مقام قرآن
علم و دین(3)

علم به معنی واقعی و گسترده آن، همان علمی است كه هم شامل یافته های تجربی انسان و هم شامل آموخته های وی كه در چارچوب دین در اختیار وی قرار گرفته، می باشد و این همان علمی است كه ما آن را از صفات خداوند و خالق جهان می دانیم. دین چه به معنای عام آن كه تفسیری است از آفرینش جهان در جهت گرایش و كرنش در مقابل خالق و كارپرداز جهان و یا بعنوان راهی برای زیستن بهتر انسان و چه به معنای خاص آن كه سنتی است الهی، از آن جهت كه انسان را به خالق یگانه خویش فرا می خواند، و آداب و مقرراتی را ارائه می نماید كه شخص را پاك و پیراسته كرده و آماده سیر در مسیر كمال خویش می‌نماید و در نهایت، چه از نظر اجتماعی كه نظم عادلانه و روابط نیكو و تلاش مشترك و همه جانبه در راه خیر و سعادت جامعه بشری بوجود می‌آورد، لازمه حیات انسانی بوده و هرگز نمی‌تواند از محدوده تعریف علم خارج گردد. ریشه گرایش دینی در سرشت آدمی نهفته است، چون بیش از هر چیز كشش درونی آدمیان آنان را وامی‌دارد تا درباره مبدأ پیدایش جهان و نیروی نگاهدارنده و مدبر و هدف نهائی آن تحقیق كنند، تا او را بشناسند و به او بگروند و او را پرستش كنند.

ریشه گرایش دینی در سرشت آدمی نهفته است، چون بیش از هر چیز كشــش درونی آدمیان آنان را وامیدارد تا درباره مبدأ پیدایش جهان تحقیق كنند، تا او را بشناسند و به او بگروند و او را پرستش كنند.

شخصیت بلندپرواز انسان به او امكان میدهد تا صرفنظر از تلاشی كه در راه برآورده نمودن خواسته‌های مادی به انجام می‌رساند، به ارزشهای ریشه‌دار و اصیل انسانی هم بیاندیشد و در راه هدفهای عالی اخلاقی و معنوی گام بردارد.

همانگونه كه در مبحث عقل و وحی آوردیم و مشخص شد‌، عقل و وحی در یك مسیر قرار دارند و وحی آنجایی به كمك انسان می‌شتابد كه ابزار عقل در پیمودن مسیر كارآیی لازم را ندارد و هر دو بدنبال ارضاء غریزه اكتشاف و دانستن و شناخت ناشناخته‌ها می باشند. بخوبی مشهود است كه جمع این دو یعنی عقل با ابزار حسی خود و وحی با استعانت از آموزش از طرف مافوق برای انسان مجموع اطلاعات و دانش های انسانی را فراهم می‌سازد كه همگی آنها درظرف علم قرار دارند.

پس، علم هم شامل علوم تجربی و حسی و هم شامل یافته‌های مافوق عقل یعنی دین خواهد بود و این همان معنای گسترده علم بوده كه در مقابل جــهل قرار دارد.

باید دانست كه تنها در صورتی می توان رابطه دین و علم را جدای از هم تصور نمود كه نفی خالق را نمائیم، چرا كه اگر به خلقت انسان توسط خداوند معتقد باشیم، این اعتقاد نیز بوجود می‌آید كه اولین انسان خلق شده‌، اولین دانسته‌ها و آگاهی‌های خود را توأم با بایدها و نبایدها از خداوند آموخته است. با این اعتقاد چنین نتیجه گیری می‌شود كه اولین آگاهی های علمی انسان، از نمونه یافته‌های دینی بوده است.