جوش نزن
احکام مالی (2)
در مطلب گذشته در مورد تکالیف و واجبات مالی صحبت کردیم. امروز یه مقدار مفصل تر وارد بحث خمس می شویم.
# حالا این خمس چیست؟
هر مسلمانی بعد از رسیدن به سن تکلیف اگر درآمدی مالی داشت، موظف است در صورت باقی‌ماندن همه یا بخشی از آن درآمد تا سال آینده، یک پنجم باقیمانده را به‌عنوان خمس پرداخت کند. این تعریفی ساده و کوتاه از خمس است.
بحث خمس بسیار پرمسأله و دارای تبصره و ماده و پیچ و خم است. در همین یک جمله‌ای که ما ذکر کردیم حتماً باران سؤالات به ذهن شما سرازیر شده ما هم امیدواریم بتوانیم به مرور و با حوصله و دقت به این سؤالات پاسخ بدهیم و خواهشمندیم شما هم مثل بعضی‌ها جوش نیاورده، صبر و حوصله داشته باشید و فکر نکنید کسی به آن شندرغاز! پس‌انداز شما که برای وقت دانشگاه رفتن و... کنار گذاشته‌اید گیر داده و نظر سویی دارد! اِن شاء‌الله با تبیین دقیق مسایل خمس سؤالات و ابهامات شما هم حل شود.
البته بخشی از پرسش‌ها در این عرصه درباره خود خمس نیست بلکه درباره فلسفة وجوب خمس و چرایی و چیستی آن است که تا حدی مهم‌تر بوده و جنبه مقدماتی و پیش‌درآمد دارد که در ابتدا باید به آن‌ها پاسخ بگوییم پس با توکل به خدا از همین‌جا شروع می‌کنیم:
# مخلص قرآن یا...؟
آقا، خمس در کجای قرآن آمده؟! آیا این درست است که خمس، ریشة دینی ندارد و بعدها به‌عنوان یک منبع درآمد برای متولیان امور دینی و علما مانند یک مالیات بر دوش مردم گذاشته شده؟! چرا این قضیه در بین اهل‌سنت وجود ندارد؟
در جواب باید بگوییم:
اولاً: معیار ما در انجام تکالیف شرعی فقط قرآن نیست؛ یعنی با اینکه قرآن منبع اصلی درک وظایف شرعی است، اما فهم آن بر عهده ما نیست بلکه حضرات معصومین علیهم السلام می‌توانند این وظایف را از آن دریابند و الا در ظاهر، از بسیاری واجبات در قرآن نامی برده نشده. اصلاً خداوکیلی این درست است که ما هر وقت از یک مسأله‌ای خوشمان می آید، تلاش می‌کنیم ولو با پیداکردن یک روایت ضعیف برای آن دلیل پیدا کنیم ولی هر وقت مسأله‌ای باب میلمان نبود گیر می‌دهیم که کجای قرآن آمده؟!
ثانیاً: آیة 48 سوره انفال به صراحت بر این واجب الهی تأکید می‌کنند «و بدانید آنچه به‌دست می‌آورید پس یک‌پنجم آن برای خدا و رسول و ذی‌القربی و یتیمان و مسکینان و درراه‌ماندگان [از آنان] است...»
اتفاقاً اختلاف علمای شیعه و اهل‌سنت در تفسیر این ایه خصوصاً در مورد کلمه «ماغنمتم» (آنچه به غنیمت می‌گیرید) باعث شده اهل سنت، خمس را فقط در مورد غنایم جنگی لازم بدانند (البته خود اهل‌سنت روایاتی از رسول خدا دارند که خلاف این ادعا را ثابت می‌کند، ولی به آن عمل نمی‌کنند) اما شیعه که تفسیر قرآن را بر عهده اهل‌بیت علیهم السلام گذاشته، با توجه به روایات بسیار زیاد در این باب و با توجه به معنای لغوی غنیمت (که مربوط به هرچیزی است که انسان به‌دست می‌آورد) مسأله خمس را در همه درآمدها جاری می‌داند.
# هیچی، فقط 20 درصد؟!
اصلاً مگر خود پیغمبر نگفته من در مقابل زحمت رسالتم از شما اجر و مزدی نمی‌خواهم پس چرا می‌گویید 20 درصد درآمد امت خود را برای خود و خانواده‌اش خواسته؟! از این مسأله معلوم می‌شود اصل خمس صحیح نیست؛ زیرا با چند آیه قرآن منافات دارد که می‌گوید پیامبر اجری نمی‌خواهد...؟
ساده‌ترین جواب این است‌که: همان‌طور که گفتیم خمس شامل دو بخش است که فقط سهم سادات متعلق به سادات فقیر بود و سهم امام مصرف‌های خاص خودش را داشت. دوم اینکه در دو آیه قرآن خلاف مدعای شما آمده چون رسول‌خداصلی الله علیه و آله فرموده من از شما اجر نمی‌خواهم مگر محبت و مودت نسبت به نزدیکانم: «قل لااسئلکم علیه اجرا الاالموده فی‌القربی» (شوری/23)
آیا نمی‌توان توجه به وضع سادات فقیر را که در حقیقت فرزندان رسول‌خدا هستند، تکریم و محبت به ایشان برشمرد؟ افزون براین‌که در جای دیگری از قرآن آمده: بگو ای پیامبر، من هرچه از شما به‌عنوان اجر و مزد رسالتم درخواست کردم آن هم برای خودتان و به نفع شماست «قل ما سئلتکم من اجر فهو لکم» (سبأ / 47)
یعنی همین خمس که می‌تواند مصداق مودت و احترام ذی‌القربی باشد در راه حل مشکلات دینی و دنیایی مردم و به نفع آن‌هاست. در هرحال قرآن را نباید با نگاهی سطحی و گذرا دید بلکه باید با توجه به سایر آیات مربوطه یک آیه را معنا کرد. اتفاقاً آثار و برکات خمس آن‌قدر زیاد است که بعضی از علمای اهل‌سنت هم‌اکنون پیشنهاد رواج آن را در جامعه اهل‌سنت مطرح کرده‌اند. امام رضا علیه السلام در حدیثی می‌فرمایند: « خمس کمک ماست در سامان‌دادن به امور دینی و امور مربوط به خانوادة خود و شیعیانمان» (وسائل‌الشیعه، ج6، باب3)
منبع:سایت حوزه، تنظیم برای تبیان: ملکی
