وقتی کارگردان خوب باشد (2)

پیام فروتن؛ تا سه نشود، بازی نشود

پیام فروتن لیسانس طراحی صحنه از دانشگاه تهران و فوق لیسانس ادبیات نمایشی از دانشکده سینما تئاتر است. وی همچنین عضو هیات علمی دانشگاه هنر های زیبا و مدرس طراحی صحنه در دانشگاه است. این سریال دومین تجربه همکاری ایشان با حسن فتحی است، که اولین همکاری او در سریال «میوه ممنوعه» است. در چندین فیلم طراح صحنه بوده، از جمله «جعبه موسیقی» کار آقای معتمد و «تهران ساعت 7 صبح» به کارگردانی شهاب رضویان و...

---

-کار از شتاب بالایی برخوردار است، چقدر این شتاب در کار شما تاثیر گذاشته است؟

طبعاً تاثیر می گذارد. طراح صحنه نیاز به دو فاکتور بسیار مهم دارد که زمان و پول است. از هر کدام از این دو در محظور باشیم، دچار مشکل می شویم. همه این مشکلات وجود دارد و نمی توانیم در نهایت آن چیزی را که به شکل مطلوب دلخواه است، داشته باشیم. با تمام این اوصاف بچه های تولید خیلی خوب همکاری و سعی می کنند حتی المقدور آن چیزی را که نیاز است، فراهم کنند ولی منکر این نمی شوم که شتاب تاثیر گذار است.

-چقدر این مشکلات روی کار شما تاثیر می گذارد؟

یک نظریه وجود دارد که وقتی انسان دچار محدودیت می شود، خلاقیتش بیشتر می شود، ولی همیشه به این صورت نیست. بعضی مواقع هم وقتی امکانات بیشتر باشد، خلاقیت شکوفا می شود. در جاهایی بوده محدودیت خیلی کمک کرده که جایگزین بهتری پیدا کنیم و با یک روش دیگری بتوانیم منظور خودمان را نشان بدهیم که اتفاقاً روش بهتری هم بوده ولی در جاهایی هم بوده که آن چیزی را که لازم داشتیم نتوانستیم به آن برسیم و عملی کنیم.

-این سریال از طراحی صحنه متفاوت برخوردار است؟

هر پروژه یی طراحی صحنه متفاوت و خاص خودش را دارد، اما اگر بخواهیم بنیادی تر و اصولی تر صحبت کنیم، ماهیت طراحی صحنه در مورد آثار سینما و تلویزیون ما کمتر حرفه یی است. وقتی به کشور های دیگر نگاه می کنیم، می بینیم برای هر پروژه یی طراح صحنه خاص خودش را تعریف می کنند. در استودیو دکور ها ساخته می شود و هر کاری معماری خاص خودش را می طلبد، اما در ایران به گونه دیگری است. ما فقط چند لوکیشن محدود در تهران داریم و مجبوریم که از بین آنها انتخاب کنیم. مسائل مالی و تولیدی باعث می شود آزادی کامل را نداشته باشیم، یعنی نه بتوانیم معماری خانه را تغییر بدهیم و نه آکسسوار یا وسایل داخل آن را عوض کنیم. روی همین بارها شده است که خانه یی را مشابه خانه یی می بینید که مثلاً نیم ساعت پیش در شبکه دیگر دیده اید و همین مساله از جلوه حرفه یی کارهای تلویزیونی طراح صحنه می کاهد. در این سریال ما از لوکیشنی استفاده کردیم که در «میوه ممنوعه» استفاده می کردیم، اما سعی کرده بودیم با آکسسوار و وسایل صحنه که تعریف دیگری دارد فضا را تغییر بدهیم و شکل دیگری به وجود بیاوریم.

-تمام این کاغذ دیواری های روی دیوار را شما عوض کرده اید؟

بله، درها را هم به طرح پلنگی کرده ایم و حتی اسم بازیگر از شمسی تبدیل به شمسی پلنگ شده است به خاطر اینکه ما یک علاقه برایش به وجود بیاوریم. بخش اعظم عکس ها و پوستر ها و فضا سازی که انجام دادیم هیچ کدام روی خانه نبودند، غیر از معماری خانه ما تقریباً همه چیز را تغییر دادیم.

