زیادى زنده نمانم؟ افرادى مثل من بودند و سالها عمر كردند، انسان تا زنده است زندگى آبرومند مىخواهد و باید براى خود و خانوادهاش تلاش كند، برخاستم و بیل را گرفتم و مشغول كار شدم». 2
به همین دلیل براى ایجاد تحرك بیشتر در گروههاى مختلف اجتماعى باید امید به آینده را در دل آنها زنده نگه داشت.
ولى همین امید و آرزو كه رمز حركت و تلاش انسانهاست و مانند قطرات حیاتبخش باران، سرزمین دل انسان را زنده نگه مىدارد، اگر از حد بگذرد به صورت سیلابى ویرانگر در مىآید و همه چیز را با خود مىبرد و سرانجام انسان را غرق دنیاپرستى و ظلم و جنایت و گناه مىكند.
شدیدترین چیزى كه از آن بر شما مىترسم دو خصلت است: پیروى از هوا و هوس و آرزوى طول و دراز
به همین دلیل پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله «طول امل» را یكى از دو دشمن بسیار خطرناك براى انسانها شمرده و فرموده است: «خصلتان اتباع الهوى و طول الامل، فاما اتباع الهوى فانه یعدل عن الحق، اما طول الامل فانه یحبب الدنیا؛ شدیدترین چیزى كه از آن بر شما مىترسم دو خصلت است: پیروى از هوا و آرزوى طول و دراز؛ زیرا هواپرستى شما را از حق بازمىدارد و اما آرزوى دور و دراز شما را حریص بر دنیا مىكند». 3
شبیه همین معنى با كمى تفاوت در نهج البلاغه از امیرمؤمنان على علیه‌السلام آمده است. 4
با این اشاره، سراغ آیات قرآن می‌رویم و نتیجه «آرزوهای دراز» را در سرنوشت اقوام پیشین و انسانها به طور كلى مورد بررسى قرار مىدهیم:
1- و به خاطر بیاورید كه خداوند شما را جانشینان قوم «عاد"قرار داد و در زمین مستقر ساخت كه در دشتهایش، قصرها براى خود بنا مىكنید و در كوهها براى خود خانهها مىتراشید! بنابراین نعمتهاى خدا را متذكر شوید و در زمین به فساد نكوشید. 5
2- آیا شما بر هر مكان مرتفعى نشانهاى از روى هوا و هوس مىسازید؟! - و قصرها و قلعههاى زیبا و محكم بنا مىكنید، شاید در دنیا جاودانه بمانید؟! 6
3- (منافقان) آنها را صدا مىزنند «مگر ما با شما نبودیم؟! مىگویند «آرى ولى شما خود را به هلاكت افكندید و انتظار(مرگ پیامبر را) كشیدید و(در همه چیز) شك و تردید داشتید و آرزوهاى دور و دراز شما را فریب داد تا فرمان خدا فرارسید و شیطان فریبكار(نیز) شما را در برابر (فرمان) خداوند فریب داد! 7
براى ایجاد تحرك بیشتر در گروههاى مختلف اجتماعى باید امید به آینده را در دل آنها زنده نگه داشت
4- آیا وقت آن نرسیده است كه دلهاى مؤمنان در برابر ذكر خدا و آنچه از حق نازل كرده است خاشع گردد؟! و مانند كسانى نباشند كه در گذشته به آنها كتاب آسمانى داده شد، سپس زمانى طولانى بر آنها گذشت و قلبهایشان قساوت پیدا كرد و بسیارى از آنها گنهكارند! 8
5- بگذار آنها بخورند و بهره گیرند و آرزوها آنان را غافل سازد ولى به زودى خواهند فهمید! 9
6- آیا آنچه انسان تمنا دارد به آن مىرسد؟! - در حالى كه آخرت و دنیا از آن خداست! 10
7- واى بر هر عیب جوى مسخره كنندهاى! - همان كس كه مال فراوانى جمع آورى و شماره كرده(بى آنكه مشروع و نامشروع آن را حساب كند)! - او گمان مىكند كه اموالش او را جاودانه مىسازد! 11
8- كسانى كه بعد از روشن شدن هدایت براى آنها، پشت به حق كردند، شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زینت داده و آنان را با آرزوهاى طولانى فریفته است! 12
در قسمت بعد به کنکاش این آیات خواهیم پرداخت. فردا منتظرش باشید!
آیت الله مکارم شیرازی
تنظیم برای تبیان: حسین عسگری
1. بحارالانوار، جلد 74، صفحه173.
2. بحارالانوار، جلد 14، صفحه 329 (با كمى توضیح).
3. المحجة البیضاء، جلد 8، صفحه 245.
4. نهج البلاغه، خطبه 42.
5. و اذكروا اذ جعلكم خلفاء من بعد عاد و بواكم فى الارض تتخذون من سهولها قصورا و تنحتون الجبال بیوتا فاذكروا آلاء الله و لاتعثوا فى الارض مفسدین (سورهاعراف، آیه 74)
6. اتبنون بكل ریع آیة تعبثون * و تتخذون مصانع لعلكم تخلدون (سوره شعراء، آیات 128و 129)
7. ینادونهم الم نكن معكم قالوا بلى و لكنكم فتنتم انفسكم و تربصتم و ارتبتم و غرتكم الامانى حتى جاء امر الله و غركم بالله الغرور (سوره حدید، آیه 14)
8. الم یان للذین آمنوا ان تخشع قلوبهم لذكر الله و ما نزل من الحق و لایكونوا كالذین اوتوا الكتاب من قبل فطال علیهم الامد فقست قلوبهم و كثیر منهم فاسقون (سوره حدید، آیه 16)
9. ذرهم یاكلوا و یتمتعوا و یلههم الامل فسوف یعلمون (سوره حجر، آیه 3)
10. ام للانسان ما تمنى * فلله الآخرة و الاولى (سوره نجم، آیات 25 و 24)
11. ویل لكل همزة لمزة * الذى جمع مالا و عدده * یحسب ان ماله اخلده (سوره همزه، آیات 1 تا 3)
12. ان الذین ارتدوا على ادبارهم من بعد ما تبین لهم الهدى الشیطان سول لهم و املى لهم (سوره محمد، آیه 25)
