نکاتی در رابطه با نگهداری مواد غذایی

اگرچه نگهداری مواد غذایی یک دانش روز است و روش ‌های علمی‌ متعددی برای حفظ کیفیت و سلامت غذا وجود دارد که در تمام دنیا هم مورد استفاده قرار می ‌گیرد، اما این یک امر مسلم است كه مصرف غذای تازه، سالم ‌تر از مصرف غذایی است که مدت ‌ها قبل تهیه شده و در یخچال یا فریزر نگهداری شده است.

به دلیل تحولاتی که در سال‌های اخیر در نحوه زندگی رخ داده(تحولاتی نظیر حضور فعال تر زنان در مشاغل اجتماعی)، به هرحال نمی‌ توان گفت که همچنان تهیه غذای تازه کار آسانی است. اما با توجه به تمهیداتی که دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و رژیم درمانی، در رابطه با شیوه نگهداری غذا در یخچال و فریزر توصیه می ‌کند، می‌ توان پذیرفت که در این شرایط نیز می ‌شود از غذایی با کیفیت بالا استفاده کرد. وی می‌ گوید: "نگهداری غذا موجب بروز بیماری‌ نمی ‌شود؛ بلکه مشکل زمانی به وجود می آید که رعایت اصول علمی‌ نگهداری غذا(چه صنعتی، چه خانگی) نادیده گرفته شود."

در بحث نگهداری غذا اولین نکته ‌ای که باید به آن دقت شود، تفاوت حساسیت گروه ‌های مختلف غذایی در برابر آلودگی است. دکتر وفا در این رابطه می گوید: "گوشت و لبنیات و مخصوصا گوشت سفید به شدت در معرض فساد و مسمومیت غذایی هستند. میوه و سبزی نیز در صورتی که به ‌طور نا مناسبی در یخچال نگهداری شوند، احتمال فساد شان افزایش پیدا می‌ کند. بنابراین باید با استفاده از کیسه ‌های شفاف مخصوص داخل یخچال، آن ها را نگهداری كرد."

اصل اول، شستن

شستن مرتب و ماهانه یخچال و تنظیم دمای آن در محدوده 2 تا 6 درجه سانتی ‌گراد(به طور متوسط 4 درجه سانتی‌ گراد) از نخستین توصیه‌ هایی است که فوق تخصص میکروب شناسی مواد غذایی، دكتر ابوالفتح شجاعی، برای کاهش آلودگی یخچال توصیه می‌ کند: "برای این که میکروب‌ های حاصل از میوه و سبزی در محیط یخچال پخش نشوند، باید پس از شستن و خشک شدن کامل، آن ها را در یخچال قرار داد."

براساس توصیه‌ های دکتر شجاعی، هر ماده غذایی قبل از قرارگیری در یخچال، باید شسته شود و تنها استثنای این توصیه، تخم ‌مرغ است که شستن آن، به از بین رفتن پوشش محافظ پوسته‌ اش منجر می ‌شود.

نگهداری غذا موجب بروز بیماری‌ نمی ‌شود؛ بلکه مشکل زمانی به وجود می آید که رعایت اصول علمی‌ نگهداری غذا(چه صنعتی، چه خانگی) نادیده گرفته شود.

در رابطه با لبنیاتی چون پنیر نیز حتما باید انواع فله ‌ای پنیر را در آب و نمک قرار داد ولی پنیرهای تخمیری نیازی به این مراقبت ندارند. از موارد دیگری که دکتر شجاعی، رعایت آن را ضروری می‌ داند، این است که اگر غذایی از مواد خام فریزری تهیه شده، باید در همان وعده مصرف شود و غذای حاصل از این مواد نباید مجددا در فریزر یا یخچال نگهداری شوند زیرا فریزر باعث کریستاله شدن آب داخل مواد غذایی می ‌شود و چون کریستال‌ ها نسبت به آب در حالت مایع، فضای بیشتری را اشغال می‌ کنند، بر همین اساس این کریستال ‌ها باعث انفجار دیواره سلولی می ‌شوند. حال اگر غذای حاصل از این مواد مجددا داخل یخچال قرار گیرند، هضم و جذب غذای اخیر، بسیار مشکل خواهد بود.

اصل دوم، مدت نگهداری

دکتر شجاعی، درباره مدت زمان نگهداری مواد غذایی می ‌گوید: "به ‌طور كلی، فرآورده ‌های گوشتی چربی‌ دار(سوسیس و کالباس) برای مدت سه ماه و فراورده ‌هایی مانند گوشت قرمز و گوشت سفید کم ‌چربی برای مدت شش ماه داخل فریزر(در دمای منهای 18 درجه سانتی‌ گراد) قابل نگهداری هستند. سبزی‌ های خام حداکثر یک هفته و سبزی‌ های پخته حداکثر 2 تا 3 روز می توانند داخل یخچال نگهداری شوند."

اما از آنجا که با وجود تمام‌ این تمهیدات، فرار از دست آلودگی ‌های ناشی از یخچال غیرممکن بوده و در بسیاری از موارد، تشخیص آن با چشم غیرمسلح امکان پذیر نیست؛ دکتر شجاعی تاکید می‌ کند که: "غذاهای مایع مثل شیر باید پس از خروج از یخچال حداقل 3 دقیقه جوشانده شوند و غذاهای جامد نیز باید پس از حرارت دیدن کافی و گرم شدن میل شوند."

اصل سوم، موارد قطعی عدم مصرف

در كل دسترسی به یخچال عاری از میکروب، تقریبا محال است. در بسیاری از موارد، مواد غذایی داخل یخچال و فریزر تحت تماس با انواع میکروب‌ ها هستند و می ‌توانند دچار فساد یا مسمومیت غذایی شوند.

هر چند در بحث فساد غذایی الزاما با مسمومیت غذایی رو به رو نیستیم(مثل سیب یا موزی که در یخچال قهوه‌ای شده‌اند) اما دكتر شجاعی توصیه به عدم مصرف غذاهایی دارد که دچار چنین فسادهایی شده ‌اند.

در این شرایط اگر چه خوردن آن ها به بیماری خاصی منجر نمی ‌شود، اما در این حالت، غذا به گونه ‌ای تغییر می ‌کند که قابلیت مصرف ندارد.

به هر حال، فساد یا مسمومیت غذایی توسط میکروب ‌ها ایجاد می‌ شود و این میکروب‌ های داخل یخچال بر اساس اظهارات دکتر شجاعی، فوق تخصص میکروب‌شناسی مواد غذایی، شامل سه گروه‌ اند:

باکتری‌ ها، اسپور قارچ‌ ها و میکروارگانیسم ‌های سرمادوست.

به‌ علاوه، در صورت رعایت نکردن نکات بهداشتی، ابتلا به برخی بیماری‌ ها مثل اسهال و استفراغ و انواع سرطان، دور از انتظار نخواهد بود.

میکروارگانیسم‌ ها در صورت فعال شدن در بسیاری از موارد، ردپاهایی از خود بر جا می‌ گذارند که در شناسایی این عوامل فساد کمک ‌کننده هستند. به محض مشاهده شواهد فساد مواد غذایی(تغییر رنگ غذا، تغییر قوام، طعم و بوی غذا) باید از مصرف این مواد غذایی پرهیز كرد.

افسانه بهرامی

هفته نامه سلامت