مركز فرهنگ و معارف قرآن
مركز فرهنگ و معارف قرآن» دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم در سال 1366 با هدف گسترش فرهنگ و معارف قرآن و دفاع ازحقانيت آموزه‌هاى آن شكل گرفت و با نگاهى كاملاً نو به عرصه‌هاى تفسير، ترجمه و موضوعات قرآنى، به جهت‌دهى فعاليت‌هاى قرآنى در حوزه علميه قم، بسيارى يارى رساند
تاريخچه
«مركز فرهنگ و معارف قرآن» دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم در سال 1366 با هدف گسترش فرهنگ و معارف قرآن و دفاع ازحقانيت آموزه‌هاى آن شكل گرفت و با نگاهى كاملاً نو به عرصه‌هاى تفسير، ترجمه و موضوعات قرآنى، به جهت‌دهى فعاليت‌هاى قرآنى در حوزه علميه قم، بسيارى يارى رساند. اين مركز وظايفى همچون: تأمين منابع و اسناد قرآنى، طبقه‌بندى و سازماندهى معارف قرآنى، تدوين فرهنگ‌نامه‌ها و دائرة المعارف‌هاى متنوع قرآنى، پديدآوردن تفاسير گوناگون، پاسخگويى به سؤالات و شبهات و شناسايى خلأها و نيازها در عرصه فرهنگ قرآنى را به عهده گرفته است.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران و گرايش وسيع به مسائل اسلامي، نياز به پژوهش‌هاي جدي و گسترده در همه زمينه‌ها به وجود آمد و در بخش قرآن به سبب كاستيها كه در تحقيقات قرآني در حوزه‌هاي علميه احساس مي‌شد، ضرورت‌هاي جديدي رخ نمود و تلاش‌هاي گسترده‌اي صورت گرفت. از جمله: تحقيقات و نوشته‌هاي انديشمند فرزانه آيت الله هاشمي رفسنجاني تحت عنوان كليد قرآن، بود، اين پژوهش انگيزه بسيار نيرومندي را فراهم نمود تا گروهي گرد هم آيند و دستنوشتههاي دوران زندان ستمشاهي ايشان را تكميل و آماده ارائه كنند.
از سال 1366 تهيه تفسير راهنما با استفاده از دستنوشتههاي آيت‌الله هاشمي رفسنجاني در دستور كار مركز قرار گرفت. دهها نفر از محققان و قرآن‌پژوهان اين مركز طي 15 سال كار مستمر و پژوهش دقيق موفق شدن سبك جديدي از تفسير قرآن را بوجود آورند.
بر پايه اين تحقيقات، در گام بعدي فرهنگ قرآن و دائرة المعارف و ساير پژوهش‌هاي مركز شكل گرفت و هم اكنون مركز با توليد ساليانه بيش از 70 جلد كتاب در زمينه پژوهش‌هاي بنيادي و كاربردي قرآني به عنوان بزرگ‌ترين مركز قرآن‌پژوهي كشور شناخته شده است.
اهداف و وظائف
پژوهش در معارف و علوم قرآن كريم، با توجه به جايگاه رفيع آن در فهم اهداف و اصول اسلام، تلاش‌هاي گسترده و مستمري مي‌طلبد. آگاهي از دستورات و تعاليم نوراني و انسان‌ساز قرآن مجيد و دستيابي به موضوعات مطرح شده در آن، از اهداف بلند و اساسي دانشمندان و فرزانگان بوده و در اين ميان، مسئوليت حوزه‌هاي علميه در زنده نگهداشتن قرآن بسيار سنگين‌تر است.
مركز فرهنگ و معارف قرآن، وابسته به دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، در مسير بهره‌گيري هرچه بيشتر از امكانات پيشرفته و فن‌آوري نوين مي‌كوشد تا پژوهش‌ها و تحقيقات نو و غني‌تر را براي آن قرآن‌پژوهان و علاقمندان معارف قرآني فراهم آورده؛ و در راستاي چنين اهداف والاي گام بردارد.
