آثار سعدی
گلستان سعدی
آثار سعدی را به گروه منظوم و منثور تقسیم می کنند . شاهکار منثور او گلستان است . گلستان سعدی در هشت باب تنظیم شده است : در سیرت پادشاهان، در اخلاق درویشان ، در فضیلت قناعت ، در فواید خاموشی ، در عشق و جوانی ، در ضعف و پیری ، در تاثیر تربیت و در آداب صحبت.
در نظر بسیاری از استادان ادبیات فارسی، درگذشته و حال زیباترین نثر فارسی در بیان مسایل اجتماعی و اخلاقی کتاب گلستان سعدی است که در عین شیوایی و رسایی، هیچ گونه کلام زایدی ندارد. به گفته جامی، شاعر نامدار ایرانی، آن را «نه گلستان، که روضهای زبهشت» باید دانست. در این کتاب که تصویری از دنیای واقعیتهاست، چهره عاطفی و اخلاقی انسانها، آن چنانکه هستند، در قالب داستانهایی دل نشین و مزیّن به آیات قرآنی و احادیث نبوی، همراه با اشعار فارسی، عربی و در نهایت بلاغت و شیوایی به نگارش در آمده است. خود سعدیِ شیرین سخن چه زیبا سروده است:
| به چه کار آیدت ز گل طبقی |
| ز گلستان من ببر ورقی |
| گل همین پنج روز و شش باشد |
| وین گلستان همیشه خوش باشد |
بوستان سعدی
منظومه بوستان که زاده خیال و جهان آرمانی و مطلوب سعدی است، آکنده از نیکی، ایمان، پاکی و صفاست. در این گلزار، شاعر با گشودن ده باب به روی کسانی که قصد سیر و سیاحت در این فضای معنوی دارند، آنان را به شهر آرمانیای رهبری میکند که در چشم انداز زیبای آن، انسان بر اوج قلّه آدمیت بر میآید و از هر چه پستی و نامردمی است، پاک میشود. برای مثال، یک جوانمرد که خود تنگ دست است، برای آنکه زندانی بینوایی را از بند طلبکار نجات دهد، ضامن او میشود. بعد او را فراری میدهد و خودش به جای او سالها در زندان میماند. سعدی در بوستان خویش میکوشد که هر چه زشتی و بدی را از عرصه این جهان بزداید و در همه جهان، جز نیکی و زیبایی چیزی باقی نگذارد. از دیدگاه وی، حتی ستمکاران از گرایش به نیکی خالی نیستند.
در بوستان كه منظومه شعری در اخلاق و تربیت و وعظ و تحقیق سروده است و شامل 10باب است چنین ابوابی را می بینیم 1- عدل 2- احسان 3- عشق 4- تواضع 5- وفا 6- ذكر 7- تربیت 8- شكر 9ـ توبه 10 – مناجات و ختم كتاب ، كه شاعر تاریخ تمام شدن كتاب را در سال 655 ه .ق بیان كرده است كه این كتاب را شاعر قبل از بازگشت به شیراز سروده و آن را به عنوان یك ارمغانی به شهر خود آورده است و هم چنین این كتاب را به ابوبكر بن سعد بن زنگی تقدیم كرده است .
قصاید عربی و فارسی
مجموعه دوم ازآثار منظوم سعدی قصاید عربی است كه كمتر از 700بیت است كه شامل : مدح ، نصیحت و یك قصیده مفصل در مرثیه المستعصم بالله است. همین طور مجموعه ای از قصاید فارسی در موعظه و نصیحت و توحید و مدح پادشاهان و رجال معروف زمان خود نیز دارد .
مراثی
چهارمین دسته بندی آثار او مرثیه هایی است كه شامل چند قصیده در مرگ مستعصم بالله و ابوبكر بن سعد بن زنگی و سعدبن ابوبكر وامیر فخرالدین ابوبكر است و یك ترجیع بند بسیار معروف در مرثیه اتابك سعد بن ابوبكر.
غزل
سعدی بسیاری از اندیشهها، باورها، عقاید و احساسات خود را در قالب غزل بیان کرده است و عواطف درونی خود را، صاف و صمیمی با خوانندگان در میان میگذارد. غزلهای سعدی، حاکی از سوز و گُداز او در عشق است. عشق سعدی، هم به تمامی مخلوقات و هم به آفریدگان او اظهار میشود؛ چنانکه خود او میگوید:
به جهان خرّم از آنم که جهان خرّم از اوست عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست
درباره محتوای غزلیات سعدی میگویند: غزلهای سعدی، وصف عشق و مستی و محبت است. از غزلهای او برمیآید که او مرد عشق است... و تار و پُودِ وجودش با عشق بافته شده است. سخن بیرون از عشق را قیل و قال میخواند و عشق ورزی را هنر خود.
کسان عیب کنندم که عاشقی همه عمر
کدام عیب که سعدی خود این هنر دارد
دکتر عبدالحسین زریّنکوب درباره عشق سعدی میگوید: عشق او در حقیقت اخلاق و تقواست، درد و سوز و گذشت و تسلیم است. چنان از خودپرستی به دور است که در آن، از عاشق و خواستِ او نشانی نیست. از اینجاست که هیچ چیز معنویتر، اخلاقیتر و روحانیتر از عشق وی نمیتوان جُست.
دیگر آثار منظوم او عبارتند از :
ملمعات و مثلثات ، ترجیعات ، طیبات ، بدایع ،خواتیم ، غزل قدیم، صاحبیه كه مجموعه ای است از بعضی قطعه های فارسی وعربی كه غالبا در مدح شمس الدین صاحب دیوان جوینی است كه معروف به صاحیبیه است و همین طور مجموعه ای از اشعار هزل و دو مثنوی انتقادی شیرین و چند غزل و رباعی ، رباعیات و مفردات.
آثار منثور دیگر او عبارت است از :1ـ مجالس پنجگانه ،كه شامل ذكر و مواعظ شیخ است . 2ـ رساله ای در پاسخ صاحب دیوان شمس الدین محمد جوینی و جوابهای شیخ است .3ـ رساله ای در عقل و عشق كه سعدی به آن پاسخ گفته است .4ـ نصیحه الملوك كه نصایح الملوك هم گفته شده كه رساله ای است در باب سیاست .
كلیات شیخ سعدی عنوانی است كه به مجموعه آثار منظوم و منثور داده شده است كه تمام این آثار را ابتدا خود شیخ جمع آوری و مرتب نمود ولی بعد از وفات شیخ شخصی به نام علی بن احمد بن ابی بكر بیستون این آثار را مرتب و تنظیم كرد.
تهیه و تنظیم :بخش ادبیات تبیان
