كیفیت شهادت همسر مختار

سال شصت و ششم هجری است. شهر كوفه شاهد قیام‌هایی بوده و هست. قیام عبداللّه ‏بن عفیف اَزْدی به دفاع از حقانیت حسین شهید و افشای چهره كریه ابن‏زیاد و امام گمراهش یزید، قیام توّابین به خونخواهی دخترزاده پیامبر(صلی الله علیه و آله) و جبران گناه خویش در ترك یاری وی و اینك قیام مختاربن ابی عبیده ثقفی به خونخواهی حسین‏بن علی(علیهماالسلام).

مردان و زنان بسیاری كه بعد از عاشورای سال شصت و یك هجری سخنان گرم و آتشین امام سجاد(علیه‌السلام)، زینب كبری(سلام الله علیها) و فاطمه دختر امام حسین(علیهما‏السلام) را در كوفه شنیده بودند، به عمق فاجعه پی برده و خویشتن را در گناهی بزرگ و خسرانی عظیم می‏دیدند و از آن روز، بذر خونخواهی امام حسین(علیه‌السلام) پاشیده شد و زدودن لكه ننگی كه بر پیشانی‌ها نقش بسته بود، وجهه همّت قرار گرفت.

سال قبل از آن بیش از چهارهزار نفر مرد جان بر كف به فرماندهی صحابی نامدار، سلیمان‏بن صُرَد خُزاعی با سپاهیان بی‏شمار شام درآویختند و جان بر كف جنگیدند و اكثریت قریب به اتفاق آنان با خون خویش توبه‏نامه‏شان را امضا كردند و حالا پس از یك سال با سازماندهی جدید تحت زعامت مختار قیامی دیگر را پی می‏گیرند.

با آماده شدن مقدمات قیام، حاكم زبیری را از شهر اخراج كرد و به تجهیز سپاه پرداخت و قاتلان امام حسین(علیه‏السلام) را از دم تیغ گذراند. سپاه وی به فرماندهی ابراهیم‏بن مالك ‏اشتر با سپاه شام درگیر شد و شكست سختی بر سپاه شام وارد آورد و فرماندهان آن سپاه از جمله عبیدالله‏ بن زیاد، حُصَین بن نُمَیر، شرحبیل بن ذی‏الكلاع و ... را كشت.

مختار از شیعیان سرشناس كوفه بود و به شجاعت، رشادت و شهامت شهرتی بسزا داشت. مسلم‏بن عقیل در خانه مختار سكنی گزید و هنگام قیام وی، مختار در شهر نبود و وقتی به شهر رسید كه قیام مسلم شكست خورده بود. مختار نیز بازداشت شد و تا بعد از واقعه كربلا در زندان بود. او در پی زمینه‏سازی قیام بود كه در سال 65 توسط حاكم زبیری(1) كوفه بازداشت شد تا این كه بعد از قتل‏عام توابین آزاد شد.

حكومت مختار در كوفه قدرت و شوكت گرفت و دامنه آن به دیگر نقاط نیز گسترش یافت و این بر مذاق عبدالله ‏بن زبیر خوش نبود. بالاخره او، برادرش مُصعَب‏ بن زبیر را برای سركوبی مختار روانه عراق كرد.

مصعب با مختار درآویخت و سپاه وی را شكست داد و او را تا كوفه عقب راند. مختار در دارالاماره موضع گرفت و سپاهیان مصعب، آنجا را محاصره كرده و راه رسیدن آب و آذوقه را بر آنان بستند. تا مدتی زنان شیعه با روش‌های مختلف و با استفاده از حجاب و پوشش خود، به آنان آب و غذا می‏رساندند. با شدت یافتن محاصره، مختار به یارانش گفت:

«ای یاران من، در محاصره ماندن جز ضعف برای ما ارمغانی ندارد. بیایید از قصر خارج شویم و مردانه بجنگیم و كریمانه بمیریم. به خدا قسم اگر صادقانه پا پیش گذارید نصرت خدا شامل حال شما خواهد شد.»

