نظر اجمالی به‌ادبیات فرانسه(4)
قسمت پیش را برای درک بهتر این مقاله مطالعه فرمایید.
2- رومان
رومان هم مایه سرگرمی اشراف و سلحشوران بود. ظاهر رومان به حماسه شباهت داشت ولی در معنی با آن یکسان نبود. زیرا موضوع حماسه وقایع حقیقی تاریخی کشور بود و حال آنکه رومان زائیده تخیل و تصور است. رومان‌های قرون وسطی به‌سه دسته تقسیم می‌شوند: رومان‌های قدیمی - رومان‌های برتن - و رومان‌های پهلوانی.
رومان‌های قدیم:
عمده‌ترین رومان‌های قدیمی عبارتند از رومان تروا - رومان آنه آس و رومان اسکندر. همگی این آثار دارای خصوصیات مشابه و مشترکی می‌باشند. نویسنده موضوع داستان را از سرچشمه‌های مظنون تاریخی اقتباس نموده و آنرا به‌اراده خود بسط می‌دهد. مثلاً تاریخ قدیم روم و یونان به‌کلی تغییر شکل یافته و به‌سلیقه زمان جلوه‌گر می‌شود. وقایع خیالی و بی حقیقت جانشین روح ادبیات قدیم گشته پریان و جادوگران به‌جای مخلوقات اساطیر روم و یونان در صحنه رومان ظاهر می‌شوند.
رومان‌های برتن:
رومان‌های برتن به‌نوبه خود ادعای توصیف حقایق تاریخی را دارند ولیکن این موضوع درباره آنها صدق نمی‌کند زیرا مانند رومان‌های قدیم افسانه‌‌های خیالی را به‌عنوان حقایق تاریخی جلوه‌گر می‌سازند. اغلب آنها در اطراف افسانه «آرتوس» یا «آرتور» پادشاه خیالی بریتانیای کبیر دور می‌زنند. آرتور پیشوای فرقه‌ای از سلحشوران می‌باشد. بنام «شوالیه‌های میز گرد» که مامور باز یافتن و بدست آوردن «سن مرا آل» یا جام «سنت سن» بودند. رومان‌های مزبور حاکی از خصوصیات تازه‌ای می‌باشند:
در اینجا عوالم خواب آلوده پریان جاشین دنیای پرهیجان حماسه گردیده توصیف عشق و احساسات لطیف چاشنی داستان‌های سلحشوری و پهلوانی می‌شود. این عشق مرموز مقاومت ناپذیر و روحانی عشق «کورتوآ» نام دارد.
از لحاظ صوری رومان‌های بر تن چهره‌های گوناگون به‌خود گرفت در آغاز به‌صورت منظومه‌های توصیفی کوتاه بنام «له» مانند «له دوماری دو فرانس» جلوه‌گر شد. سپس به‌شکل منظومه‌های مفصل مانند :رومان‌های کرتی ین این رومان‌ها عبارتند از رومان «تریستان و ایزو» - «پزسووال» و «شوالیه شیر گیر».
رومان‌های پهلوانی :
این رومان‌ها که معمولا داستان عشقی را در خلال اعمال محیر العقول پهلوانی توصیف می‌نماید در قرون 12 و 13 خیلی متداول گشت مشهورترین آنها عبارتند از رومان «فلوار و بلانش فلور»، «گیوم» و «آئلیس» و «اوکاسن و نیکولت» که به‌نظم و نثر نگاشته شده و لطیف‌ترین نمونه این رومان‌ها محسوب می‌شود.
3- تغزل
پیدایش و پیشرفت شیوه تغزل:
تغزل به آثار موزونی اطلاق می‌شود که برای سرائیدن و بیان احساسات درونی به‌کار می‌رود.
