برای ملاقات خدا باید به مسجد رفت؟
آثار حضور در مسجد
مسجد خانه خدا در زمین،1 مركز وحی،2 منبع فیوضات معنوی و بركات گوناگون برای نمازگزاران و جامعه اسلامی است. بیگمان مكانی كه چنین جایگاهی نزد خداوند دارد، حضور در آن، آثار فراوانی را خواهد داشت و بدون تردید شامل حال مكلفان و حاضران در مسجد اعم از زن و مرد نیز خواهد بود.
آثار حضور در مسجد چنان متنوع است كه به سختی میتوان پیرامون تمامی آنها سخن گفت؛ چنانكه در یكی از احادیث امام علی علیهالسلام ، برای حضور در مسجد هشت اثر برشمرده شده است:
«مَنِ اخْتَلَفَ اِلَی الْمَسْجِدِ اَصابَ اِحْدَی الثَّمانِ؛ اَخا مُسْتَفادا فِی اللّهِ، اَوْ عِلْما مُسْتَطْرَفا اَوْ آیَةً مُحْكَمَةً اَوْ یَسْمَعُ كَلِمَةً تَدُلُّ عَلی هُدیً، اَوْ رَحْمَةً مُنْتَظَرَةً، اَوْ كَلِمَةً تَرُدُّهُ عَنْ ردی، اَوْ یَتْرُكَ ذَنْبا خَشْیَةً اَوْ حَیاءً ؛3 كسی كه به مسجد رفت و آمد میكند، یكی از منافع هشتگانه نصیب او میشود: 1- برادری مفید و با ارزش در راه خدا، 2- علم و دانش نو، 3- دلیل و برهان محكم [برای تثبیت عقاید]، 4- كلماتی كه موجب هدایت شود [میشنود]، 5- رحمت مورد انتظاری [شامل حال او میشود]، 6- مواعظی كه او را از فساد و گناه باز دارد، [میشنود،] 7- یا به خاطر ترس گناهی راترك میكند. 8- حیا.»
برخی از آثار حضور در مسجد را میتوان به شرح زیر مورد مطالعه قرارداد:
ابوعلی سینا برای ابو سعید ابوالخیر نوشت: چه لزومی دارد، مردم همه در مسجد اجتماع كنند، با اینكه خداوند از رگ گردن به انسان نزدیكتر است. وی در نوشت: اگر چند چراغ در یكجا روشن باشد، یكی از آنها که خاموش شد، چراغهای دیگر روشن است، ولی اگر همان چراغها هر كدام در یك اطاق باشد، اگر یكی خاموش شد، آن اتاق در تاریكی فرو خواهد رفت.
4. آثار سیاسی
مسجد همواره در كنار كاركرد اجتماعی، عبادی و معنوی خود، كانون سیاسی در جامعه مذهبی نیز بوده است. این موضوع چه در زمان پیامبر و چه در زمان خلفاء و امام علی علیهالسلام و دیگران قابل پیگیری است و نمونههای فراوانی درباره آن میتوان ذكر كرد.
در این دوران نه تنها آثار سیاسی حضور مردان در مسجد بلكه آثار سیاسی حضور زنان در مسجد نیز مشهود است. كه حضور حضرت حضور زنان و مردان و تبادل اخبار و اطلاعات اجتماعی، جویا شدن از احوال هم و احوال مسلمین، تنها بخشی از این ظرفیت بزرگی است كه مساجد دارند.
فاطمه علیهاالسلام در مسجد و دفاع وی از حق ولایت علی علیهالسلام، یكی از آنهاست. همچنین سخنرانی حضرت زینب در مسجد كه از مسلمات تاریخی است.4 این اثر را در انقلاب اسلامی نیز میتوان به خوبی مشاهده كرد.
تربیت سیاسی كه در مسجد ارائه میشود، به دلیل ماهیت مذهبی آن میتواند نسلی را پدید آورد كه پشتوانه جامعه دینی باشند و در برابر حوادث سیاسی هوشیاری لازم را داشته باشند. از این رو حضور زنان در كنار مردان در مسجد ضروری میباشد، چرا كه اگر زنان از حضور در این مكان محروم شوند، در واقع این تربیت بطور ناقص انجام خواهد شد. در حالی كه بانوان به دلیل تأثیر عمیقتر بر فرزندان و نقش تربیتی خود، در صورت برخورداری از تربیت سیاسی مسجد، بلوغ سیاسی را بطور شگفت انگیزی افزایش خواهند داد.