سازمان اداري مركز
مسئول مركز
مركز فرهنگ و معارف قرآن كه از زيرمجموعه‌هاي معاونت پژوهشي دفتر است با توجه به شرح وظايف خود داراي هشت گروه و يك مديريت پژوهشي است كه عبارتند از:
مدير اداره پژوهش
اداره پژوهش وظيفه نظارت مستمر بر اجراي طرح هاي تحقيقاتي از جهت انطباق با طرح تحقيق اوليه و رعايت زمان بندي، تدوين و پيشنهاد برنامه هاي كلان و سالانه مركز، نظارت بر انعقاد و اجراي قراردادها، تهيه و تنظيم و تحليل گزارش هاي برنامه اي و بودجه اي گروه ها و نيز مديريت دبيرخانه شوراي پژوهشي در تنظيم دستور جلسه و مصوبات و پيگيري آن و نظارت بر امور نشر آثار مركز با همكاري انتشارات دفتر را به عهده دارد.
مدير حوزه رياست
اين مديريت وظيفه هماهنگي گروه هاي مركز با رياست آن و پيگيري امور محوله از سوي رياست را به عهده دارد. تنظيم ديدارها درون و برون مركز، انجام و پي گيري نامه اداري مرتبط با حوزه رياست از ديگر وظايف اين مديريت مي باشد.
شوراي پژوهشي مرکز
شوراي پژوهشي به عنوان مهم ترين نهاد سازمان پژوهشي در مركز عمل مي كند. از مهم ترين وظايف اين شورا مي توان به بررسي و تصويب طرح هاي جامع نظام پژوهشي مركز، بررسي و تصويب عناوين پژوهشي، تاييد صلاحيت علمي پژوهشگران متقاضي عضويت در هيات علمي ، ارزش يابي نتايج نهاي پژوهش بر اساس طرح تحقيق، تصويت برنامه هاي سالانه و آيين نامه ها و مقررات پژوهش هاي كلان مركز ياد كرد.
گروه هاي پژوهشي:
1. گروه دائرة المعارف‌هاي قرآن
مأموريت اصلي:
تدوين دائرة المعارف بزرگ و جامع تخصصى قرآنى در موضوعات گوناگون براى سطوح مختلف سنى و تحصيلى؛ و نيز مطالعه، تحقيق، و اجراى طرح‌هاى پژوهشى در زمينه اصول و مبانى دائرة المعارف نويسى قرآنى از وظايف و ماموريت‌هاى اين گروه است.
بخش‌هاي علمي گروه
اديان
اخلاق
تاريخ و اعلام
فقه و حقوق
فلسفه و كلام
معارف و مفاهيم
علوم قرآني
كنترل و مقابله علمي
آثار منتشر شده
1. دائرة المعارف قرآن كريم (ج 1 ـ 6)
2. تك نگاشته‌هاي ابليس دشمن قسم خورده، آزادي در قرآن، طلوع جاودان (حضرت ابراهيم (ع))، آیات نامدار، امدادهای غیبی از نگاه قرآن، استدراج سقوط گام به گام، آخرت سرای پایدار
3. شيوه نامه دائرة المعارف قرآن كريم
4. اَعلام قرآن (ج 1 -3)
آثار در دست تحقيق
1. دائرة المعارف قرآن كريم ويژه نوجوانان
2. اَعلام قرآن (ج 4)
3. 16عدد تك نگارى‌هاى قرآنى با عناوينى چون: ارتداد، اقتصاد، آخر الزمان، تعلیم و تربیت.