این شیوه در طی قرون وسطی در شمال و جنوب فرانسه نضج گرفت سرایندگان جنوب متعدد بودند و ظریف طبع «تر و با دور» نام داشتند و سرایندگان شمال «تروور»نامیده می‌شدند. انواع شعری‌که سرایندگان مزبور احساسات و شکنجه‌های درونی خود را به‌وسیله آنها بیان می‌کردند عبارت بود از شانسون دوتوال ، لاپاستورل ، لوروندو ، لابالت اغلب سرایندگان این اشعار از طبقه اشراف بودند جز بعضی مانند کولن موزهو این نام سراینده فقیری‌ست که از قصری به‌قصر دیگر می‌شتافت و برای امرار معاش غزل‌های شیوا می‌سرود و چنگ می‌نواخت.
4- تاریخ
منشاء تاریخ نویسی:
اشراف و نجبای قرون وسطی خاصه بعد از جنگ‌های صلیبی آرزو داشتند که خاطره اعمال سلحشوری آنان بوسیله تاریخ ضبط شود. تا آن‌زمان تاریخ مختصراً به‌زبان لاتین نوشته می‌شد و مختص روحانیان بود و حماسه برای توده ملت کار تاریخ را می‌کرد ولی زمان آن رسیده بود که تاریخ نگاری به‌صورتی روشن و محقق در آید.
مورخان نامی:
مورخان سه گانه ( ویل لهاردوئن ، ژوئن ویل و فروآسار ) مبتکرین فن تاریخ نویسی محسوب می‌شوند.
ژوفروادو ویل لهار دوئن :
(1164- 1218) در چهارمین جنگ‌های صلیبی که به‌طرف قسطنطنیه منحرف شد شرکت نمود گو اینکه مورخ از جاده بی‌طرفی خارج شده ولیکن وقایع را بطرز شیوائی مجسم می‌سازد.
ژوئن‌ویل :
(1225- 1318) حاکم و رئیس دادگستری «شامپانی» دوست و ندیم «سن لوئی» بود و در رکاب وی به بیت المقدس مسافرت نمود. ژوئن ویل در اثر جاویدان خویش صورت و سیرت پاک پادشاه و شوالیه را با طرز صادقانه و محبت‌آمیزی مجسم ساخته است. در کتاب او سن‌لوئی همچنانکه بود یعنی نماینده پاک روحانیت قرن سیزدهم یا قرون وسطای با ایمان و پهلوانی نقاشی و معرفی شده است.
فرواسار:
(1337- 410) فرواسار شخصا شاهد مناظر وحشتناک جنگ بوده و در آثار خود عین حقیقت را مجسم ساخته است. روح اشرافی وی جز باعمال پهلوانی به‌موضوع دیگری اهمیت نمی‌دهد و مبانی اخلاقی در نظر او ناچیز و بی‌مقدار است. به سبک نگارش وی مزین به‌رنگ آمیز‌ی‌های طبیعی و تجسم شگفتی‌ها و اشکال دنیای خارج می‌باشد.
ادبیات توده
روح توده مکنونات خود را در ضمن آثار متعدد و متنوعی ابراز داشته است که گاهی آنرا «بورژواز» می‌نامند و این صفت برای مشخص نمودن جنبه معقولانه و مبتذل آنهاست. گاهی نیز صفت «گولواز» به آنها اطلاق می‌شود و این از لحاظ روح بذله گوئی و سبک سری نسبت به مبانی اخلاقی و مقدسات مذهبی می‌باشد.
آثار ادبیات توده را می‌توان به‌سه دسته تقسیم نمود: هجا ، فابل ، رومان دورنات یا قصه حیوانات.
1- هَجا یا هجو گفتن
مشهورترین هجونویسان روتبوف نام دارد که قلندری بدبخت و عیاش بود در اواخر عمر با ایمان گشت و آثار مبنی بر زهد و تقوی از خود باقی گذاشت. روتبوف نگارنده درام مذهبی به‌نام «میراکل دو تئوفیل» می‌باشد و ضمناً آثار نیش‌داری نگاشته است که در آنها به‌هیچ‌یک از طبقات اجتماعی روحانیان اونیورسیته و غیره رحم نمی‌کند: «فرق مذهبی پاریس»،«وضعیت گیتی» و غیره.