-آیا جزء وظایف طراح صحنه است که طراحی صحنه را نزدیک به شخصیت ها بکند؟

دقیقاً به همین صورت است. یعنی طراح صحنه، مجری صحنه نیست بلکه باید شخصیت ها و موقعیت ها نمایشی را تعریف کند و مفاهیم خاصی که مد نظر کارگردان است را به وجود بیاورد. در همین سریال اگر شما خانه حشمت را که مهدی هاشمی بازی می کند با خانه شمسی که خانم گوهر خیر اندیش بازی می کند مقایسه کنید این تفاوت را احساس می کنید. مثلاً در خانه حشمت ما از حاشیه های کاغذ دیواری استفاده کردیم که کلاسیک است و رنگ زرشکی ملایمی دارد ولی در خانه شمسی ما از کاغذ دیواری هایی استفاده کردیم که نقش پلنگ روی آن است. در واقع با این کار ما شخصیت ها را تعریف می کنیم که این شخصیت این خصوصیت روحی و روانی را دارد و به این شکل به زندگی یا اطرافش نگاه می کند.

-چقدر توانستید در این سریال به ایده آل تان نزدیک شوید؟

به نظر من هیچ طراح صحنه یی در ایران به ایده آلش نزدیک نمی شود. بخشی از آن مسائل تولیدی است و بخش دیگر مساله زمان است و بخش اعظمی از آن هم به خاطر نگاهی است که به طراح صحنه وجود دارد. هنوز طراح صحنه در ایران دکور ساز است و هنوز نگاه قرن 18 و 19 به طراح صحنه می شود. به جرات می توانم بگویم 90 در صد پروژه های مختلف اعم از تلویزیون، سینما و تئاتر این نگاه به طراح صحنه وجود دارد. در این سریال آقای فتحی کارگردان دموکراتی است و مشاوره و صحبت می کنند و یک جاهایی هم بده بستان های بسیار خوبی بین من و ایشان وجود دارد. اگر در این پروژه بحث زمان و بودجه را کنار بگذاریم، می توانم بگویم به طور نسبی راضی هستم.

-بیشترین مشکلی که طراح صحنه ها در پروژه های مختلف با آن مواجه هستند، چیست؟

اعتبار است. ما در سینمای دنیا سه تا کارگردان داریم؛ کارگردان اصلی یک اثر، کارگردان فیلمبرداری یا تصویربرداری و کارگردان هنر،که این سه به موازات هم پیش می روند. در ایران طراح صحنه آن اعتبار را پیدا نکرده است که به دید یک کارگردان هنری و مشاور هنری به او نگاه شود و دست راست کار گردان باشد. به نظر من بزرگ ترین مشکل طراحان صحنه در ایران این است که هنوز به جایگاه واقعی خودشان در سینما، تلویزیون و تئاتر حرفه یی دنیا نرسیده اند.

-به عنوان طراح صحنه یی که اشک ها و لبخندها سومین تجربه همکاری اش با حسن فتحی است، او را چگونه می توانید تحلیل کنید. آیا اصولاً کارگردان سختگیری است؟

آقای فتحی کارگردان سختگیری نیستند. بیشتر آدم به شدت منطقی و اصولگرایی هستند. به این معنی که به چیزی که اعتقاد دارند، می خواهند به هر شکلی به آن برسند و بحث زمان و پول اصلاً برایشان مهم نیست. یک حïسن دیگری هم که ایشان دارند این است که خیلی از صحنه ها را از قبل چک نمی کنند و زمانی که سر صحنه جزئیات صحنه گذاشته می شود همان موقع با همان جزئیات برای بازیگری درست می کنند، یعنی از همان چیزی که در صحنه قرار گرفته استفاده می کنند برای یک اکت صحنه و این خیلی ارزشمند است که کارگردان این آکسسوار و جزئیات را دیده و از آنها بازی می گیرد.