فضای مسجد، نورانی و الهی است. چنانچه پیامبر اكرم صلیاللهعلیهوآله نیز در حدیثی به آن اشاره فرموده است: «ما جَلَسَ قَوْمٌ فی مَسْجِدٍ مِنْ مَساجِدِ اللّهِ تَعالی یَتْلُونَ كِتابَ اللّهِ [و] یَتَدارَسُونَهُ بَیْنَهُمْ اِلاّ تَنَزَّلَتْ عَلَیْهِمُ السَّكینَةُ وَغَشِیَتْهُمُ الرَّحْمَةُ وَذَكَرَهُمُ اللّهُ فیمَنْ عِنْدَهُ؛5 قومی [با یكدیگر] در مسجدی از مساجد خداوند متعال برای تلاوت و آموختن قرآن ننشینند؛ مگر آن كه آرامش برایشان نازل و رحمت الهی شامل حال آنها شود. و خداوند از آنها در میان كسانی كه نزد او هستند یاد میكند.»
در حدیث دیگری از آن حضرت میخوانیم كه فرمود: «مَنْ كانَتِ الْمَساجِدُ بَیْتَهُ ضَمِنَ اللّهُ لَهُ بِالرُّوحِ وَالرّاحَةِ وَالْجَوازِ عَلَی الصِّراطِ؛6 هر كس كه مسجدها خانهاش باشد، خداوند آسایش و آرامش و عبور از صراط را برای او ضمانت میكند.» و این گونه است كه مؤمن در مسجد، به مانند ماهی در دریا میماند.
هفت گروه در قیامت مورد توجه خدا قرار میگیرند... كه از جمله آنها شخصی است كه وقتی از مسجد خارج میشود تا زمان برگشت، توجهاش به مسجد باشد.
اطمینان و آسایش حاصل از حضور در مسجد، توانایی انجام صحیح وظایف و تكالیف شرعی دیگر را نیز بدست خواهد داد.
در این زمینه این نكته را نیز یادآور میشویم كه به دلیل لطافتهای روحی و تأثیر پذیری عاطفی شدید در بانوان، نیاز به حضور برای كسب آرامش الهی و قلبی، درباره آنان بیشتر احساس میشود.
از نظر اخلاقی نیز وضع به همین ترتیب است؛ زیرا زنان به دلیل اینكه بیشتر عمر خود را در خانهها صرف خانه داری و تربیت فرزندان میكنند و بارها در مشكلات مختلف در تنگنا قرار میگیرند، بیشتر از مردان نیازمند آرامش و یافتن محلی برای كسب راحتی روانی هستند. و البته در فضایی به نام مسجد كه اساس آن بر نورانیت، عبودیت و ارتباط خالق و مخلوق است، امكان فراهم شدن آن بیشتر است. ویژگیهایی كه در جماعت هست، در غیر آن نیست.
امام صادق علیهالسلام فرمود: «كانَ اَبی اِذا حَزَنَهُ اَمْرٌ جَمَعَ النِّساءَ وَالصِّبْیانَ ثُمَّ دَعا وَامَنُوا؛ هرگاه پدرم از چیزی غمگین میشد، زنها و بچهها را فرا میخواند و دعا میكرد و آنها آمین میگفتند.»
در روایات از ثوابها و اجرهای متعدّد برای حاضران در مساجد، فراوان یاد شده است از جمله:
1. «اِنَّ فِی التَّوْراةِ مَكْتُوبا: اِنَّ بُیُوتی فِی الاَْرْضِ الْمَساجِدُ فَطُوبی لِمَنْ تَطَهَّرَ فی بَیْتِهِ ثُمَّ زارَنی فی بَیْتی وَحَقٌّ عَلَی الْمَزُورِ اَنْ یُكْرِمَ الزّائِرَ؛7 در تورات نوشته شده است كه [خداوند میفرماید:] مسجدها خانههای من در زمین هستند. خوشا به حال كسی كه خود را در خانهاش تمیز كند و در خانه من به زیارتم بیاید و حق زائر این است كه میزبان او را محترم شمارد.»
2. قال رسول اللّه صلیاللهعلیهوآله : «اَلْمَساجِدُ سُوقٌ مِنْ اَسْواقِ الاْخِرَةِ قِراهَا الْمَغْفِرَةُ وَتُحْفَتُهَا الْجَنَّةُ؛8 مساجد بازاری از بازارهای آخرتند. آمرزش [و بخشش [از وسایل پذیرایی آنها است و هدیه آنها بهشت است.»
3. قال رسول اللّه صلیاللهعلیهوآله : «سَبْعَةٌ یُظِلُّهُمُ اللّهُ فی ظِلِّهِ یَوْمَ لا ظِلَّ اِلاّ ظِلُّهُ:... رَجُلٌ قَلْبُهُ مُتَعَلَّقٌ بِالْمَسْجِدِ اِذا خَرَجَ مِنْهُ حَتّی یَعُودَ اِلَیْهِ؛9 هفت گروه در قیامت مورد توجه خدا قرار میگیرند... [كه از جمله آنهاست،] شخصی كه وقتی از مسجد خارج میشود تا زمان برگشت، توجهاش به مسجد باشد.»