و در قبال جواب منفی آنان گفت:

«اما من، به خدا قسم دست بیعت و تسلیم به آنان نخواهم داد و شما را هم به پیروی از خویش مجبور نخواهم كرد. بدانید هر گاه من كشته شدم بر ضعف شما افزوده گردد و در آن وقت، حتی اگر تسلیم هم شوید، شما را خواهند كشت؛ آنگاه به یكدیگر با حسرت نگاه می‏كنید و آرزو می‏كنید: كاش پیشنهاد مختار را می‏پذیرفتیم؛ اما اگر حالا برای نبرد از قصر خارج شوید و پیروز نگردید، كریمانه مرده‏اید و بر شما سرزنشی نیست.»

مختار با نوزده نفر از یارانش از قصر بیرون آمدند و شجاعانه جنگیدند تا به شهادت رسیدند و بقیه یاران او تسلیم شدند و همان‏گونه كه مختار پیش‏بینی كرده بود، دست بسته كشته شدند.

دشمنان مختار، چه اموی‌ها و چه زبیری‌ها از او ضربه‏های بسیاری خورده بودند، بدین جهت انواع تهمت‌ها را نثار او كرده و وی را كذّاب، مدعی نبوت، مدعی مهدویّت و ... نامیدند و اطرافیان و اهل خانه او را به بیزاری جستن از او واداشتند.

دو تن از همسران مختار به نام‌های عُمره، دختر نعمان ‏بن بشیر انصاری و ام‏ثابت، دختر سمرة ‏بن جُندَب از لعن او سر باز زده و گفتند:

«چگونه از مردی بیزاری بجوییم كه به ربوبیت خدا معترف، روزها روزه و شب‌ها به نماز مشغول بود. خونش را در راه خدا و رسول و برای كشتن قاتلان فرزند پیامبر و اصحاب و یاران آن بزرگوار، بذل كرد و خداوند وی را بر آن نامردمان مسلّط ساخت و با كشتن آنها دل‌ها را شفا داد.»

به فرمان عبدالله ‏بن زبیر آن دو زن، بین لعن مختار یا مرگ مخیّر شدند. ام‏ثابت گفت:

«اگر به زور شمشیر از من كفر گفتن هم بخواهی، كفر خواهم گفت. (حالا كه زور است) شهادت می‏دهم كه مختار كافر بود.»

اما عمره از لعن مختار سرپیچی كرد و حتی به قیمت جانش حاضر نشد او را دشنام دهد.

وی گفت:

«این مرگ، شهادتی است كه از جانب خدا روزی من شده و هیچ‏گاه آن را از دست نمی‏دهم؛ هرگز؛ (زیرا) این مرگی است گذرا كه در پی آن بهشت و هم‌نشینی با پیامبر و اهل بیت او است و به خدا قسم هیچ‏گاه با فرزند هند جگرخوار، همراه نخواهم شد و فرزند علی‏بن ابیطالب را وا نخواهم گذارد. خدایا تو شاهد باش كه من پیرو پیامبرت، دخترزاده‏اش، اهل بیتش و شیعیانش هستم.»

مصعب، این بانوی شجاع و با ایمان را به شهادت رساند و به شوهر شهیدش ملحق نمود. چه زیباست كه بدانیم این بانوی قهرمان، شجاع، با ایمان و شهید دختر كسی بود كه متأسفانه از اهل بیت منحرف و در سلك دشمنان آنان بود. پدرش نعمان‏بن بشیر انصاری همان كسی بود كه پیراهن عثمان را به شام برد و در جنگ صفین در كنار معاویه و علیه امام شمشیر زد و از طرف معاویه و فرزندش یزید، والی بود. خداوند از چنین پدری منحرف، چنین دختری با ایمان به دنیا آورد تا بنمایاند كه:

«یُخْرِجُّ اَلْحَیِّ مِنَ المَیِّتِ» (روم، آیه 19)؛ از مرده، زنده را بیرون می‏آورد.

پی‌نوشت‌:

1 ـ زبیر فرزند صفیه دختر عبدالمطلب و عمه پیامبر و علی (علیهماالسلام بود.).ژ

منابع:

تاریخ طبری، ج 5، ص 569- 570 .

مروج الذهب، مسعودی، ج 2، ص 98- 100 .

تاریخ سیاسی اسلام، رسول جعفریان، ج3، ص 211- 230 .

تنقیح‏المقال، مامقانی، ج 3، ص 202- 206 .

الاعلام، زركلی، ج 9، ص 4.

تاریخ طبری، ج 6 .

احمد حیدری.

تنظیم تبیان: هدهدی.