2- فابل (قصص و حکایات)
منشاء فابل:
استعداد و قریحه توده در فابل به‌طرز شایانی جلوه‌گر شد. فایل ها منظومه‌های مضحک و خنده آوری‌ست که بدست روحانیون اخراج شده برای تفریح و خوش آیند توده به‌رشته تحریر در آمده است.
منظومه‌های مزبور در عین حال مولد شادی و خنده طبیعی بوده و نسبت به ضعفا و خاضعین نیشدار می‌باشد. بسیاری از آنها از جاده نزاکت خارج شده و پرده از روی همه چیز برداشته‌اند.
3- رومان دور نارت یا قصه حیوانات
مجموعه هجائیه‌ای‌ست از داستان حیوانات که مبارزه گوپیل (روباه) را با ایزن گرن (گرگ) توصیف می‌نماید. یعنی در حقیقت مبارزه حیله و تدبیر را با زور مجسم می‌سازد. البته کلیه حیوانات در این داستان شرکت دارند و به‌طور کلی رومان دورنارت تقلید مسخره‌آمیزی‌ست از حماسه. در طی قرن سیزدهم جنبه هجائی این داستان‌ها تقویت شد و در قرن چهاردهم یک نوع «سمبولیسم» در آن وارد گشت به‌طوری‌که "رنارت" یا روباه مظهر شیطان قلمداد شده که همه مردمان باید بر ضدوی جهاد نمایند.
مشهورترین فصول این رومان‌ها داستان گوپیل و کلاغ می‌باشد که بعد‌ها بوسیله "لافنتن" به‌صورت فایل شیوائی در آمده است و دیگر داستان گوپیل و ماهی فروشان و به‌صید ماهی رفتن ایزن گرن و غیره می‌باشد.
ادبیات کلیسا
روحانیت و علوم:
در قرون وسطی کلیسا پناه گاه علم و معرفت محسوب می‌شود و کلر یا کشیش مترادف با لفظ عالم است. به‌این مناسبت نفوذ کلیسا در بسیاری از آثار ادبی که به‌دست روحانیون نگاشته شده است مشاهده می‌شود. این نفوذ مخصوصاً در وعظ و خطابه، ادبیات آموزشی و در تئاتر بارز و آشکار گردید.
1- وعظ و خطابه
وعظ و خطابه در اوایل قرون وسطی به‌زبان لاتین ادا می‌شد. سپس به‌زبان عامیانه انجام گرفت و به‌طور قطع خطبائی که توده‌های بزرگ را به‌جهاد وادار نمودند دارای فصاحت و بلاغت سحر انگیزی بوده‌اند. متاسفانه از آن‌همه نمونه‌ای در دست نیست. مشهورترین وعاظ قرن چهاردهم «ژرسون» صدر اعظم دانشگاه می‌باشد و در قرن پانزدهم «منو» و «مایار» دو خطیب زبردست می‌زیسته‌اند که فصاحت آنان عواطف توده را به‌هیجان می‌آورده است.
2- ادبیات آموزشی
انواع کتب و آثار آموزشی:
کشیشان که مظهر علم و معرفت بودند برای هدایت و تعلیم توده به کارهای مختلفی دست زدند مانند بستی یر یا رساله حیوانات- (کاستوامان) - بیبل یا رساله اخلاقی- و ایماژدومند یا علم الاشیائ و دائره المعارف- روش آموزشی کشیش‌ها بسیار سخت و غیر قابل هضم بوده و به‌ضرب سمبولیسم و اشارات انجام می‌گردید. جمادات و حیوانات به‌منزله مظاهر اصول اخلاقی و ترییتی می‌باشند.
رومان سرخ گل:
در بین آثار تربیتی و آموزشی قرن سیزدهم (رومان سرخ گل) نمونه برجسته و بسیار جالب توجهی می‌باشد. موضوع آن هنر دوست داشتن و دوست یافتن است. البته در قبال این فکر اصلی نظریات روحی، پندهای اخلافی و مسائل علمی حتی هجو اجتماعی نیز وارد گردیده است.
ادامه دارد...
نویسنده :دکتر عیسی سپهبدی
تهیه و تنظیم بخش ادبیات سایت تبیان