اسماعیل عفیفه؛ یک کار منحصربه فرد

-چی شد به سراغ ساخت یک مجموعه نوروزی برای شبکه یک رفتید؟

قرار بود یک تله فیلم برای شبکه یک بسازیم. نزدیک کلید زدن آن کار بودیم که شبکه یک پیشنهاد کار عید را کرد که برایشان بسازیم. فیلمنامه خاصی هم نداشتند، یعنی یک فیلمنامه به ما دادند که خیلی مورد پسند من و آقای فتحی قرار نگرفت و بعد گفتند شما خودتان یک طرح و ایده بدهید و ما یک طرحی را که قبلاً با آقای کاظمی پور صحبت کرده بودیم که طرحی خلاصه و موجزی بود، به شبکه دادیم و شبکه با آن موافقت کرد و ما شروع به کار کردیم.

-گویا خیال تان از هر بابت از کارگردانی کار راحت است و با وجود زمان اندک، ریسک این کار را قبول کردید.

وقتی کارگردان خوب باشد، آدم از کار کردن لذت می برد. اولین همکاری من با آقای فتحی در رمضان 1372 در سریال «همسایه ها» بود؛ اولین سریال مناسبتی که هر شب ماه رمضان پخش می شد. در سال 1375 سریال «فردا دیر است» را ساختیم و سپس در سال گذشته «میوه ممنوعه» با هم کار کردیم.

-کارهای مناسبتی برای تهیه کننده چه فشارهایی را به همراه دارد؟

فشار اصلی به دلیل کمبود وقت است. ما مجبوریم کار را برای پخش برسانیم. من به خصوص در مورد این فیلمنامه ترجیح می دادم وقت بیشتری داشتیم. متاسفانه زمان کم است، اما بعضی وقت ها در عجله هم اتفاقاتی می افتد که کار بهتری هم می شود.

-چقدر این شتاب در کار برای شما استرس زا بوده؟

استرس جزء ذات تهیه کنندگی است. بیشتر استرس مان به خاطر محدودیت زمان است و ما می دانیم که این کار باید در نوروز پخش شود و چون فاصله زمانی کمی داریم این کمی اذیت می کند و ما می ترسیم کار به موقع و با کیفیت مطلوب حاضر نشود، البته حتی اگر سریال حاضر نشود، تلاش می کنیم کیفیت افت نکند.

-به نظر شما زمان فیلمبرداری برای یک سریال دوازده قسمتی در مدت کمتر از یک ماه زمان کمی نیست؟

البته تقریباً یک ماه و نیم می شود. ما فیلمبرداری را از بیستم بهمن شروع کردیم که فرصت خیلی کمی است. در حالت معمول ترجیح می دهم چهار ماه وقت داشتیم.

-چه چیزی باعث می شود تهیه کننده ها وقت کافی برای ساخت سریال نگذارند؟

این مساله دست ما نبود. تلویزیون دیر اقدام می کند. شبکه یک اگر پنج یا شش ماه زودتر گفت وگو ها را شروع می کرد و یک طرحی را به ما می داد، زمان بیشتری داشتیم. فکر می کنم معمولاً شبکه ها به دلیل اینکه منتظر طرح ها و فیلمنامه های جذاب می مانند، قبول طرح ها را به تعویق می اندازند و در آخرین لحظه تصمیم نهایی را می گیرند.

-پس یکی از علت های کمبود وقت کارهای مناسبتی همین است؟

یکی از دلایل اش همین است.

-چقدر از لحاظ کیفی این سریال را به ایده آل های خودتان نزدیک دانستید؟

سریال خوبی است. من بخش های مونتاژ شده اش را دیده ام و خیلی امیدوارم. به نظر من ویژگی هایی دارد که این سریال را منحصر به فرد می کند، که وقتی پخش شود متوجه خواهید شد.

-این سریال چقدر از تنوع لوکیشن برخوردار است؟

فکر کنم زیاد باشد چون من هنوز فیلمنامه را کامل ندارم، بنابراین اطلاعات دقیقی هم ندارم.