4. دائرة المعارف قرآن كريم، ج 8،7 و 9
5. دانشنامه علوم قرآنی (برگرفته از کتاب دائرة المعارف قرآن)
6. ترجمه عربی دائرة المعارف قرآن کریم
2. گروه فرهنگ‌نامه‌ها و معاجم قرآني
مأموريت اصلي:
از مهم ترين وظايف اين گروه، تدوين فرهنگ موضوعى قرآن كريم؛ معجم‌ها و فرهنگ‌نامه‌هاى موضوعى تخصصى از معارف و آموزه‌هاى قرآنى، و نيز تدوين معجم‌هاى موضوعى از تفاسير مهم قرآن كريم، همراه با مطالعه، تحقيق و اجراى طرح‌هاى پژوهشى در زمينه اصول و روش‌هاى جديد معجم نگارى قرآنى و شناسايي منابع موجود درباره معجم‌ها و فرهنگ‌نامه‌هاي قرآني است.
بخش‌هاي علمي گروه
1. هسته تخصصي فقه و حقوق
2. هسته تخصصي كلام و فلسفه
3. هسته تخصصي تاريخ و اديان
4. هسته تخصصي معارف
5. هسته تخصصي اخلاق و تربيت
آثار منتشر شده
1. فرهنگ قرآن (كليد راهيابى به موضوعات و مفاهيم قرآن) 20 جلد
2. برگزیده فرهنگ قرآن - 2 جلد
آثار در دست انتشار
1. فرهنگ قرآن ويژه رسول اعظم(ص)
2. اصول و مبانى علمى فرهنگ قرآن
3. ترجمه فرهنگ قرآن به زبان عربى
4. فرهنگ قرآن 7 جلد
طرح‌هاي پژوهشي
1. ترادف در قرآن (بررسي واژگان مشابه)
2. تكميل فرهنگ قرآن (3 جلد)
3. نشست‌هاي علمي گروه
4. ترجمه فرهنگ قرآن به زبان اردو
5. فرهنگ تخصصی تبلیغ و اخلاق و تربیت
3. گروه مأخذشناسي و طبقه‌بندي اطلاعات قرآني
مأموريت اصلي:
شناسايى منابع و مدارك مكتوب و شفاهى و ديجيتالى علوم و معارف قرآن؛ تشكيل پرونده علمى و مأخذشناسى توصيفى و تحليلى براى پروژه‌هاى مصوب مركز؛ تهيه فهرست‌هاى تخصصى از منابع قرآنى مانند كتب، پايان‌نامه‌ها، مقالات و ديگر منابع؛ طراحى بانك جامع اطلاعات الكترونيكى قرآنى؛ نمايه‌سازى محصولات پژوهشى مركز بر اساس نظام جامع معارف قرآنى؛ و نيز طراحى و تدوين نظام جامع طبقه‌بندى معارف و علوم قرآن و مشاوره علمی برای دانش پژوهان در زمینه موضوع یابی و تدوین پایان نامه، از وظايف اين گروه است.
بخش‌هاي علمي گروه
نمايه سازي
تشكيل پرونده علمي
اصطلاح‌نامه
فهرست نويسي
آثار منتشر شده
1. فرهنگ موضوعى تفاسير قرآن كريم
2. اصطلاح نامه معارف قرآن
3. فهرست الفبايى - موضوعى تفسير راهنما
4. مأخذشناسى رسول اعظم(ص) در تفاسير
5. فهرست نويسى كتابخانه
6. معجم الدراسات القرآنيه
7. مفتاح التفاسير
آثار در دست تحقیق
1. چكيده نويسى منابع درجه اول قرآنى
2. شناسايى و طبقه بندى مقالات قرآنى مجلات
3. نمايه سازى تفسير راهنما (بازنگرى شده)
4. نمايه سازى مجموعه 50000 عنوان «پاسخ به پرسش‌هاى قرآنى»
4. گروه تفسیر ترتیبی و ترجمه قرآن کریم
مأموريت اصلي:
تهیه و تدوین تفسیر های گوناگون قرآن برای سطوح مختلف سنی و تحصیلی؛ تدوین و ارائه ترجمه های روان و جذاب قرآن به سبک های گوناگون؛ انجام مطالعات تخصصی پیرامون اصول و مبانی علمی تفسیر و ترجمه؛ ارائه و بازتولید تفاسیر معتبر شیعی به ویژه تفسیر راهنما در قالب های جذاب؛ برقراری ارتباط علمی با مراکز و مؤسسات فعال در زمینه ترجمه و تفسیر؛ شناسایی، جذب و به کارگیری پژوهشگران توانمند؛ شناسایی کاستی های موجود در عرضه تفسیر و ترجمه ؛ برگزاری نشست های علمی از وظایف این گروه است.