4. قال الصادق علیهالسلام : «لا یَرْجِعُ صاحِبُ الْمَسْجِدِ بِاَقَلّ مِنْ اِحْدی ثَلاثِ خِصالٍ: اِمّا دُعاءٌ یَدْعُو بِهِ یُدْخِلُهُ اللّهُ بِهِ الْجَنَّةَ وَاِمّا دُعاءٌ یَدْعُوا بِهِ فَیَصْرِفُ اللّهُ عَنْهُ بِهِ بَلاءَ الدُّنْیا...؛ اهل مسجد به كمتر از یكی از سه ویژگی باز نمیگردد: یا دعایی میكند كه خداوند به بركت آن، او را به بهشت میبرد، یا دعایی میكند كه به سبب آن بلای دنیا را از او دور میكند و یا...»
مسجدها خانه من در زمین هستند. خوشا به حال كسی كه خود را در خانهاش تمیز كند و به دیدار من در خانه من بیاید و حق زائر این است كه میزبان او را محترم شمارد
این همه نشان میدهد، حضور در مسجد، علاوه بر آثار دنیوی، از جنبه اخروی و كمالات معنوی نیز ـ به عنوان عاملی تأثیرگذار ـ مورد توجّه است. نقل است كه شیخ الرئیس ابوعلی سینا برای ابو سعید ابوالخیر نوشت: چه لزومی دارد، مردم همه در مسجد اجتماع كنند، با اینكه خداوند از رگ گردن به انسان نزدیكتر است. هرجا كه باشی اگر رابطهات با خدا برقرار باشد، نتیجه خواهی گرفت. وی در پاسخ نوشت: اگر چند چراغ در یكجا روشن باشد، اگر یكی از آنها خاموش شد، چراغهای دیگر روشن است، ولی اگر همان چراغها هر كدام در یك اطاق باشد، اگر یكی از آنها خاموش شد، آن اتاق در تاریكی فرو خواهد رفت. انسانها نیز اینگونهاند؛ تربیت سیاسی كه در مسجد ارائه میشود، به دلیل ماهیت مذهبی آن میتواند نسلی را پدید آورد كه پشتوانه جامعه دینی باشند و در برابر حوادث سیاسی هوشیاری لازم را داشته باشند.
بعضی گناهكارند، اگر تنها باشند، شاید موفق به كسب فیوضات الهی نشوند، ولی اگر در جمع باشند، شاید خداوند به بركت افراد دیگر، آنها را هم مشمول بركات خود سازد.10
هرچند در تمام ثمرات حضور در مسجد، زنان و مردان مشتركند و تبعیض بین آنها به چشم نمیخورد، اما نكتهای وجود دارد كه اطلاع از آن، موجب درك مطلوب بودن حضور بانوان است. حقیقت این است كه بانوان فرصت بیشتری در اختیار دارند بر خلاف مردان كه اغلب عمر آنان را موضوع تأمین معاش اشغال میكند. همچنین، همبستگی و دلبستگی بین زنان بیشتر از مردان است و آنان قدرت انتقال و سرعت انتقال بیشتری نسبت به مردان دارند و در تبادل اطلاعات دینی، سیاسی، اخلاقی و اجتماعی موفقتر هستند. و نیز به دلیل لطافت روحی و صافی قلب و عاطفه مادری و همسری توان تأثیرگذاری بیشتری در خانواده دارند. از این جهت است كه حضور آنان در مسجد، میتواند كل فضای خانواده و به دنبال آن جامعه را دگرگون كند. از سوی دیگر، ویژگیهای اخلاقی و سلیقهای بانوان به گونهای است كه آنان میتوانند خدمات بیشتر و بهتری برای مسجد ارائه كنند.
1. مستدرك الوسایل، ج3، ص213 و 359.
2. كنزالعمال، ج7، ص448.
3. وسایل الشیعه، ج3، ص480.
4. برای مطالعه بیشتر ر ك: بلاغات النساء، بانوانی مثل سوده همدان و....
5. مستدرك الوسایل، ج3، ص363.
6. همان، ج3، ص554.
7. وسایل الشیعة، ج3، ص482.
8. مستدرك، ج3، ص361؛ بحارالانوار، ج81، ص4؛ امالی طوسی، ص139.
9. وسایل الشیعة، ج3، ص481.
10. داستانها و پندها، ج9، ص58.