آیا وقعا زمین بدور خود می چرخد؟!
شواهد بطلمیوس برای عدم حرکت وضعی زمین
در مقاله ی پیشین دیدیم که بطلمیوس، منجم بزرگ قرن دوم میلادی، زمین را در مرکز عالم ساکن می داند.
ادله ی بطلمیوس بر علیه چرخش زمین بدور خوردش
بطلمیوس در ابتدا به افرادی اشاره می‌کند که در ضمن پذیرش مرکزیت زمین درعالم، آن را دارای چرخشی به دور محور خود می‌دانند. هراکلیدس (قرن چهارم پیش از میلاد) قدیمی‌ترین فردی است که چنین عقیده ای را ابراز داشته است.
بطلمیوس صراحتاً اعلام می‌کند، که مشاهدات نجومی، با هر دو نظریه‌ی چرخش شبانروزی افلاک به دور زمین و چرخش شبانروزی زمین به دور محورش تطابق دارد. یا کل کره‌ی آسمان هر شبانروز از شرق به غرب به دور زمین می‌گردد، یا زمین هر شبانروز، از غرب به شرق به دور محور خودش (که منطبق بر محور کره‌ی آسمان است) گردش و چرخش می‌کند.
1- ولی این نظریه‌ی دوم با اتفاقاتی که ما روی زمین می‌بینیم، تناقض دارد. فرض کنیم کره‌ی زمین دارای چنین چرخشی باشد، در آن صورت تمامی‌اجسامی که از زمین جدا هستند، مثل هوا و پرندگان و ابرها و اجسام پرتاب شده، بر اثر چرخش زمین، از آن عقب خواهند ماند. چرا که چرخش زمین به دور خود بسیار سریع خواهد بود.
2- ولی اگر فرض کنیم، هوای اطراف زمین نیز، به همراه آن گردش می‌کند، می توان پذیرفت که پرندگان و ابرها که روی هوا اتکا دارند، به همراه هوا و زمین بگردند، ولی مشکل دیگری خواهیم داشت: باز هم اجسام پرتابه، از زمین عقب خواهند ماند. یعنی اگر سنگی را به بالا پرتاب کنیم، هوا نمی تواند آن را با خود حرکت دهد.
3- ولی باز اگر فرض کنیم که تمام اجسام نیز به همراه زمین حرکت چرخشی داشته باشند، چنان که سرعت و جهت چرخششان نیز با زمین برابر باشد، اعم از پرندگان و ابرها و سنگها و تیرهای پرتاب شده، و فرقی نکند که در حال پرتاب باشند، یا هر حرکت دیگری، در آن صورت، دیگر هیچ حرکت جلو یا عقبی نسبت به ما نخواهند داشت و به نظر ما ساکن می‌رسند.
بطلمیوس این فرض آخر را مورد قبول نمی‌داند، چرا که در آن صورت باید تعداد زیادی فرض عجیب را به عنوان اصول موضوعه بپذیریم. به نظر می رسد بطلمیوس مانند هر دانشمند خوش ذوقی، اصل «سادگی» و «کمترین فرض» را از اصول روش علمی می‌داند. برای آنکه زمین را دارای چرخش به دور محور خود بدانیم، مجبوریم فرض کنیم که تک تک اجسام روی زمین به همراه زمین دارای حرکتی هستند که منشأ این حرکت نیز نامعلوم است. هر دانشمندی که دارای شم خوب علمی باشد، این فرضهای اضافی را به دور می‌ریزد.
تألیف:
ا.م.گمینی
منبع:
Ptolemy, Almagest, edited by Toomer, 1985