بخش‌هاي علمي گروه
ترجمه
تفسير ترتيبي
تدوين کتب آموزش
آثار منتشر شده
1. تفسير راهنما (20 جلد)
2. ترجمه و تفسير قرآن براساس ديدگاه‌هاي علامه طباطبايي در تفسير از الميزان
3. ترجمه روان قرآن كريم (اين ترجمه در بازنگري شده تفسير راهنما آمده كه به صورت مستقل ارائه شده است)
4. تفسير «جرعه اى از زلال قرآن» (6 جلد)
5. تفسير بيان
6. الانظار التفسيريه للشيخ الانصارى
7. تفسير القرآن المجيد المستخرج من تراث الشيخ المفيد
8. ترجمه قرآن كريم براساس ديدگاه‌هاي علامه طباطبايي در تفسير الميزان همراه با نكته‌هاي تفسيري
9. بازنگری تفسیر راهنما (21 جلد)
آثار در دست انتشار
1. التفسير المشروع القرآني (درآمدى بر تفسير قرآن به اساس ترتيب نزول)
2. معارف قرآن برای کودکان (دفتر اول)
طرح‌هاي پژوهشي
1. ترجمه عربى تفسير راهنما
2. آيه‌هاى زندگى
3. تفسير تربيتى آموزشى براي دانشگاه
4. تفسير ترتيبي آموزشي براي حوزه
5. تفسير ترتيبي آموزشي براي جامعةالقرآن
6. تفسير جوان
7. معارف قرآن براي كودكان (دفتر دوم)
8. تفسير ترتيبى جامع فارسى
9. طرح‌هاي گونه‌هاي بهره‌برداري ازتفسير راهنما (10 طرح)
10. التفسير الشاملة لغة و بلاغة
11. اصول و مبانى ترجمه قرآن
12. ترجمه آزاد قرآن
13. تهيه ليست كتب تخصصي ترجمه
14. تهيه ليست مقالات تخصصي ترجمه
15. تشكيل شناسنامه ترجمه‌پژوهان
16. ايجاد كتابخانه تخصصي ترجمه
5. گروه تفسير موضوعي قرآن
مأموريت اصلي:
ارائه نگرش‌هاى قرآنى در زمينه موضوعات گوناگون؛ مطالعه و تحقيق و اجراى طرح‌هاى پژوهشى در زمينه اصول و مبانى تفسير موضوعى قرآن؛ و نيز برقرارى ارتباط علمى با مراكز و موسسات فعال در زمينه تفسير موضوعى قرآن، از مهم ترين وظايف اين گروه است.
بخش‌هاي علمي گروه
عقايد
اخلاق
احكام
آثار منتشر شده:
مستندات قرآنی فلسفه سیاسی امام خمینی (ره)
آثار آماده چاپ:
1. جامعه آرمانی قرآن
2. بررسی تحلیلی مواجهه قرآن با یهود
3. پلورالیسم دینی از منظر قرآن
4. آیات الاحکام تفسیر راهنما
آثار در دست پژوهش
1. درآمدى بر تفسير موضوعى قرآن
- ضرورت، اهداف، و پیشینه تفسیر موضوعی
- چالش‌های تفسیر موضوعی
- شرایط مفسر
- قلمرو موضوعات قرآنی
- روش بیان قرآن
2. سنت انتظار در قرآن
3. غنا در قرآن
4. مبانی عام تفسیر
5. آیات الاحکام
6. تکمیل مستندات قرآنی ساختار جامع درختی معارف قرآن
6. گروه علوم قرآني
مأموريت اصلي:
مطالعه و تحقيق و اجراى طرح‌هاى پژوهشى در حوزه علوم قرآني؛ بررسى و شناسايى خلأها و نيازهاى موجود در زمينه مباحث علوم قرآني؛ برگزاری نشست های علمی - پژوهشی و نيز شناسايى پژوهشگران و صاحب نظران حوزوى و دانشگاهى متخصص در زمينه علوم قرآن از مهم ترين ماموريت‌هاى اين گروه است.