جواد صفا (تصویربردار)

جواد صفا فارغ التحصیل رشته تصویربرداری از مدرسه عالی تلویزیون و سینما است. دو بار تندیس بهترین تصویربردار را در جشنواره های سینمایی از آن خود کرده است. از معروف ترین سریال های بعد از انقلاب وی می توان به «سلطان و شبان»، «در پناه تو»، «در قلب من»، «مسافر» و «راه بی پایان» اشاره کرد. او می گویید، حدود 10 سال هست که بازنشسته شده ام ولی هنوز در خدمت سازمان هستم .تا آنجا که جان داشته باشم کار می کنم زیرا تلویزیون را دوست دارم و به آن وفادار می مانم.

---

-این طوری که من می بینم کارتان خیلی با سرعت و شتاب زیادی است ولی با این حال دقت زیادی در مجموعه هست، چقدر این سرعت روی کارتان تاثیر گذاشته است؟

قرار بود با توجه به اینکه زمان در کار اهمیت زیادی دارد تا آنجا که مقدور است کیفیت کار را در نظر بگیریم. سعی ما بر این است که در کار کیفیت و کمیت بالایی داشته باشیم و ان شاءالله امیدوارم بینندگان با این زحماتی که شبانه روز کشیده می شود خوش شان بیاید و اوقات خوبی را برایشان ایجاد بکنیم.

-کار با آقای فتحی چطور است؟

ایشان بسیار منعطف هستند و از نظر فکری با هم خیلی هماهنگ هستیم. قبل از شروع فیلمبرداری با هم صحبت می کنیم تا با توجه به فضای کار که یک طنز موقعیت است به همراه طراح نور و طراح صحنه که رنگ ها را انتخاب کنند این سریال را به یک فضای شاد و مفرح برسانیم. حالا چقدر توانسته باشیم این فضا را ایجاد کنیم قضاوتش با بینندگان است.

-چقدر کار با آقای فتحی چیزهای جدید و تازه داشته است؟

من با کارگردان های زیادی کار کرده ام، تقریباً همه این انعطاف را دارند. خیلی از کارگردان ها آن چیزی که خودشان می خواهند باید اجرا بشود ولی اینجا ما با هم توافقات زیادی داریم و ایشان امکان دادن ایده را به ما می دهند و اگر خوب باشد صد در صد می پذیرند. به هرحال سعی در این است که با این همفکری ها و با این وقت کم ما بتوانیم به یک نتیجه خوب نهایی برسیم.

-به طور کلی کارهای مناسبتی (چه برای عید و چه برای ماه مبارک رمضان) مدت فیلمبرداری خیلی کوتاهی دارند، آیا این به نسبت سریال هایی که مناسبتی نیستند تاثیری می گذارد؟

قطعاً تاثیر می گذارد. این اولین سریال مناسبتی من است و فقط به خاطر حضور آقای فتحی و آقای عفیفه که تهیه کننده این سریال است دوست داشتم در این سریال همکاری کنم. کمبود وقت در کارهای مناسبتی مشکلی است که باید سازمانی که متولی این کار است این مساله را حل کند. یعنی وقت مناسب را داشته باشند که با دغدغه کمتری کار را انجام دهند و امیدوارم با اندیشه هایی که مدیران سازمان انجام خواهند داد برای برنامه های آتی این زمان بیشتر داده شود تا کار با آرامش و فرصت مناسب تری ساخته شود. کاری که با فرصت کم و شتاب بالا ساخته می شود ممکن است با توجه به هم و غم هایی که می گذاریم که از کیفیت کار کم نشود ولی ناخودآگاه در اثر عجله در کار یک جا هایی از دستمان در برود. در سریال های غیرمناسبتی همه چیز زمان خاص خودش را می برد؛ تمرین هنرپیشه و تمرین با دوربین و از این قبیل کارها همه باعث می شود یک کار منسجم ساخته شود و ما تا الان اجازه ندادیم از کیفیت کاسته شود.

تنظیم برای تبیان : مسعود رضا عجمی