عالم برزخ(1)
اگر چیزی میان دو چیز دیگر حائل و فاصله باشد ، آن چیز را "برزخ" مینامند. قرآن كریم از زندگی پس از مرگ تا قیامت كبری با كلمه" برزخ" تعبیر كرده است. در سوره مؤمنون آیه 100 میفرماید: «حتی اذا جاء احدهم الموت قال رب ارجعون. لعلی اعمل صالحا فیما تركت، كلا انها كلمه هو قائلها و من ورائهم برزخ الی یوم یبعثون». تا آنگاه كه یكی از آنها را مرگ فرا میرسد میگوید: پروردگارا! مرا باز گردان، باشد كار شایستهای در زمینههایی كه نكردهام انجام دهم. ابدا ، این صرفا سخنی است كه او گوینده آن است و از جلوی آنها (از حین مرگ) تا روزی كه مبعوث شوند برزخ و فاصلهای است. این آیه تنها آیهای است كه فاصله میان مرگ و قیامت را "برزخ" خوانده است. علمای اسلام از همین جا اقتباس كرده و نام عالم بعد از دنیا و قبل از قیامت كبری را "عالم برزخ" نهادهاند. در این آیه از ادامه حیات بعد از مرگ، همین قدر سخن آمده است كه انسانهایی پس از مرگ اظهار پشیمانی میكنند و درخواست بازگرداندن به دنیا مینمایند و به آنها پاسخ منفی داده میشود . این آیه كاملا صراحت دارد كه انسان پس از مرگ دارای نوعی حیات است كه تقاضای بازگشت (رجوع) میكند ولی تقاضایش پذیرفته نمیشود.
- آیاتی كه دلالت میكند كه انسان در فاصله مرگ و قیامت از نوعی حیات برخوردار است و در آن حال شدیدا احساس میكند، گفت و شنود دارد، لذت و رنج و سرور و اندوه دارد و بالاخره از نوعی زندگانی سعادت آمیز [یا شقاوت آلود] برخوردار است، زیاد است. مجموعا در حدود 15 آیه است كه در قرآن كریم به نحوی از انحاء یك جریان حیاتی را یاد كرده است كه میرساند در فاصله بین مرگ و قیامت از یك حیات كامل برخوردار است. این آیات بر چند گونه است:
- آیاتی كه جریان یك سلسله گفت و شنودها میان انسانهای صالح و نیكوكار و یا انسانهای فاسد و بدكار را با فرشتگان الهی یاد میكند كه بلافاصله بعد از مرگ صورت میگیرد . این گونه آیات زیاد است. آیه 97 از سوره نساء و آیه 100 از سوره مؤمنون -كه قبلا هر دو آیه را نقل و ترجمه كردیم- از این گونه آیات است.
- آیاتی كه علاوه بر مضمون آیات بالا رسما میگویند كه فرشتگان پس از آن گفت و شنودها به صالحان و نیكوكاران میگویند از این پس از نعمتهای الهی بهره گیرید، یعنی آنها را در انتظار رسیدن قیامت كبری نمیگذارند. دو آیه ذیل مشتمل بر این مطلب است: «الذین تتوفاهم الملائكه طیبین یقولون سلام علیكم ادخلوا الجنه بما كنتم تعملون». آنان كه در حالی كه پاكیزهاند فرشتگان آنان را تحویل میگیرند و فرشتگان به آنها میگویند: درود بر شما! همانا به موجب كردارهای شایستهتان وارد بهشت گردید. «قیل ادخل الجنه قال یا لیت قومی یعلمون بما غفر لی ربی و جعلنی من المكرمین» (پس از مرگ) به او گفته شد: داخل بهشت شو! او گفت: ای كاش مردم من كه سخن مرا نشنیدند اكنون میدانستند كه چگونه پروردگارم مرا آمرزید و مرا جزء بندگان مكرم خویش قرار داد. در آیات قبل از این آیه جریان محاوره این مرد مؤمن (مؤمن آل یس) با قومش نقل شده كه مردم را به پیروی رسولانی كه در شهر انطاكیه مردم را به ترك پرستش غیر خدا و پرستش مخلصانه خدا میخواندند دعوت میكند و سپس ایمان و اعتقاد خویش را اظهار میدارد و از آنها میخواهد كه سخن او را بشنوند و به راه او بروند. در این آیات میگوید : ولی آن مردم سخن او را نشنیدند تا آنگاه كه او به جهان دیگر رفت. در آن جهان در حالی كه مغفرت و كرامت الهی را درباره خویشتن مشاهده كرد، آرزو كرد كه ای كاش قوم من كه هنوز در دنیایند از وضع سعادتمندانه من در این جهان آگاه میشدند.
بدیهی است كه همه این جریانها قبل از قیامت كبری است، زیرا در قیامت كبری همه اولین و آخرین جمعاند و كسی در روی زمین باقی نیست. ضمنا این نكته را باید بدانیم كه آنچه پس از مرگ برای اهل سعادت آماده شده، بهشتهاست نه بهشت، یعنی انواع بهشتهاست. بهشتها در آخرت به حسب مقامات قرب الهی متفاوتاند.
بعلاوه همان طور كه در اخبار و روایات اهل بیت (علیهم السلام) رسیده است بعضی از این بهشتها مربوط به عالم برزخ است نه عالم قیامت. علیهذا اینكه در دو آیه فوق كلمه بهشت آمده است نباید سبب اشتباه شود كه مربوط به قیامت است.
برگرفته از کتاب زندگی جاوید یا حیات اخروی اثر شهید استاد مرتضی مطهری
جهت سفارش این کتاب و سایر کتابهای شهید استاد مرتضی مطهری با بخش فروشگاه اینترنتی تبیان به شماره تلفن 81202305 -021 یا 81202306 -021 تماس حاصل نمایید.
تنظیم برای تبیان: پایدار
جهت خرید کتب اسلامی کلیک نمایید.
جهت خرید کتب حکمت وعرفان کلیک نمایید.
جهت خرید کتب دائرة المعارف کلیک نمایید.
جهت خرید کتب دفاع مقدس کلیک نمایید.
