جاودانه ترین ترانه تاریخ

اشاره:

اول ماه ربیع الاول سال اول هجری قمری مصادف است با هجرت پیامبر اکرم(ص) از مکه به مدینه.

داستان هجرت پیامبر(ص) به اختصار این است که عده ای از سران و متمکنان شهر یثرب(که بعد از ورود پیامبر (ص) بدانجا مدینه خوانده شد) با آن حضرت پیمان بستند که در صورت هجرت پیامبر به آن شهر، به آیین اسلام بگرایند.

مشرکان قریش که خیال قتل پیامبر(ص) را در سر می پروراندند با طرح توطئه ای شوم، افرادی چند از قبایل مختلف فرا خوانده شبانه به خانه رسالت هجوم آوردند.

خداوند متعال پیشتر، پیامبرش را از این توطئه آگاه ساخته و به درخواست وی، حضرت علی (علیه السلام) در بستر ایشان آرمیدند.آنگاه وی همراه با ابوبكر رو به سوی شهر یثرب نهاده در میانه راه برای اینکه از شر مشرکان ایمن باشند به غار ثور پناه آوردند.

مشرکان به سرعت از پی ایشان تا دم غار آمده اما تار تنیده عنکبوت بر دهانه غار و آشیانه کبوتری در میان انبوه تارها، دو اعجاز دیگری بود که مانع ورود مشرکان بدان غار گردید.

شرح این واقعه در سوره مبارکه توبه آیه چهلم چنین آمده است:

"إِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِینَ كَفَرُوا ثَانِی اثْنَینِ إِذْ هُمَا فِی الْغَارِ إِذْ یقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِینَتَهُ عَلَیهِ وَأَیدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِینَ كَفَرُوا السُّفْلَى وَكَلِمَةُ اللَّهِ هِی الْعُلْیا وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَكِیمٌ«توبه/40»

اگر او را یاری نکنید، خداوند او را یاری کرد؛ (و در مشکلترین ساعات، او را تنها نگذاشت؛) آن هنگام که کافران او را (از مکه) بیرون کردند، در حالی که دومین نفر بود (و یک نفر بیشتر همراه نداشت)؛ در آن هنگام که آن دو در غار بودند، و او به همراه خود می‌گفت: «غم مخور، خدا با ماست!» در این موقع، خداوند سکینه (و آرامش) خود را بر او فرستاد؛ و با لشکرهایی که مشاهده نمی‌کردید، او را تقویت نمود؛ و گفتار (و هدف) کافران را پایین قرار داد، (و آنها را با شکست مواجه ساخت؛) و سخن خدا (و آیین او)، بالا (و پیروز)است؛ و خداوند عزیز و حکیم است!"

و اما روایت "طلع البدر علینا..."

پیامبر(ص) چندین روز پی در پی راه می سپرد تا اینکه بالاخره در روز جمعه شانزدهم ربیع الاوّل سال اول هجری بر مردم یثرب وارد شد.

چنانکه سیره نویسان و مورخان آورده اند در آستانه ورود پیامبر(ص) آنگاه که مرکب پیامبر(ص) از ثنیه الوداع- نام محلی در ابتدای مدینه - سرازیر شد غریو شادی مدینه را فرا گرفت و خیل عظیمی از مردمان آن دیار شادمانه و هلهله کنان در مراسم باشکوهی به استقبال آن حضرت شتافتند.

در این میان عده ای از کنیزکان و دختران یثرب دف زنان زمزمه می کردند:

طَلَع البـدر علـیـنـا من ثَنیّات الوداع

وَجَـبَ الشُکر علینا مـا دعـا لله داع

شعر یاد شده که از نظر مضمون، فنون بلاغی و دیگر صنعت های شعری، پهلو به پهلوی سروده های بلند آوازه عصر جاهلی مشهور به "معلقات سبعة" می زند، نخستین بار در کتاب "دلائل النبوة" نوشته ابوبکر احمد بن حسین بیهقی شافعی سره نویس مشهور شافعی مذهب آمده است.

هر چند عده ای از دانشمندان معاصر در صحت و سقم این روایت تردیدهای جدی روا داشته اند اما پس از بیهقی کثیری از محدثان و مورخان متقدم چون ابن حبان (الثقات: 1/131)، ابن عبدالبر (التمهید: 14/82)، ابن قیم(زاد المعاد: 3/551)، ابن کثیر (السیرة النبویه: 2/269) و سمهودی (وفاءالوفاء:1/262) و دیگران آن را روایت کرده‌اند.

عده ای از قاریان، مقریان و مبتهلان بزرگ عصر طلایی تلاوت مصراز اکبر القراءاستاد مصطفی اسماعیل و ام کلثوم گرفته تا مُرتّل معروف، استاد مشاری العفاسی در عصر حاضر و اخیرا تنی چند ازخوانندگان اسلامی مانند سامی یوسف، ملا باسم، یوسف اسلام و... به اجرای این سروده زیبا در سبکها وقالبهای مختلف لحنی و موسیقیایی پرداخته اند.

ابیات نخستین این سروده ممتاز آنگونه که در کتابهای سیره و تواریخ آمده چنین است: