نظر اجمالی به ادبیات فرانسه (5)
قسمت اول ، قسمت دوم ، قسمت سوم ، قسمت چهارم
دنباله معرفی ادبیات کلیسا
3- نمایش
منشاء تثاتر مذهبی:
روحانیون و کلیسا تئاتر« پائی ین» یعنی تئاتر روم و یونان قدیم را به عنوان مکتب منافی اخلاق محکوم کرده و تثاتر مذهبی را برای تعلیم و تربیت توده ، نعم البدل آن قرار داده بودند. بدین‌طریق نمایش از آئین و تشریفات مذهبی مستقل گشته و به‌صورت درام لیتورژیک و درام پیامبران در آمد.
این درام‌ها مخصوصا در شب اعیاد بزرگ مذهبی نمایش داده می‌شد. بزودی صحنه درام نیز از آستان قدس به‌جلوخان کلیسا و سپس به‌میدن عمومی مهاجرت نمود و تئاتر به‌صورت نمایش‌های عمومی در آمد. فقط از لحاظ موضوع سنت مذهبی را تعقیب می‌نمود. اولین نمونه این نوع درام در حدود سال 1250 به‌عرض نمایش گذاشته شده است.
میراکل
درام‌های قرن سیزدهم و چهاردهم به‌نام «میراکل» معروفند و عموماً درام‌های کوتاه و منقهی می‌باشند که معجزات و کرامات حضرت مریم یا اولیای دیگر را نمایش می‌دهند. مجموعه چهل و دوتائی از این میراکل‌ها در دست می‌باشد که به‌نام «میراکل دونتردارم» معروف است.
درام مذهبی درقرن پانزدهم «میستر» نامیده می‌شود .
میستر
درام مذهبی در قرن پانزدهم «میستر»نامیده می‌شود و به وسیله آن تاریخ مذاهب بشر از روز خلقت و از روی کتاب مقدس و نیز سنن و روایات و افسانه‌های ملی نمایش داده می‌شود.
خصوصیات میستر
میستر مانند میراکل محدود نبود بلکه از یک سری تابلوهای جاندار و منظره‌ای تشکیل می‌گردید که اغلب اوقات در طول دو یا سه روز نمایش داده می‌شد.
نمایش میستر در قرن پانزدهم واقعه مهمی است که قبلاً اعلام می‌شود و موجب ترغیب و همچشمی صنوف می‌گردد که برای معرفی بازیگران به‌یکدیگر پیش‌دستی می‌نمایند. از طرف دیگر موجب ازدحام جمعیت کثیر در شهری می‌شود که میستر در آنجا نمایش داده خواهد شد. «میزآن سن» با آرایش صحنه بسیار ساده می‌باشد. بدین ترتیب که کلیه امکنه و محل واقعه روی صحنه وسیعی بوسیله تابلوهای رنگی قرار داده می‌شود بازیگران در ضمن عمل از سنی به سن دیگر تغییر مکان می‌دهند بدون اینکه «دکور» عوض شود. البته میسترها در درجه اول نمایش مذهبی می‌باشند. ولی گاهی سن‌های خنده‌آور و حتی سن‌های منافی اخلاق بدان اضافه شده است. هر چند میسترها از حیث فکر موضوع هنری متوسط شناخته شده‌اند. ولیکن دارای روح عظیم و مهیجی بودند که در توده ملت تاثیر شایانی داشته است. این طرز نمایش تا سال 1548 متداول بود و از آن تاریخ به‌موجب حکم «پارلمان» منسوخ و متروک گشت.
تئاتر کومیک
تئاتر کومیک از توده ملت سرچشمه گرفته است منشاء حقیقی آن به کلیسا یعنی به‌دسته‌هایی که کشیش‌های درجه پایین در بعضی از ایام سال در «ساکریستی» راه می‌انداختند مربوط می‌باشند. در طی قرن سیزدهم دو پیس کومیک نگاشته شده است. در قرن پانزدهم تئاتر کومیک توسعه یافت و به‌صورت‌های سه گانه ذیل در آمد: «فارس» که منظور نهائی آن تنها خنده بی‌ظرافت می‌باشد. «مورالیته» که در ضمن خنده پندی می‌آموزد و «سوتی » که منظور سیاسی دارد. در این زمینه شاهکاری به عنوان «پاتلن» از قرون وسطی به‌یادگار مانده که نگارنده آن ناشناس و در حدود 1740 نگاشته شده است.
داستان پاتلن: 1) پاتلن در دکان گیوم
2- گیوم در خانه پاتلن
پاتلن و زوجه‌اش برای دفع شر گیوم تدبیری می‌اندیشند. هنگامی که گیوم در خانه پاتلن می‌کند که وی از چنین وعده اطلاعی ندارد و ضمناً پاتلن سخت بستری می‌باشد. از درون خانه نیز پاتلن به‌تمام زبان‌ها هذیان می‌گوید. گیوم نیز فرار برقرار اختیار می‌کند.
3- (آنیوله) در خانه پاتلن
در این حیص و بیص «آنیوله» چوپان گیوم برای حل مرافعه با اربابش نزد پاتلن می‌آید- پاتلن به‌او دستور می‌دهد که همواره در جواب سوالات قاضی «بع بع» بگوید و به‌این ترتیب می‌توان از وی سلب مسئولیت نمود.
4- در مقابل قاضی
هر سه نفر در مقابل قاضی ایستاده‌اند. گیوم در ضمن طرح دعوی پاتلن وکیل آنیوله را باز می‌شناسد و در حال دست‌پاچگی موضوع ماهوت مخلوط می‌کند به‌طوری‌که قاضی یقین حاصل می‌کند او دیوانه است. سپس قاضی شروع به سوالات می‌کند و آنیوله در جواب «بع بع» می‌گوید و تبرئه می‌شود.
5- آنیوله و پاتلن
بعد از آن مترپاتلن از آنیوله حق‌الوکاله خود را مطالبه می‌کند. آنبوله با کمال خونسردی با «بع بع» جواب می‌دهد و پاتلن چیز دیگری از وی بدست نمی‌آورد.
این داستان بر اساس نظر بعضی از ادبا به ایران هم رسید و منشا ضرب المثل « با همه بله با ما هم بله» شد که پیش ازین در تبیان آنرا خوانده اید.
ادامه دارد....
دکتر عیسی سپهبدی
تهیه برای تبیان : مریم امامی ، تنظیم برای تبیان : زهره سمیعی