تبصره: مباحث و موضوعات جديدي چون تاريخ قرآن، كه اصطلاحي جديد و وارداتي به حوزه معارف اسلامي و قرآني است (اين اصطلاح براساس تفكر چاپ انتقادي متن كتاب مقدس و تاريخمند بودن آن مطرح شده است) نيز در زمره مأموريت‌هاي اين گروه است.
آثار منتشر شده
1. علوم القرآن عند المفسرين (3 جلد)
2. نقش دانش رجال در تفسير علوم قرآن
3. دانش نامه قرآن پژوهان ایران (جلد1)
آثار آماده انتشار
1. ساختار درختی علوم و معارف قرآنی
2. مسئله شناسی و شبهه شناسی حوزه علوم و معارف قرآنی
3. گفت و گوی علمی با قرآن پژوهان کشور
4. رابطه قرآن و اهل بیت (علیهم السلام)
5. اصول تحول فرهنگی با الهام از نزول تدریجی
نشست های برگزار شده
1. نشست تخصصی رسم الخط قرآن
2. نشست تخصصی تدبر در قرآن
نشست های در دست اقدام
1. نظریه اندیشه مدوّن
2. معنا شناسی (معنای پایه ـ معنای نسبی)
3. ادامه نشست تدبر در قرآن
4. اصول تحول فرهنگی با الهام از نزول تدریجی
5. تعامل با ادیان بر محور کتاب مقدس هر دین
6. نزول تاریخی حضور فراتاریخی
7. چگونگی به کارگیری استعدادهای پژوهشی مرکز فرهنگ و معارف قرآن برای خدمت نظام
8. طرح جامع بازسازی فرهنگ قرآنی کشور
طرح‌هاي در دست اقدام
1. روش پاسخ‌دهی به شبهات و تعامل با شبهه گران در قرآن
2. بررسی و نقد کتاب مقدمه‌ای بر قرآن نوشته بل، مونتگمری وات
7. گروه قرآن و علوم روز
مأموريت اصلي:
وظيفه اين گروه مطالعه، تحقيق، و اجراى طرح‌هاى پژوهشى براى راهيابى به ديدگاه قرآن درباره يافته‌هاى علوم بشرى و سرانجام تولید علم دینی و قرآنی است.
بخش‌هاي علمي گروه
1. مفاهيم سياسي در قرآن
2. مفاهيم حقوقي در قرآن
3. مفاهيم تربيتي در قرآن
4. دايرة المعارف قرآنی زن و خانواده
5. مفاهيم اجتماعي در قرآن
6. مبانی، اصول و قواعد برداشت علمی از قرآن
7. مبانی قرآنی قواعد فلسفی
8. مديريت پژوهش‌هاي رسانه‌اي
مأموريت اصلي:
با هدف برنامه ريزى و كوشش مستمر براى شناسايى نيازهاى قرآنى رسانه ها؛ اطلاع رسانى از پژوهش‌هاى جديد قرآنى؛ و انجام پژوهش‌هاى قرآنى به منظور پاسخ گويى به نيازهاى رسانه‌هاى كشور، اين مديريت در سال 1382 راه اندازى شده است.
بخش‌هاي علمي گروه
پايگاه اطلاع‌رساني معارف قرآن
اطلاع‌رساني پژوهش‌هاي قرآني
مقالات مطبوعاتی
امور پایان‌نامه‌ها
نرم افزار
تولیدات صدا و سیما
پروژه‌هاي موردي
فعاليت‌هاي جاري
1. تهيه مقالات مطبوعاتي:
2. توليد نرم‌افزارهاي قرآني:
3. تقويت و توسعه پايگاه تخصصى اطلاع رسانى معارف قرآن:
نشاني پايگاه: www.maarefquran.com
4. ساماندهى پايان نامه‌ها ى قرآنى
5. نقد و بررسى كتاب‌هاى قرانى
6. توليد برنامه براي شبكه‌هاي مختلف صدا و سيما در سطح كشور.
