مسجد گوهرشاد

یکی از مساجد با شکوه و دیرینه سال اسلامی که پس از قریب شش قرن در شهر مقدس مشهد برپاست و شکوه و عظمت خود را همچنان حفظ کرده است ، مسجد گوهرشاد است که آیینه ای از جلوه ملکوتی و هنر معماری کشور اسلامی ما، ایران بشمار می آید. این مسجد بزرگ ، به همت بانوی نیکوکار گوهرشاد آغا همسر میرزا شاهرخ فرزند امیر تیمور گورکانی به دست معماران. هنرمندان ایرانی که در بارگاه شاهرخ می زیستند پی ریزی شده و در سال821 هجری قمری ساختمان آن به پایان رسیده است.

گوهرشاد آغا کیست؟

شادروان گوهرشاد آغا در سال 780 هجری دیده به جهان گشود . وی بر خلاف طاغوت ها و طاغوتچه های گذشته که هدفی جز کشور گشایی و ستمگری و افزون طلبی و به اسارت درآوردن حق طلبان و متفکران زمان و یا معدوم کردن آنها کاری نداشتند ، در دوران زندگی خود خدمات گسترده ای به عالم اسلام و مسلمین و روحانیت کرد. گوهرشاد در سال861هجری در زمان ابوسعید نوه میرانشاه فرزند امیر تینور گورکانی کشته و در هرات به خاک سپرده شد، ولی در سال 872هجری یادگار محمد فرزند میر سلطان محمد بن بایسنقر به قصاص قتل جده خود ، گوهرشاد ابوسعید را به قتل رساند.

این بانوی نیکوکار ، علاوه بر مسجد گوهرشاد ، ابنیه خیریه دیگری در هرات ساخته است مانند مسجد جامع ، مدرسه و خانقاه که به نام گوهرشاد شهرت دارد. وی برای بقاء و عمران این مساجد مستغلات خوب و هبات مرغوب وقف کرده است.

مشخصات مسجد جامع گوهرشاد :

این بنا در مجموعه آرامگاهی آستان قدس رضوی و جنوب حرم مطهر واقع گردیده و به خاطر ویژگی های ساختمانی و دارا بودن تزئینات غنی کاشی و کتیبه،یکی از برجسته ترین بناهای تاریخی ایران است. همان طور که گفته شد، ساخت این مسجد به همت گوهرشاد و استادی قوام الدین شیرازی در سال 821 ه.ق به اتمام رسیده است. در دوره های صفوی و قاجاریه و دوره اخیر تعمیراتی در مسجد به عمل آمده و با این حال ، اصالت هنری و تاریخی خود را حفظ کرده است.

بنای جامع گوهرشاد از آجر و گچ به شیوه معماری مشرق زمین ساخته شده است. مساحت کل مسجد تقریباً 9410 متر مربع است که حدود آن از جهت غرب 109.30 متر و از جهت شرق 107.10 متر و از حد شمالی 87 متر و حد جنوب 65.97 متر می باشد. این مسجد با توحه به نقشه ساختمانی ، در زمره مساجد چهار ایوانی است؛ با این تفاوت که در انتهای هیچ یک از ایوان ها ، تالار مربع گنبد داری وجود ندارد و تنها با عقب کشیدن بخشی از دیوارهای ایوان جنوبی ، فضای مربعی را به وجود آورده و گنبدی بر آن ساخته اند. همچنین موقعیت مسجد در کنار دیگر بناهای حرم مطهر سبب شده که بخش عمده ساختمان در سمت جنوب بنا متمرکز شود و جبهه شمالی از عمق کمتری برخوردار باشد.

مسجد گوهرشاد در حال حاضر ، هفت در ، در جهات مختلف از جمله از طرف حرم مطهر دارد. در میان مسجد ، صحن وسیعی به ابعاد تقریبی 55×50 متر واقع است که با چهار ایوان در چهار جهت اصلی و رواق های دو طبقه محدود شده است. این صحن در اصل آجر فرش بوده که در دوره اخیر سنگفرش شده است. در وسط صحن در گذشته ، بنایی معروف به مسجد پیره زن (بیوه زن) واقع بوده که در دوره اخیر به حوض بزرگی تبدیل یافته است.

ازاره ی دیواره های اطراف صحن به ارتفاع 1.2 متر با سنگ های تیره پوشیده شده و بقیه سطح رواق ها و ایوان ها با تزئینات بسیار غنی و ارزشمند کاشی به شیوه های مختلف تزیین شده است. در این تزئینات می توان طرح های مختلف اسلیمی ، گیاهی ، کتیبه های متنوع ، اسپرهای کاشی کاری ، طاقنما و نغول های تزئینی را مشاهده کرد. در اینجا کاشی های معرق به طرق گوناگون به کار رفته است؛ در سطوح مستوی به صورت نوارهای کتیبه ای و اسپرهای تزئینی . در اسپر های تزئینی ، عناصر جداگانه توسط حاشیه های برجسته ی سفال پخته از هم جدا گشته . به صورت اسپر های کوچکتر در داخل یک زمینه آجری در آمده که آن اشکال هندسی ، چند سانتی متر بالاتر از زمینه های کاشی معرق قرار گرفته است. بیشترین رنگ کاشی ها عبارت است از آبی لاجوردی ، فیروزه ای ، سفید ، سبز شفاف ، زرد ، زعفرانی ، بور ، سیاه آبنوسی که مایه هر یک از این رنگ ها به سایه های مختلفی تغییر می یابد.