قرآن چیستربیتی گنجی نفیس در انگلستان

ابوالحسن علاالدین علی بن هلال مشهور به ابن بواب و ملقب به «قبله الکتاب» از معروفترین خطاطان ایران در اوائل قرن پنجم هجری است.

پدرش دربان القادر بالله خلیفه عباسی (فرمانروایی ۹۹۱-۱۰۳۱ م) و خود از نزدیکان القادر و یا به قولی از ملازمان بهاالدین دیلمی بود. او به مناسبت شغل پدر به ابن بواب شهرت یافت. او در خطوط مختلف به جا مانده از ابن مقله تصرفاتی کرد و قواعدی تازه در خوشنویسی به‌وجود آورد. از او نسخه‌ای به خط نسخ در مجموعه خصوصی چستربیتی در انگلستان موجود است. او در سال ۴۲۳ ه.ق درگذشته است.[۱]

وی در تکمیل خط نسخ که به وسیله ابن مقله وضع شده بود، زحمات بسیاری کشید و نگارش حروق نقطه دار را تحت قوانینی در آورد که تا قرن حاظر نیز خطاطان آن‌ها را رعایت می‌کنند. ابن بواب در نگارش قران نیز تسلطی عجیب داشت و نوشته‌های او در این زمینه بی‌نظیر است.

اطلاعات بسیار كمی از زندگی ابوالحسن علی بن هلال موجود است. از اینكه كجا و كی به دنیا آمده است چشم پوشی میكنیم، ولی بیشتر عمرش را در شیراز و بغداد سپری كرده است. پدرش هلال نگهبان درها (بواب) و او به این دلیل به نام ابن بواب معروف شده و گاهی اوقات هم به نام «ابن سیتری» كه همان معنا را دارد هم نام برده شده است علی بن هلال كار هنری خودش را به عنوان تزئین كننده منازل شروع و سپس به كتابت و تذهیب كتابها ادامه داد و در نهایت براساس بیان خود ابن بواب به عنوان كتابدار حاكم دیلمی بهاءالدوله (403ـ379 هـ.ق) در شیراز منصوب شد.

گفته می شود كه علی بن هلال حافظ كل قرآن بوده و جمعاً 64 مرتبه كل قرآن را كتابت كرده است. از این مجموعه در حال حاضر تنها قرآن معروف چستربیتی موجود است. از دیگر كارهای معروف ابن بواب كامل كردن اصول و قواعد خوشنویسی است كه حدود یك قرن قبل از او توسط وزیر و خوشنویس ایرانی، ابن مقله (وفات 328 هـ.ق) تدوین شده بود. ابن بواب به خاطر نبوغ هنری، اصول و قواعد ابداعی ابن مقله كه بیشتر تحت تأثیر هندسه تناسبات ریاضی بود، در ریتم، حركت و منحنی حروف، تناسبات بسیار خوش آیند و چشم نوازی را به وجود آورد.

قرآن كوچك و منحصر به فرد كتابخانة چستربیتی ( CHESTER BEATTY ) شهر دوبلین، پایتخت ایرلند با گذشت 999 سال از كتابت آن، هنوز یكی از شاهكارهای هنر اسلامی به شمار می آید. این قرآن بر اساس كتیبة آخر قرآن توسط هنرمند بزرگ شیعه، استاد بزرگ هنر خوشنویسی و تذهیب، علی بن هلال مشهور به ابن بواب، در دوران حكومت شیعی آل بویه در سال 391 هـ.. ق (378 هـ..ش) در شهر بغداد، كتابت و تذهیب شده است. ابن بواب به نقل از یاقوت، مدتی در شیراز كتابدار كتابخانه امیر بهاءالدوله، حاكم آل بویه بوده و بر طبق تاریخ، در زمان كتابت این قرآن، امیر بهاءالدوله حاكم بغداد بوده است. بیشتر محقیقن معتقدند كه قرآن مجموعه چستربیتی تنها قرآن موجود از آثار ابن بواب می باشد. این قرآن همچنین یكی از قدیمیترین خطی است كه به خط ریحان بر روی كاغذ نوشته شده است. تذهیب این قرآن بسیار زیبا و هنرمندانه است. شیوه و روش تذهیب این قرآن، شامل عناصر تزئیناتی میباشد كه این عناصر در دورههای بعدی حتی تا به امروز به عنوان الفبای هنر تذهیب قرآن مجید مرسوم گردیده است.(2)

1- پیدایش و سیر تحول هنر خط، ص ۷۳

2- مجله گلستان قرآن، شماره 108