سرزمین های کوهستانی ماه

در مقاله پیش گفته شد که ماه بهترین جسم برای رصد کردن است و به بررسی رصد دریاهای آن پرداختیم. حال در ادامه به توضیح رصد عوارض دیگری که بر روی سطح ماه وجود دارد می پردازیم.

عوارض برخوردی :

بدون شک نخستین جذابیت ماه برای هر رصدگری، گودال های بی شمار سطح این قمر آبله گون زمین است. تمام این ها اثرات برخورد سیارک ها یا دنباله دارها هستند. اغلب این برخوردها 9/3 میلیارد سال پیش، زمانی که در تاریخ منظومه شمسی به «دوران بمباران سنگین» معروف است، رخ داده اند.

زمین هم مثل ماه بمباران شد، اما وجود باد، آب و فعالیت ها زمین شناختی، تقریباً اثر تمامی دهانه ها را پاک کرده است. اما ماه از نظر زمین شناختی مرده است و فرسایشی نیز ندارد. به همین دلیل ماه آنچه را که در دوران باستان منظومه شمسی روی داده، در خود حفظ کرده است. جریان گدازه هایی که دریاها را به وجود آورده اند، بعدها آغاز شده است. بنابراین گدازه ها برخی دهانه های پراکنده را پوشانده اند و دهانه های جوان را می توان روی دریاها دید که لبه های تیز و واضح دارند.

مناطق بزرگ و روشن ماه (سرزمین های کوهستانی و فلات ها) قدیمی ترین زمین های ماه هستند. شما می توانید دهانه های درشتی را که هنوز باقی مانده اند، ببینید. دهانه ها در هر اندازه ای یافت می شوند. از دهانه هایی به بزرگی حداکثر 200 کیلومتر گرفته تا کوچک ترین دهانه هایی که تلسکوپ شما نشان نمی دهد.

بسیاری از دهانه های بزرگ، یک قله ی مرکزی دارند. این قله ها بر اثر خاصیت ارتجاعی سطح، پس از یک برخورد بزرگ پدید می آیند. دیگر دهانه های بزرگ ماه را «دشت های دیواره ای» می نامیم. اینها دهانه هایی هستند که سطح صافی دارند، زیرا کف آنها را جریان گدازه پوشانده است.

جوان ترین دهانه های ماه با شعاع های نورانی که تا دوردست ها ادامه می یابند، محاصره شده اند که به آنها رگه های ماه می گویند. سنگ های ماه بر اثر برخورد تا کیلومترها آن سو تر پرتاب شده اند (مثل سنگی که در آب می افتد) و چنین ساختاری را پدید آورده اند. برخلاف اغلب عوارض ماه (که مناسب است به هنگامی که خورشید مایل به آنها می تابد رصد شوند) بهترین زمان برای رصد این رگه های نورانی وقتی است که خورشید از بالا به آنها بتابد.

معروف ترین این عوارض، دهانه ی بزرگ و جوان «تیکو» است که ماه بدر بهترین زمان برای رصد آن است. شعاع های نورانی تیکو دورتادور ماه دیده می شوند. می توان هزاران دهانه را با تلسکوپ های بزرگ بر سطح ماه دید. بزرگ ترین دهانه های ماه به نام های گریمالدی و کلاویوس 240 کیلومتر قطر دارند. همان طور که پیداست دهانه های ماه به نام دانشمندان، شخصیت های اساطیری و هنرمندان مشهور نامگذاری شده اند، نام ایرانیانی چون عبدالرحمن صوفی و ابوریحان بیرونی نیز در این میان دیده می شود. درباره منشأ این دهانه ها دو نظریه ارائه می شود، یکی دهانه های برخوردی و دیگر دهانه های آتشفشانی. البته بیشتر دهانه های روی ماه منشاء برخوردی دارند. در میان دیگر عوارض ماه رشته کوه ها و قله های منفرد جالب توجه اند.

شکاف ها و دره ها هم گاهی دیده می شوند. آنها اغلب کنار دریاها یافت می شوند. نزدیکی های خط سایه – روشن (معروف به سایه مرز یا ترمیناتور) را با دقت نگاه کنید. شیارهای کم ارتفاعی را می بینید که روی دریاها پیچ و تاب خورده اند.

ادامه دارد ...

منبع:

مجله نجوم

تهیه و تنظیم برای تبیان:

ا.م.گمینی