فرق بین عقوبت و امتحان الهی چیست؟
امتحان اعم از عقوبت است. یعنی گاهی امتحان، با عقوبت و گاه با نعمت است. یعنی گاهی انسان، توسط خوشیها و شادیها امتحان میشود و گاهی توسط غم و اندوه. گاه توسط شفا گرفتن از بیماری و گاه به واسطه رحلت و از دست دادن عزیزان. بهرحال انسان به انحاء مختلف مورد امتحان قرار میگیرد.
اما این سوال همیشه مطرح است که از کجا متوجه شویم که مشکلات و ناملایماتی که بر ما وارد میشود؛ امتحان است یا عقوبت؟!
و یا به عبارتی دیگر از کجا دریابیم که موارد پیش آمده، از سوی خدا، یا از طرف خود ما است؟!
چرا که گاهی ما در انتساب این ناملایمات و مشکلات به خداوند، اشتباه میکنیم. در بین مردم این جمله معروف است که وقتی برای کسی مشکلی پیش میآید به او میگویند که خواست خدا بوده، خدا اینطور مقدر کرده و غیره. حال آن که اینطور نیست چرا که در مواردی، مشکلاتی که پیش میآید، نتیجه اعمال خود ما است و ربطی به خدا ندارد که عادت کردهایم همه مشکلات را به تعبیری به گردن خدا میاندازیم. خدای متعال در قرآن کریم میفرماید:
«وَ ما اَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ اَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُو عَن كَثِیرٍ؛(1) و آنچه از مصیبتها به شما برسد به خاطر گناهانى است كه خود كسب كردهاید، و از بسیارى نیز در مىگذرد.
خداوند در این آیه انسان را به مسئله ارتباط بین گناهان و مصائب و بلایای دنیوى توجه میدهد. كلمه "مصیبت" به معناى هر ناملایمتى است كه به انسان برسد، گویى از راه دور به انسان میرسد.(2)
منظور از جمله "فَبِما كَسَبَتْ أَیْدِیكُمْ"، گناهان و زشتىها است. و معناى جمله "وَ یَعْفُوا عَنْ كَثِیرٍ"، این است كه خداوند بسیارى از همان گناهان و زشتىهایتان را مىبخشد.
این بلایا به خاطر گناهانى است كه مردم مىكنند، و پیدا شدن آن براى این است كه خداوند نمونهاى از آثار شوم اعمالشان را به ایشان بچشاند، تا شاید به خود آیند و متوجه شوند.
در آیه کریمه خداوند به این مسئله صراحت دارد که بسیاری از مصیبتها و بلایا به خاطر گناهانی است که مرتکب میشویم و در آخر آیه این نکته را متذکر میشود که توجه کنیم که تازه خدا بسیاری از گناهان را میبخشد وگرنه باید تمام زندگی را در بلا و مصیبت میگذراندیم.
پس اگر انسان گناه و معصیتی انجام داده باشد و بعد از آن دچار مشکلی بشود این مشکل تنبیه است و اگر بدون گناه و معصیت دچار مشکل بشود همانند امامان معصوم (علیهمالسلام)، امتحان الهی است.
منظور از مصیبت، هم مصائب عمومى و همگانى از قبیل قحطى، گرانى، وبا، زلزله و امثال آن و هم مصائب فردی که ناملایماتى است كه متوجه جان، مال، فرزند و آبرو تك تك افراد مىشود؛ است. یعنی مصائب و ناملایماتى كه متوجه جامعه و شما مىشود، همه به خاطر گناهانى است كه مرتكب مىشوید، و خدا از بسیارى از آن گناهان درمىگذرد و شما را به جرم آن نمىگیرد.
بر اساس آیات درمییابیم بین اعمال آدمى و نظام عالم، ارتباطى خاص برقرار است. به طورى كه اگر جوامع بشرى عقائد و اعمال خود را بر طبق آنچه كه فطرت اقتضاء دارد وفق دهند، خیرات به سویشان سرازیر و درهاى بركات به رویشان باز مىشود، و اگر در این دو مرحله به فساد بگرایند، زمین و آسمان هم تباه مىشود، و زندگیشان را تباه مىكند. و این سنت الهى است.
در نهایت این که گناهان، هم آثار دنیوی و هم اخروی دارند. و این بلایا آثار سوء دنیایی گناهان است. ولیکن بعضى از آن آثار به گناه کننده اصابت مىكند، و بعضى بخشوده مىشوند، و به خاطر عواملى از قبیل صله رحم، صدقه، دعاى مؤمنین، توبه و امثال آن - كه در روایات آمده - آثار آنها از گناه کننده برمىگردد.(3)
پینوشتها:
1- شوری، 30 .
2- مفردات راغب، ماده " قدر" .
3- برگرفته از تفسیر المیزان ذیل آیه شریفه .
مهری هدهدی بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
