باران احسان

بدون شک گذشتن از مال و ثروت، برای بسیاری از مردم کار آسانی نیست، خصوصاً زمانی که به مرحله‌ی ایثار برسد، چرا که حبّ آن تقریباً در همه‌ی دلهاست.احسان و نیكوكاری، به جهت برانگیختن احساس خوش و لذت روحانی، امری شایسته و ارزشی است كه مورد اقبال و استقبال بیشتر مردم است. انسان طبیعی به طور فطری گرایش به زیبایی ها و تحسین دارد؛ از این رو كارهای شایسته كه در شكل كامل آن صورت می گیرد و از لحاظ زیباشناختی روح لطیف آدمی را به صورت خود جلب و جذب می كند، مورد تحسین عموم مردمان قرار می گیرد.

قلمرو كاربردهای احسان

تعاریفی چون: رساندن نفع و سود نیكو و شایسته ستایش به دیگری؛ (التبیان ج2 ص 153 و نیز ج 4 ص426) كاری كه از سر آگاهی و به شكل شایسته انجام گیرد؛ (مجمع البیان، طبرسی، ج1 ص248) و نیز انجام كاری به شكل نیكو و با انگیزه خدایی و رساندن خیر یا سود به دیگری بی چشم داشت هرگونه پاداش و جبران كردنی (المیزان ج 4 ص20) نتوانسته است مقصود و مفهوم را چنان كه باید و شاید به خواننده منتقل كند.

آثار احسان و نیكوكاری از منظر قرآن

در آیات قرآن برای احسان آثاری مادی و معنوی در دنیا و آخرت بیان شده است. از آثار مادی احسان می توان به افزایش روزی و اتمام نعمت (آیه 154 سوره انعام)، سعادت دنیا ( آیه 148 سوره آل عمران)، ایجاد دوستی و صمیمیت ( آیه 148 سوره آل عمران) اشاره کرد. از آثار اخروی نیكوكاری می توان به رستگاری و سعادت (لقمان آیه3و 5) جلب رحمت خاص خداوند (اعراف آیه56 و لقمان آیه3)، رهایی از عذاب الهی (زمر آیه58)، محبوبیت و دوستی خداوند (بقره آیه195، آل عمران آیه134)، فرجام نیك در زندگی دنیوی و آخروی (لقمان آیه22)، از آثار دیگر احسان شمرده شده است ،تكفیر گناهان و محو بد ی ها و گناهان از سوی خداوند (هود آیه114) و رفع مواخذه و توبیخ (توبه آیه91) اشاره كرد.

روان شناسان و جامعه شناسان رفتارگرا، نوعدوستی و كمك به نیازمندان را به عنوان یك ویژگی فطری و اكتسابی (یادگیری اجتماعی) مورد بررسی قرار داده و نظریه های مختلفی در این زمینه مطرح كرده اند. دكتر مصطفی اقلیما، رئیس انجمن مددكاران ایران می گوید: احسان و كمك به نیازمندان، موجب ایجاد آرامش و در نتیجه برقراری امنیت در اجتماع می شود و در نهایت جامعه به تعادل، توازن و رشد و پیشرفت دست می یابد. وی  می افزاید: اگر منشأ اعمال والدین، كمك به دیگران باشد و از سوی دیگر دولتها نابرابریها و كاستیهای اجتماعی را از بین برده و عدالت را در جامعه برقرار كنند، حس نوع دوستی در اجتماع تقویت می شود.

به اعتقاد دكتر باقر غباری، روان شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، انفاق و نیكوكاری موجب رشد و كمال انسان می شود. وی می گوید: در روان شناسی بحثی به نام "Evolution" یا ارتقای انسانها مطرح است كه گروهی از روان شناسان رفتارگرا حتی كسانی كه دیندار نیستند، به آن معتقدند. آنها می گویند: دلیل اینكه ارزشهایی مانند ایثار، احسان، پس از گذشت قرنها هنوز باقی مانده اند، ارتقا بخشی آنهاست؛ یعنی موجب تعالی روح انسان می شوند.

وی ادامه می دهد: روان شناسی به نام آبراهام مازلو پس از تحقیقات فراوان به این نتیجه رسید كه حس نوع دوستی و كوشش برای برقراری عدالت جهانی در افرادی كه از قید نیازهای سطح پایین رها شده اند، بیشتر و قوی تر است. این، مسأله ای است كه سعدی شیرازی در بیتی به آن اشاره كرده است:

    طیران مرغ دیدی، تو زپای بند شهوت                 به در آی تا ببینی طیران آدمیت

پای بند شهوت كه سعدی به آن اشاره كرده، همان نیازهای سطح پایین است كه بیرون آمدن از آنها موجب پرواز و عروج انسان می شود.به عقیده دكتر غباری، تا وقتی كه انسان به دارایی اش وابسته است، در واقع خود را در همان سطح مادی می بیند؛ اما وقتی از داشته هایش به دیگران ببخشد شاهد عروج تعالی خویش خواهد بود و به عبارتی، خود را در اوج قله های رفیع انسانیت می بیند و به معرفت الهی دست می یابد.

در واقع، رها شدن از نیازهای مادی، توفیق بزرگی است كه نصیب هر كس نمی شود. وی اضافه می كند: بد نیست در اینجا به این موضوع نیز اشاره كنم كه از نظر روان شناسی، بین دنیا و آخرت فقط یك پل برزخی وجود دارد و منظور از دنیا، غرق شدن در نیازهای سطح پایین و منظور از آخرت، فلاح و رستگاری و چشم دوختن به اوج انسانیت و عبور از نیازهای مادی است و انسان زمانی به این درجه می رسد كه آمادگی ورود به میدان معنویت را داشته باشد. دكتر غباری در پاسخ به این سؤال كه برای عبور از نیازهای سطح پایین و تقویت حس انفاق و نوع دوستی در انسانها چه باید كرد، می گوید: اول اینكه نباید والدین و مربیان به چگونگی پرورش سالم كودكانشان بی توجه باشند، زیرا حس نوع دوستی و كمك به نیازمندان باید از كودكی در فرزندان نهادینه شود. دوم، ارایه الگوهایی مناسب و ارزنده برای كودكان و نوجوانان است كه موجب تربیت فرزندانی بهنجار، رشد یافته و نوع دوست شود. این روانشناس می افزاید: متأسفانه ما در این زمینه به خوبی عمل نكرده ایم. به عنوان مثال، هنوز نتوانسته ایم الگوهای قرآنی خود را كه مظهر و نماد ایثار و انفاق هستند، به صورت فیلم و داستانهای جذاب به كودكانمان عرضه كنیم تا آنها با شخصیتهای دینی خود كه مظهر انفاق و رستگاری هستند، انس بگیرند. سوم اینكه به آنها كمك كنیم كه به راحتی از سطح این نیازهای مراحل رشد عبور كرده و به رشد و كمال برسند.

مقالات مرتبط

در فضیلت احسان و محسنین در قرآن

رموز محبوبیت و خوش نامی

هزینه ی عشق واقعی

عشق به خود، کلید گنجی دیگر

دو کلید طلایی برای نفوذ در دلها