7. شناسایی و معرفی جدیدترین مقالات قرآنی کشور
8. شناسایی و معرفی جدیدترین کتب قرآنی کشور
9. شناسایی و معرفی جدیدترین پایان نامه های قرآنی کشور
10. تولید اخبار قرآنی
آثار منتشر شده
1. فهرست توصيفى پايان نامه‌هاى قرآنى كشور
2. تفسير راهنما از نگاه قرآن پژوهان
3. نقد و بررسى فرهنگ قرآن (فرهنگ قرآن از نگاه قرآن پژوهان)
4. بازخوانى روشى نو در تفسير قرآن (گزارشى از همايش تفسير راهنما)
5. نرم افزار کتابخانه دیجیتالی فرهنگ قرآن
6. نرم افزار کتابخانه دیجیتالی تفسیر راهنما
7. نرم افزار کتابخانه دیجیتالی پرسمان های قرآنی
8. تولید و انتشار هزاران صفحه مقالات قرآنی در مطبوعات کشور
آثار در دست انتشار
1. نقد و بررسى دائرة المعارف قرآن كريم
2. نرم افزارهاى كمك پژوهشى قرآنى
3. نرم افزار فرهنگ موضوعى تفاسير
4. برگزيده مقالات قرآنى مجلات اروپايى
5. فهرست توصیفی پایان نامه های قرآنی حوزه های علمیه
6. فهرست موضوعی و چکیده مقالات قرآنی مطبوعات کشور 1385
7. فهرست موضوعی و چکیده کتب قرآنی سال 1385
8. فهرست موضوعی و چکیده مقالات قرآنی مطبوعات کشور 1386
9. فهرست موضوعی و چکیده کتب قرآنی سال 1386
طرح های در دست پژوهش
1. نقد و بررسى كتب قرآنى سا ل 87
2. شناسایی و معرفی جدیدترین کتب قرآنی 1387
3. شناسایی و معرفی جدیدترین مقالات قرآنی 1387
4. شناسایی و معرفی قرآن پژوهان
5. شناسایی و معرفی پایان‌نامه‌های قرآنی
9. كتابخانه تخصصي علوم و معارف قرآن
مأموريت اصلي:
اين كتابخانه در سال 1366 بنا نهاده شد و از سال 1376 منابع آن بسيار افزايش يافت، به گونه اى كه اكنون از غنى ترين كتابخانه‌هاى تخصصى ايران به شمار مى آيد. اين كتابخانه داراى حدود 20000 عنوان كتاب در 30000 مجلد است. 350 عنوان تفسير كل قرآن و 1300 تفسير بخشى از قرآن، در اين كتابخانه موجود است. ترجمه‌هاى قرآن از 60 زبان دنيا نيز با 300 عنوان در اين كتابخانه يافت مى گردد. هم چنين 78 عنوان نشريه قرآنى در مخزن نگهدارى مى شود.
براى غنى سازى مستمر كتابخانه، همواره از نمايشگاه‌هاى داخلى و خارجى بازديد مى شود و سالانه حدود 1000 عنوان كتاب از نمايشگاه‌هاى خارجى خريدارى مى گردد. كتاب‌‌ها بر پايه نظام كنگره رده بندى شده اند و ساير منابع در نرم افزار سيمرغ ثبت گشته اند. اين كتابخانه با روش باز اداره مى شود و روزانه پذيراى شمارى بسيار از اهل فرهنگ و تحقيق است. بخش كتابخانه ديجتالى نيز در سال‌هاى اخير راه اندازى و با استقبال دانش پژوهان مواجه شده است.
